Γλώσσα

Ανδρέας Παππάς, Γλωσσίδια. Κείμενα για τη γλώσσα και όχι μόνο, Πατάκη, Αθήνα 2023, 328 σελ.

Οπως όταν θέλεις να αγοράσεις ένα κόκκινο αυτοκίνητο, παρατηρείς ξαφνικά πόσα πολλά είναι τα κόκκινα αυτοκίνητα που κυκλοφορούν, έτσι και όταν διαβάσεις ένα βιβλίο για τα λάθη που διαπράττονται στη γλώσσα, το γλωσσικό σου αισθητήριο οξύνεται. Ένα βιβλίο που σε κάνει να βλέπεις κόκκινο είναι τα Γλωσσίδια του Ανδρέα Παππά, ενός ανθρώπου που όλη τη ζωή του, ως μεταφραστής και επιμελητής, εργάζεται με και για τη γλώσσα. Αν και επισημαίνει χοντράδες και λάθη στην καθημερινή χρήση της, πάντως, δεν εξάπτεται – καμιά φορά μόνο λίγο ειρωνεύεται. Αλλά πάντα διασκεδάζει.

Οι γνωστές τρεις στάθμες επικοινωνιακής ευστοχίας στην ανάγνωση κειμένου

Άννα Φραγκουδάκη, Τα αναγνωστικά βιβλία του δημοτικού σχολείου. Ιδεολογικός πειθαναγκασμός και παιδαγωγική βία, Θεμέλιο, Αθήνα 1978, 240 σελ.

Άννα Φραγκουδάκη, Ορατός και αόρατος ρατσισμός στον 21ο αιώνα. Η δυτική μυωπία, η ισχύς του σεξισμού και η άρνηση του αντισημιτισμού, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2022, 336 σελ.

Στο πλαίσιο της σειράς εκδηλώσεων με τίτλο «Το Πρόσωπο και το Έργο», η  Εταιρεία Σπουδών της Σχολής Μωραΐτη αφιέρωσε, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών,  στις 30 Νοεμβρίου 2023, μια βραδιά στη γνωστή συγγραφέα και ομότιμη καθηγήτρια του ΕΚΠΑ Άννα Φραγκουδάκη. Για το έργο της μίλησαν οι συνάδελφοι και παλιές συνεργάτριές της Έφη Αβδελά, Νέλλη Ασκούνη, Έλενα Ιωαννίδου (η οποία έστειλε την εισήγησή της από την Κύπρο) Μαρία Ζωγραφάκη, καθώς και ο  συνταγματολόγος Ν.Κ. Αλιβιζάτος, του οποίου και δημοσιεύουμε την εισήγηση. Επακολούθησε συζήτηση με την τιμώμενη, την οποία  συντόνισε η Κατιάννα Μίχα, πρόεδρος της Εταιρείας Σπουδών.

[…]και τώρα πώς εξέπεσαν, πώς έγιναν,
να ζουν και να ομιλούν βαρβαρικά
βγαλμένοι —ω συμφορά!— απ’ τον Ελληνισμό.

Κ. Π. Καβάφης, «Ποσειδωνειάται»

Ζούμε σε μια χώρα στην οποία κυριαρχεί η κουλτούρα διαμαρτυρίας. Για ό,τι συμβαίνει, ει δυνατόν την ώρα που συμβαίνει (χάρη στο διαδίκτυο και, ιδίως, χάρη στη χρήση των κοινωνικών δικτύων), εκπέμπονται διαμαρτυρίες και αφορισμοί εναντίον προσώπων και θεσμών που εκπροσωπούν ή εικάζεται ότι εκπροσωπούν κάποια εξουσία. Ο ορθός λόγος, που διδάσκεται στα σχολεία, ακόμα και από τους διδάσκοντες τείνει να αντικατασταθεί από κύματα οργής ή αγανάκτησης. Ήδη ξεχάσαμε τι συνέβη στη χώρα όταν τον τόνο του πολιτικού παιχνιδιού έδωσε ένα κίνημα των άκρων, τα στελέχη του οποίου είχαν αυτοπροσδιοριστεί ως «αγανακτισμένοι».

Βάσω Κιντή, Φιλοσοφία της ιστορίας, Πόλις, Αθήνα 2021, 512 σελ.

Η φιλοσοφία της ιστορίας δεν είναι ένα αντικείμενο που ασχολείται απλώς με την έννοια της ιστορίας, με τις αρχές της ιστοριογραφίας και τις διάφορες μεθόδους ιστορικής συγγραφής και κριτικής. Είναι ένα αντικείμενο που για να το φέρεις σε πέρας πρέπει να αναμετρηθείς με έννοιες όπως ο χρόνος, το παρελθόν, η αντικειμενικότητα, η πραγματικότητα, η γλώσσα, το αφήγημα, το γεγονός, το συμβάν, η επιστήμη –έννοιες περίπλοκες και απαιτητικές. Η Κιντή νομίζω ότι σε αυτή την αναμέτρηση τα κατάφερε.

Μαρία Λαϊνά, Θυμάσαι τι είναι ποίηση; Ιστορίες ποδηλασίας, Πατάκη, Αθήνα 2018, 345 σελ.

Μαρία Λαϊνά, Ό,τι έγινε. Άνθρωποι και φαντάσματα, Πατάκη, Αθήνα 2020, 56 σελ.

Καθ’ όλη την πορεία της στην ποίηση, που διαρκεί πενήντα και πλέον χρόνια, η Λαϊνά εργάζεται με μοναδική σοβαρότητα πάνω στην ακρίβεια της γλώσσας, την πυκνότητα του νοήματος, και την απόδοση της προσωπικής της αλήθειας. Έχει τη γοητεία των ποιητών που αποθεώνουν το ελάχιστο, που μοιάζουν να έχουν λίγες λέξεις στη διάθεσή τους –μολονότι, ασφαλώς, γνωρίζουν πλήθος– και γυρνούν γύρω από τις ίδιες. Δεν ταξιδεύουν χιλιόμετρα για να βρουν νέες και να τις βάλουν ως τρόπαια. Κι η γοητεία αυτή δεν παύει να δεσπόζει ούτε όταν γράφει πεζά που μπορούν να λειτουργήσουν ως το σημείο εισόδου στο ποιητικό έργο, να μας προσφέρουν την ευκαιρία να εξοικειωθούμε με τη φωνή, τον αισθητικό κόσμο, τις ιδέες και τις ιδιαιτερότητες της ποιητικής φωνής της. (τεύχος 123)

Xρήστος Παπαρίζος, Οι Νεολατινικές Γλώσσες στις Ελληνικές Διαλέκτους. Το ιδίωμα του Γράμμου. Λεξιλόγιο, Γρηγόρη, Αθήνα 2014, 384 σελ.

Το βιβλίο αυτό έρχεται να απαντήσει σ’ ένα μύθο αρκετά διαδεδομένο σχετικά με την επίδραση της λατινικής γλώσσας και των γλωσσών που προήλθαν απ’ αυτή στις τοπικές διαλεκτούς της νεοελληνικής γλώσσας.