Η ακρωτηριασμένη γλώσσα

Η οργή συνήθως εκφράζεται άτσαλα. Με επιφωνήματα, συνθήματα, κατηγορίες. Ο γραπτός λόγος που συνοδεύει τον λόγο της οργής συνήθως περιέχει μια ακρωτηριασμένη γλώσσα. Αλλά δεν είναι μόνο στις εκφράσεις οργής που η γλώσσα κακοποιείται. Ούτε μόνο στα κοινωνικά δίκτυα.

Η κακοποίηση της γλώσσας είναι η συνήθης κατάσταση που συναντά κανείς αν αναζητήσει τις ειδήσεις και στα διάφορα ενημερωτικά σάιτ, συχνά ακόμα και στα πιο έγκυρα. Ή στα τηλεοπτικά και στα ραδιοφωνικά ειδησεογραφικά προγράμματα (όχι μόνο από τους νεαρούς ρεπόρτερ). Συχνά, ακόμα και στις εφημερίδες. Γλωσσικές απροσεξίες, λάθη, ανορθογραφίες, έλλειμμα γνώσης των χρόνων των ρημάτων και των πτώσεων των ουσιαστικών, κακοποιημένες μετοχές, αόριστοι αντί προστακτικής, αδυναμία σύνταξης. Οι δυνατότητες που δίνουν διάφορες εφαρμογές επιδεινώνουν τα πράγματα: είναι σύνηθες φαινόμενο η απόδοση διεθνών ειδήσεων ή άρθρων μέσω του google translate, χωρίς καν περαιτέρω επιμέλεια. Αν προσθέσει κανείς τη λεξιπενία, την εκφραστική φτώχεια, την κοινότοπη χρήση των περιορισμένων διαθέσιμων λέξεων για να εκφράσει κοινότοπα νοήματα κατανοεί κανείς ότι η πρόνοια για τη γλώσσα δεν παίζει κανένα ρόλο στην καθημερινότητα των ΜΜΕ.

Για λόγους περικοπών, μάλιστα, σιωπηλά και σιγά σιγά συγχωνεύονται και καταργούνται, ως θέσεις εργασίας, από τα ΜΜΕ οι θέσεις των ριράιτερ, των επιμελητών και των διορθωτών. Πλέον, ό,τι γράψεις μπαίνει – κι άσε τον αναγνώστη να βγάλει το φίδι από την τρύπα.

Το δυστύχημα είναι ότι η υποβάθμιση των επαγγελμάτων της γλώσσας στα ΜΜΕ συμπλέει με την αδυναμία του σχολείου να τη διδάξει (πώς να το κάνει, αφού από το εκπαιδευτικό σύστημα είναι απολύτως εξοβελισμένη η λογοτεχνία, με αποτέλεσμα οι μαθητές να διαβάζουν τον Παπαδιαμάντη, τον Βιζυηνό, αλλά ακόμα και τον Καβάφη σαν να διαβάζουν σε ξένη γλώσσα;) και με την υποβάθμιση των γλωσσικών σπουδών στα πανεπιστήμια.  

Η διατήρηση αγοράς βιβλίου (στην παραγωγή του οποίου, σε γενικές γραμμές, υπάρχει γλωσσική φροντίδα και επιμελητές που κάνουν άριστα τη δουλειά τους) οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, σε μια μειοψηφία μυημένων βιβλιόφιλων που είτε έχουν υποστεί μιθριδατισμό αντιμετωπίζοντας συνεχώς την αδιαφορία για τη γλωσσική έκφραση στα περισσότερα ΜΜΕ είτε η δική τους φωνή γνωρίζουν ότι είναι μειοψηφική και δεν φτάνει να αλλάξει τα πράγματα.

Η κατάσταση μοιάζει αναντίστρεπτη, αφού ό,τι κυριαρχεί είναι η αδιαφορία για τη γλώσσα, που συμπλέει με μια γενικότερη αδιαφορία για την πνευματικότητα. Είναι ενδεικτικό ότι τα κανάλια αδιαφορούν απολύτως για οτιδήποτε εξειδικευμένο αφορά τη γνώση και ιδίως τη γνώση της πνευματικής μας ιστορίας. Αν κάποια απ’ αυτά, όπως η ΕΡΤ, πρέπει να έχουν κάποιες ειδικές εκπομπές ως ανταπόδοση στην κοινωνία της εισφοράς που πληρώνει, επιλέγουν με κριτήρια αλλότρια, εν γνώσει τους ότι απευθύνονται σε ένα περιθώριο μυημένων. Ειδικά η ΕΡΤ αδιαφορεί ακόμα και να αξιοποιήσει τον πλούτο των αρχείων της, ψηφιοποιώντας και διευθετώντας υλικό που, αν μείνει στις αποθήκες, θα καταστραφεί – π.χ. η εξαίρετη σειρά Παρασκήνιο του Λάκη Παπαστάθη και του Τάκη Χατζόπουλου. Κι όμως, είναι η πρόσφατη ιστορία μας, τα πρόσωπα σε αυτό το αποθηκευμένο υλικό είναι οι γίγαντες της τελευταίας περιόδου του νεοελληνικού κράτους όπου η πνευματικότητα είχε αίγλη και οι εκπρόσωποί της διαλέγονταν με την κοινωνία – με κύρος ασφαλώς ευρύτερο αυτού που είχαν οι πολιτικοί και οι τηλεπερσόνες.

Όσο για το διαδίκτυο, το μόνο που χρειάζεται να γνωρίζουμε είναι ότι τα χιλιάδες σάιτ, στην πλειονότητά τους, μοιάζουν με μικρά τηλεοπτικά δίκτυα. Κυριαρχεί η ίδια αγραμματοσύνη, η ίδια εντυπωσιοθηρία, μόνο που δεν υπάρχουν πολλά λεφτά.

Η Ελλάδα πέρασε και συνεχίζει να περνά μέσα από διάφορες κρίσεις. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, με πίεση από τις συνθήκες ή με πολιτική πίεση, τις αντιμετωπίζει. Η μοναδική κρίση που ουδείς πιέζει να αντιμετωπιστεί είναι η κρίση της γλώσσας. Για την προστασία, έστω, της ανάγκης να διδάσκεται και να γράφεται σωστά. Επειδή δεν είναι αποκλειστικά υπόθεση του κράτους.

Επειδή απαιτεί ένα άλλο σχολείο. Και άλλα ΜΜΕ. Ή κάποια αρχή που θα σκεφτεί το ρόλο του σχολείου και θα υποχρεώσει τα ΜΜΕ να προσφέρουν τα ελάχιστα που οφείλουν στην κοινωνία.