locked

Προτεραιότητες, αβεβαιότητες, προοπτικές

Η κρίση που πέρασε το ευρώ και η Ευρώπη μετά το 2007, και που ακόμα δεν έχει κλείσει τον κύκλο της, εκφράζει το μέγεθος της ανευθυνότητας των οραματιστών του ενιαίου νομίσματος. Όχι ότι το όραμα ήταν λάθος. Όμως, πολλά λάθη έγιναν στον τρόπο υλοποίησης και διαχείρισης του εγχειρήματος στην εύκολη πρώτη δεκαετία, αλλά και στα χρόνια της κρίσης.  Οι οραματιστές κάθε φορά έχουν σημαντική ευθύνη για το όραμά τους. Το ίδιο και οι κληρονόμοι των οραματιστών. Όμως, κάθε φορά, το λάθος των οραμάτων το πληρώνουν οι πιο αδύναμοι κρίκοι μιας ομάδας χωρών ή ευρύτερα τμήματα της κοινωνίας στο εσωτερικό μιας χώρας. Τα πιο εύπιστα και τα πιο αδύναμα.

Δημήτρης Δασκαλόπουλος, Κ. Π. Καβάφης. Η ποίηση και η ποιητική του, Κίχλη, Αθήνα 2013, 252 σελ.

Ένα σύνολο καβαφικών μελετών που επικοινωνούν οργανικά μεταξύ τους μολονότι έχουν γραφτεί και δημοσιευτεί κατά τη διάρκεια μίας και πλέον τριακονταετίας. Μια πορεία η οποία ξεκινάει από τα θεματικά και τα γλωσσικά χαρακτηριστικά του ποιητικού έργου του Αλεξανδρινού, για να φτάσει μέχρι την κριτική του υποδοχή και να ολοκληρωθεί με την περιδιάβαση στους δεσμούς τους οποίους θα συνάψει όχι μόνο με το κοινωνικοπολιτικό του περιβάλλον, αλλά και με την πόλη που έθρεψε τα ποιήματά του.  

Λέμε συχνά για τις συναγωγές δοκιμιακών κειμένων πως μπορεί να έχουν κάτι το άτονο ή και το διεκπεραιωτικό (για να μην πω αποκαρδιωτικό), υποχρεωμένες καθώς είναι να συνταιριάξουν κείμενα διαφορετικής ηλικίας και ετερογενούς βάρους, σε μια προσπάθεια του συγγραφέα να διασώσει απλώς τα σκόρπια πονήματά του σ’ έναν ενιαίο τόμο. Το βιβλίο του Δημήτρη Δασκαλόπουλου για τον Καβάφη θα μας πάει στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση, συγκεντρώνοντας μελέτες οι οποίες  επικοινωνούν οργανικά μεταξύ τους μολονότι έχουν γραφτεί κατά τη διάρκεια ενός διαστήματος το οποίο υπερβαίνει την τριακονταετία.

Ο Χρήστος Γιανναράς, η Ελλάδα, το Μνημόνιο και το Κοινωνικό Συμβόλαιο.

Ο πολύς απλοϊκός κόσμος –και δυστυχώς όχι μόνον αυτός– συνήθως χάσκει ενεός μπροστά σε κείνες τις φράσεις των προβεβλημένων πνευματικών ταγών του, τις οποίες κατανοεί λιγότερο: «για να μην τις καταλαβαίνω, ποιος ξέρει τι απύθμενα βάθη σκέψης κρύβουν»!

Η κοινωνία πολιτών είναι μια έννοια που παίζει κεντρικό ρόλο σήμερα και στο επίπεδο του θεωρητικού λόγου και σε αυτό της πολιτικής πρακτικής. Και στα δύο επίπεδα υπάρχουν και υποστηρικτές και επικριτές. Αυτό που συνήθως κάνει τη διαμάχη πάνω σε αυτή την έννοια μη παραγωγική είναι πως δεν λαμβάνεται υπ’ όψη ότι ο όρος κοινωνία πολιτών (ΚΠ), όπως όλοι οι βασικοί όροι στις κοινωνικές επιστήμες, είναι πολυσημικός. Έχει δηλαδή διαφορετικό νόημα ανάλογα με το πλαίσιο των προβληματισμών και των διαμαχών με τις οποίες συνδέεται. Αν το πλαίσιο και οι διάφορες εννοιολογήσεις που απορρέουν απ’ αυτό αγνοηθούν, τότε η ΚΠ μετατρέπεται σε «ουσία» που παραμένει αμετάβλητη ανεξαρτήτως τόπου και χρόνου, ανεξαρτήτως του πώς χρησιμοιείται για την επίλυση συγκεκριμένων προβλημάτων. Σ’ αυτή την περίπτωση έχουμε «διάλογο κωφών», ένα διάλογο όπου ο ένας δεν καταλαβαίνει ή καταλαβαίνει λάθος τί λέει ο άλλος.

Σταύρος Γιαγκάζογλου, Αθανάσιος Νευροκοπλής, Γεώργιος Στριλιγκάς (επιμ.), Τα Θρησκευτικά στο σύγχρονο σχολείο. Ο διάλογος και η κριτική για το νέο Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου, Αρμός, Αθήνα 2013, 514 σελ.

Μπορεί το νέο πρόγραμμα σπουδών να επαναφέρει την υποχρεωτικότητα του μαθήματος των Θρησκευτικών; Το ερώτημα είναι κρίσιμο, ιδίως για μια χώρα όπως η Ελλάδα, όπου είναι έντονη η δυσανεξία σε κάθε έκφραση δημιουργικής πνοής του θρησκευτικού συναισθήματος, όπου η αγιογραφία οφείλει να παραμένει προσκολλημένη στη γνωστή μας τυποποίηση ή, εσχάτως, στο κιτς για ρώσους τουρίστες, όπου η λοιπή θρησκευτική ζωγραφική δεν έχει να επιδείξει τίποτε μετά τον Πεντζίκη, όπου ως εκκλησιαστική αρχιτεκτονική αναγνωρίζεται μόνο η μεταβυζαντινή τούρτα και όπου η μουσική δεν λέει να ξεκολλήσει από την υμνογραφία ή να εισέλθει στους ναούς.

Η Στασινοπούλου έχει μάθει να βλέπει και να ακούει. Όχι ως δασκάλα, ως συγγραφέας. Οι περιγραφές των μικρών ηρώων της είναι ολιγόλογες και καίριες κι οι ατάκες τους αφοπλιστικές. Επίσης, ξέρει να γράφει. Η τρίτη έκδοση του βιβλίου της με 28, κατ’ αρχάς αυτοβιογραφικά, αφηγήματα από τα χρόνια που δίδασκε, ως φιλόλογος, στο σχολείο, επαναβεβαιώνει τη σχέση της συγγραφέα με την καθαρόαιμη αφήγηση. [ΤΒJ]

Μαρία Στασινοπούλου, Κυρία, με θυμάστε;, Κίχλη, γ’ έκδ. Αθήνα 2013, 100 σελ.

Με τη Μαρία Στασινοπούλου, φιλόλογο και κριτικό της νεοελληνικής λογοτεχνίας, συναντήθηκα για πρώτη φορά σε μια εκδήλωση για τη φίλη της Άλκη Ζέη, στην ταράτσα του Μεταίχμιου στην οδό Ιπποκράτους, το καλοκαίρι του 2011. Μιλήσαμε, διαπιστώσαμε ότι είμαστε σχεδόν γείτονες, αφού εκείνη και ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος μένουν στο Θησείο κι εγώ στα Πετράλωνα, ανταλλάξαμε τις επόμενες ημέρες τηλεφωνήματα, επισκέψεις και βιβλία και, πριν καν εκπνεύσει εκείνο το πρώτο καλοκαίρι, είχαμε γίνει φίλοι.

Η Ευρώπη σε σταυροδρόμι

Τα κύρια σημεία αυτού του κειμένου εκφωνήθηκαν στην εκδήλωση με θέμα Η άνοδος (;) της Ακροδεξιάς και η τύχη του ευρωπαϊκού οράματος: ο αγώνας για τη δημοκρατία στη σκοτεινή ήπειρο, που έγινε στη Λευκωσία στις 24 Φεβρουαρίου 2014 οργανωμένη από την Πρωτοβουλία Μένουμε Ευρώπη και το Εγκώμιο Πολιτιστικό Κέντρο.

Εν όψει ευρωεκλογών, παραφράζοντας τον Κάρολο Μαρξ, ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη, το φάντασμα του λαϊκισμού και της ακροδεξιάς.

Φίλιππος Προέδρου, Ανάπτυξη και Ευημερία στον 21ο Αιώνα. Η προσέγγιση των οικολογικών οικονομικών και η περίπτωση της Ελλάδας, iWrite, Θεσσαλονίκη 2013, 206 σελ.

Σε μία χώρα που μαστίζεται από πολυεπίπεδη κρίση, η ανάγκη για νέες, ριζοσπαστικές ιδέες και ιδεολογικά σχήματα είναι μεγαλύτερη από ποτέ. Το παρόν βιβλίο προσφέρει ακριβώς μία εξαιρετικά φρέσκια ματιά σε μία σειρά ζητημάτων όπως η οικονομία, η παγκοσμιοποίηση, η κρίση χρέους, η ενεργειακή ασφάλεια και το θέμα της ΑΟΖ, η ανάπτυξη και η παγκόσμια διακυβέρνηση. Τούτο επιτυγχάνεται μέσα από τη θεωρητική ομπρέλα μίας ως επί το πλείστον άγνωστης προσέγγισης και βιβλιογραφίας στο ελληνικό κοινό, αυτής των οικολογικών οικονομικών.  

Στο έργο της Ρέας Γαλανάκη έχει διαπιστωθεί η σταθερή αναφορά της σε ζητήματα που άπτονται της ιστορίας. Πρόσωπα και γεγονότα ιστορικά αναπλάθονται μυθιστορηματικά και οι ήρωές της, αν και υπόκεινται σε ιστορικό υπόβαθρο, διαμορφώνονται μέσα από τη μυθοπλαστική τους δράση σε υποκείμενα με έντονη την αυτοσυνειδησία, τον προβληματισμό και τις ψυχολογικές επιπτώσεις των γεγονότων τα οποία βιώνουν. Οδηγοί τρεις μυθιστορηματικοί χαρακτήρες, ένας ήρωας και δυο ηρωίδες, από τρία μυθιστορήματά της. [ΤΒJ]

Ρέα Γαλανάκη, Ο βίος του Ισμαήλ Φερίκ Πασά, Καστανιώτη, Αθήνα 1989, τελευτ. έκδ. 2008, 231 σελ.

Ρέα Γαλανάκη, Ελένη ή ο Κανένας, Άγρα, Αθήνα 1998, τελευτ. έκδ. Καστανιώτη 2004, 282 σελ.

Ρέα Γαλανάκη, Φωτιές του Ιούδα, στάχτες του Οιδίποδα, Καστανιώτη, Αθήνα 2009, 270 σελ.

«Έτσι κι εγώ εξηγώ τα ανεξήγητα εκείνης της νύχτας, ότι κλείνοντας τους κύκλους της η μοίρα εκδικείται όποια γυναίκα προσπαθεί να δραπετεύσει από την προκαθορισμένη επανάληψή της».

 Ρέα Γαλανάκη, Ελένη ή ο Κανένας.

Μέσα στον ορυμαγδό εκδόσεων, εκπομπών, δηλώσεων και απίθανων ισχυρισμών για την οικονομική κρίση και για τις παθογένειες και τις προοπτικές της ελληνικής οικονομίας, υπάρχει μια φωνή που ξεχωρίζει. Αυτό είναι το βιβλίο του Αρίστου Δοξιάδη, Το Αόρατο Ρήγμα (εκδ. Ίκαρος, 2013). Η διάκριση γίνεται γιατί η ορθολογική νηφαλιότητα δεν χαρακτηρίζει τους περίεργους αυτούς καιρούς. Και το Αόρατο Ρήγμα κάνει ακριβώς αυτό. Δίχως πολεμικές κραυγές και ιδεολογικά φορτισμένους φανατισμούς εξηγεί τα πράγματα όπως ακριβώς έχουν. Και παραθέτει τις αιτίες για τις οποίες. αν συνεχίσουμε έτσι, δίχως δηλαδή να κοιταχθούμε στον καθρέπτη και να αλλάξουμε συνήθειες και νοοτροπίες, τίποτα δεν πρόκειται να γίνει. Η δυστυχία θα μας πνίξει και τα αδιέξοδα θα πολλαπλασιασθούν.