web only

Δημήτρης Τζιόβας, Ιστορία, Έθνος και Μυθιστόρημα στη Μεταπολίτευση. Τραύμα, Μνήμη και Μεταφορά, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2024, 456 σελ.

Στο Ιστορία, Έθνος και Μυθιστόρημα στη Μεταπολίτευση, ο Τζιόβας παρουσιάζει τις θεματικές, τις μορφές, και τις προβληματικές που συνέχουν το μυθιστόρημα της Μεταπολίτευσης, αναδεικνύοντας τον τρόπο με τον οποίο, εκεί που το παλαιότερο ιστορικό μυθιστόρημα στόχευε να εμπεδώσει το «έθνος», το μεταπολιτευτικό αναδεικνύει την ετερότητα του έθνους, τις αποσιωπημένες πτυχές του, στην διαχρονική, την συγχρονική, και την διασπορική του διάσταση.

Η παρέμβαση του Αντώνη Σαμαρά στα Νέα Σαββατοκύριακο^[1] δεν έκρυβε καμία έκπληξη. Ηττημένος και παραγκωνισμένος ο πολιτικός από τη Μεσσηνία, επιστρέφει στο ρεπερτόριο που ξέρει καλά από όταν υποκίνησε τη δήθεν εθνική υπόθεση για το Μακεδονικό, για να ρίξει τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη – ένα ασήμαντο για τις σημερινές πραγματικότητες ζήτημα που, καλά καθούμενα, ενώ ήταν μια παρανυχίδα, χρησιμοποιήθηκε πολιτικά ως εθνικό τραύμα.

Βλέποντας πως είχε ανοίξει μία σχετική συζήτηση, αξίζει να πούμε τούτο:
Το εβραϊκό Ολοκαύτωμα δεν είναι μοναδικό λόγω της έκτασης των εκκαθαρίσεων που εφήρμοσαν Γερμανοί και οι σύμμαχοί τους. Ούτε για τον επιστημονικό τρόπο της εξόντωσης τόσων εκατομμυρίων ανθρώπων. Άλλωστε, ώς ένα βαθμό, το know how το είχαν πάρει από τους Τούρκους (ως αντιδάνειο βεβαίως, αφού κι εκείνους τους δίδαξε ο Λίμαν φον Σάντερς).
Η μοναδικότητα του Ολοκαυτώματος έγκειται στο ότι οι εβραίοι εξοντώθηκαν μόνο και μόνο επειδή ήταν εβραίοι. Ακόμη κι αν είχαν αλλάξει θρήσκευμα, ακόμη κι αν ζητούσαν να υπηρετήσουν οι ίδιοι το μεγαλείο του Τρίτου Ράιχ, πάλι τους περίμεναν τα στρατόπεδα και η εξόντωση.

11.312 νέοι τίτλοι βιβλίων κυκλοφόρησαν το 2024, επιβεβαιώνοντας τη σταθεροποίηση της ελληνικής βιβλιοπαραγωγής πάνω από τους 11.000 τίτλους ετησίως. Η πλειονότητα των εκδόσεων (94,6%) παραμένει έντυπη, ενώ οι μορφές e-book (112 τίτλοι) και audiobook (376 τίτλοι) συνεχίζουν να έχουν περιορισμένη παρουσία. Η μέση τιμή του βιβλίου ανήλθε στα 17,63€, σημειώνοντας αύξηση 2,73%, κυρίως σε κατηγορίες όπως τα παιδικά, τα επιστημονικά και τα εκπαιδευτικά.

Στις σύγχρονες δημοκρατίες, η ηγεσία δεν είναι απλώς διαχειριστική ικανότητα, ούτε εξαντλείται στη γοητεία του «αποτελεσματικού μάνατζερ». Πολύ περισσότερο όταν πρόκειται για τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών — τον άνθρωπο που, για το καλύτερο ή το χειρότερο, διαμορφώνει παγκόσμιες ισορροπίες, καθορίζει συμμαχίες, επηρεάζει την παγκόσμια οικονομία και (συχνά) εμπλέκει ή αποσύρει κράτη από πολέμους. Υπ’ αυτό το πρίσμα, η προσωπικότητα του Ντόναλντ Τραμπ, οι αξίες του και ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνεται τη διακυβέρνηση δεν μπορούν να ιδωθούν ως «εσωτερική υπόθεση των Αμερικανών». Αφορούν και εμάς, και τον υπόλοιπο κόσμο.

Πολιτιστικές εκδηλώσεις, ελευθερία του λόγου και όρια διαμαρτυρίας 

Σε περιόδους έντασης, ακόμη και οι πολιτιστικές εκδηλώσεις κινδυνεύουν να μετατραπούν σε πεδία έντονων πολιτικών αντιπαραθέσεων. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτέλεσε η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης 2025, όπου τέθηκε υπό αμφισβήτηση η θέση μιας λογοτεχνικής εκδήλωσης στο δημόσιο πολιτιστικό πρόγραμμα εν μέσω κλιμακούμενης βίας στη Μέση Ανατολή. Συγκεκριμένα, ομάδα εκδοτών και συλλογικοτήτων από το χώρο της Αριστεράς διαμαρτυρήθηκε για μια συζήτηση με θέμα «Μεταβαλλόμενα τοπία της εβραϊκής λογοτεχνίας» που διοργάνωνε η πρεσβεία του Ισραήλ στην Έκθεση. Με σύνθημα «Η λογοτεχνία δεν ξεπλένει τη γενοκτονία», οι ακτιβιστές υποστήριξαν ότι ο χώρος του πολιτισμού δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως «φύλλο συκής» για το «ξέπλυμα» εγκλημάτων ενός κράτους που κατηγορείται διεθνώς για γενοκτονία στη Γάζα. Η κινητοποίηση αυτή, αν και ειρηνική, πέτυχε τελικά τη ματαίωση της εκδήλωσης: οι ομιλητές και οι θεατές αποχώρησαν και ανακοινώθηκε επίσημα η ακύρωσή της, χωρίς να προκληθούν επεισόδια. Η εξέλιξη αυτή ανέδειξε τον κίνδυνο πολιτισμικές παρεμβάσεις να αποσιωπώνται υπό την πίεση μιας γενικευμένης καταγγελίας περί «εξωραϊσμού» κρατικής βίας.

Το δημοσιευθέν σήμερα «πόρισμα Καρώνη» (επίσημα: Πραγματογνωμοσύνη σε Απάντηση της Διάταξης Διορισμού 4/2024 από τον Εφέτη Ανακριτή Λάρισας κ. Σωτήριο Μπακαΐμη) δεν είναι μια ακόμα αναπαράσταση του δυστυχήματος των Τεμπών συνοδευόμενη από εικασίες για τα παρατηρηθέντα φαινόμενα, ούτε και η προσπάθεια να εξαχθούν συμπεράσματα από τα «δεδομένα» των βίντεο των καμερών ασφαλείας του αυτοκινητοδρόμου και άλλων κτιρίων που κατά τύχη κατέγραψαν τα γεγονότα.

«Τα τελευταία χρόνια, η μετα-αλήθεια έχει γίνει η λέξη στην οποία καταφεύγουμε όταν προσπαθούμε να κατανοήσουμε μια αποπροσανατολιστική πραγματικότητα: τις ψευδείς ειδήσεις, τις θεωρίες συνωμοσίας, την άρνηση του φαινομένου του κλίματος, τα προεκλογικά ψεύδη, και την ακατάσχετη όπως φαίνεται παραπληροφόρηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ο όρος, επινοήθηκε πριν από δεκαετίες αλλά διαδόθηκε στον απόηχο των πολιτικών αναταραχών της δεκαετίας του 2010 και στέφθηκε το 2016 λέξη της χρονιάς στα λεξικά της Οξφόρδης. Ορίζεται ως σχετιζόμενος με «περιστάσεις στις οποίες τα αντικειμενικά γεγονότα έχουν μικρότερη επιρροή στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης από τις επικλήσεις στο συναίσθημα και την προσωπική άποψη».

Σκαλίζοντας κανείς πρόχειρα τη μνήμη του, θα μπορούσε εύκολα να βρει πάμπολλα επεισόδια υποκρισίας και παρόμοιας αθλιότητας σαν αυτής που επιτελέστηκε στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου εναντίον εκδήλωσης για τους ορίζοντες της ισραηλινής λογοτεχνίας. Ήταν μια πράξη καθαρά στοχευόμενου και υποκινούμενου αντισημιτισμού και, ταυτόχρονα, μια ακόμα μελαγχολική απόδειξη του πόσο αγράμματα και αξιολύπητα άτομα συνωστίζονται και στον εκδοτικό βιβλιοπωλικό χώρο. Η  λογοτεχνία του Ισραήλ, μιας χώρας αδιανόητα προοδευμένης και αξιοθαύμαστης, παίζει καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία μιας βιώσιμης και δίκαιης λύσης και για τους δύο λαούς. πράγμα που θα το ήξεραν αν δεν ήταν προβοκάτορες ή  αν άνοιγαν να διαβάσουν και κανένα βιβλίο πού και πού.

Καθισμένο σε καφεκίτρινο μωσαϊκό με μαύρες στίξεις (θα μπορούσε να είναι χαλί, κουρελού ή χώμα) το torso δεσπόζει σαν κορμός δέντρου. Με τον κόκκινο όγκο τους και τον τρόπο που τα γόνατα είναι το ένα πάνω στο άλλο, θυμίζουν εγκάρσια διατομή καρδιακών κοιλοτήτων όπως θα τις έδειχνε μια έγχρωμη αξονική τομογραφία. Αυτή ήταν η πρώτη μου σκέψη όταν είδα πριν από χρόνια το Mom Hand της Jordan Casteel στις σελίδες του Artforum^[1].