Ντόναλντ Τραμπ

Η πρόσφατη επιστολή του Γκάρι Κασπάροφ στην εφημερίδα The Wall Street Journal (WSJ), με τίτλο «Το εγχειρίδιο στρατηγικής του Τραμπ για τη Μέση Ανατολή είναι εξαιρετικό για την Ουκρανία» (“Trump’s Mideast playbook is prime for Ukraine”, σελ. A12, 18-19 Οκτωβρίου 2025), είναι σύντομη αλλά κοφτερή – μια κίνηση στο σκάκι που γίνεται με την ακρίβεια ενός γκραν μαιτρ και με την πεποίθηση ενός αντιφρονούντος που έχει αντικρίσει την τυραννία κατάματα.

Ο πρώην παγκόσμιος πρωταθλητής υποστηρίζει ότι η δυναμική προσέγγιση του Ντόναλντ Τραμπ στη Μέση Ανατολή, ιδιαίτερα ο χειρισμός της πρόσφατης κρίσης, προσφέρει ένα πολύτιμο μάθημα για τη Δύση στην αντιμετώπιση του Βλαντίμιρ Πούτιν. «Ο πρόεδρος Τραμπ μπορεί να είναι νταής», γράφει ο Κασπάροφ, «αλλά στην περιοχή όπου η ισχύς φέρνει δίκιο, ήταν ο νταής που χρειαζόμασταν». Το μήνυμά του είναι σαφές: ο Τραμπ δεν πρέπει να εγκαταλείψει το «κόλπο του ισχυρού άνδρα», αλλά μάλλον να το εφαρμόσει στο μεγαλύτερο και πιο θανατηφόρο παιχνίδι, τη συνεχιζόμενη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Το επιχείρημα του Κασπάροφ δεν αφορά την εξύμνηση της επιθετικότητας, αλλά την αναγνώριση ότι μόνο η δύναμη αποτρέπει τους θηρευτές. Σημειώνει ότι ο Πούτιν, όπως και η Χαμάς, διατηρoύν την εξουσία τους μέσω του πολέμου και της βίας. Και οι δύο οπλίζουν την αστάθεια. Και οι δύο πιστεύουν ότι η αντοχή των καθεστώτων τους εξαρτάται από την ατελείωτη αντιπαράθεση. Για να σπάσει αυτός ο κύκλος, επιμένει ο Κασπάροφ, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να επιτρέψουν στην Ουκρανία να μεταφέρει τη μάχη σε ρωσικό έδαφος – χτυπώντας βασικές υποδομές και αναγκάζοντας τον ρωσικό λαό να νιώσει το πραγματικό κόστος της ανοησίας του ηγέτη του. Η νίκη, λέει, δεν θα προέλθει από την πορεία των ουκρανικών στρατευμάτων προς τη Μόσχα, αλλά από την «καταστροφή του ιού του ρωσικού ιμπεριαλισμού» που έχει αποσταθεροποιήσει τον κόσμο για γενιές.

Ο Κασπάροφ έχει δίκιο. Η λογική του –και η ηθική του διαύγεια– διαπερνούν την ομίχλη της δυτικής προσοχής. Ο πόλεμος του Πούτιν δεν είναι ένας αγώνας για εδάφη, αλλά ένας αγώνας για αντοχή. Στο μυαλό του, η Ρωσία εξακολουθεί να είναι το φρούριο που άντεξε στον Ναπολέοντα και στον Χίτλερ, ο αιώνιος υπερασπιστής του ιερού εδάφους της. Η αφήγηση είναι βαθιά ριζωμένη στη ρωσική κουλτούρα και πολιτική: η ιδέα ότι «η Ρωσία δεν κερδίζει ακριβώς πολέμους με την ευφυΐα ή την ταχύτητα», αλλά εξαντλώντας τους εχθρούς της! Αυτός ο μύθος –δηλαδή, η πεποίθηση ότι ο ίδιος ο χρόνος είναι όπλο– έχει διαμορφώσει τη στρατηγική του Πούτιν από την αρχή της εισβολής, το 2022 [ή καλύτερα από το 2014, από την προσάρτηση της Κριμαίας].

Αλλά η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται πάντα. Η μαζική επίθεση της Ρωσίας τον Μάιο του 2025 δεν πέτυχε σχεδόν τίποτα. Είναι σχεδόν μηδαμινά τα εδαφικά οφέλη. Ο μύθος της ανεξάντλητης ρωσικής ισχύος έχει διαλυθεί. Ο κάποτε τρομερός ρωσικός στρατός χάνει πόρους, ηθικό και νομιμότητα. Ωστόσο, ο Πούτιν προσκολλάται στην ελπίδα ότι η Δύση θα κουραστεί πριν από αυτόν – ότι η Ουάσινγκτον, οι Βρυξέλλες και το Λονδίνο θα παραλύσουν. Αυτό είναι το πραγματικό του πεδίο μάχης. Και γι' αυτό, όπως προτείνουν ο Κασπάροφ αλλά και το κύριο άρθρο της WSJ (στην ίδια σελίδα, A12, όπου δημοσιεύεται και η επιστολή του Κασπάροφ), «Δώστε στην Ουκρανία τους Τόμαχοκ, κύριε Πρόεδρε» (“Give Ukraine the Tomahawks, Mr. President”), η απάντηση είναι να ανατραπούν τα δεδομένα, να μεταφερθεί ο πόλεμος πίσω στο κατώφλι του Πούτιν.

Η φωνή του Κασπάροφ φέρει ασυνήθιστο ηθικό βάρος, ακριβώς επειδή είναι η φωνή ενός Ρώσου, ενός ανθρώπου που έχει κοιτάξει στην άβυσσο της αυταρχικής ψυχής της χώρας του και αρνήθηκε να παραδοθεί σε αυτήν. Η στάση του θυμίζει το ηθικό μαρτύριο των ηρώων του Ντοστογιέφσκι: μια ρωσική συνείδηση ​​που παλεύει με την ενοχή, την υποχρέωση, την πίστη και την ελευθερία. Το να μιλάει κανείς τόσο τολμηρά εναντίον του δολοφονικού καθεστώτος του Βλαντίμιρ Πούτιν δεν είναι απλώς πολιτικό θάρρος. Είναι μια πράξη ηθικής στάσης.

Στο σκάκι, όπως και στη γεωπολιτική, η νίκη δεν ανήκει στους προσεκτικούς αλλά στους αποφασιστικούς παίκτες. Η κίνηση του Γκάρι Κασπάροφ είναι τολμηρή, ίσως και επικίνδυνη, αλλά την υποκινεί ένα μεγάλο δίκιο. Είναι καιρός η Δύση να σταματήσει να παίζει άμυνα και να αναλάβει επιτέλους την πρωτοβουλία. Μήπως και η ίδια η Ρωσία τελικά δεν ανοίγει τον ασκό του Αιόλου, δοκιμάζοντας στις 21 Οκτωβρίου 2025 τον πύραυλο τύπου 9M730 Burevestnik (nuclear-powered, nuclear-armed) που έμεινε στον αέρα για πάνω από 15 ώρες; Ο κόσμος χρειάζεται στρατηγική τόλμη και ειρήνη – και, φυσικά, προέχει να αποφύγει τον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Πριν από χρόνια έστειλα στο Books’ Journal ένα σημείωμα με τίτλο «Η ιλαρά ξανάρχεται» (https://booksjournal.gr/kritikes/thetikes-epistimes/3296-i-ilara-ksanarxetai), στο οποίο εξέταζα το κοντράστ ανάμεσα στην εξάλειψη της ιλαράς στην Αμερική το 2000 και στην επανεμφάνισή της στα 2010s σε κλειστές κοινότητες (διπλωματική έκφραση για ανθρωπολογικά γκέτο) που, για διάφορους λόγους (θρησκευτικούς, ιδεολογικούς, ιδεοληπτικούς, πρακτικούς ή άλλους άγνωστους), δεν εμβολιάζουν τα παιδιά τους. Παρότι δημοσιεύθηκε εν τω μέσω αντιμαχιών για τα εμβόλια του κορωνοϊού, είχε γραφτεί πριν από την πανδημία του 2020 και πραγματευόταν εμβολιοαρνητισμό και εμβολιοσκεπτικισμό, δύο διαφορετικά φαινόμενα που δεν πρέπει να συγχέονται.

Η πολιτική υπήρξε κάποτε προέκταση της Ιστορίας, ένας στοχασμός του ανθρώπου πάνω στη μοίρα του. Από τον Θουκυδίδη και τον Περικλή ώς τον Καμύ και τον Κόνραντ, η πολιτική ήταν η σκηνή όπου η εξουσία αναμετριόταν με την ηθική.  Όμως, στις μέρες μας, η πολιτική μοιάζει να έχει αποκοπεί από αυτή τη μακρά εμπειρία του ανθρώπινου δράματος. Έπαψε να είναι η τέχνη του μέτρου και έγινε το θέαμα του θορύβου. Αντικατέστησε την ευθύνη με την  αυτοϊκανοποίηση της απήχησης. Ο πολιτικός λόγος δεν παράγει ιδέες, αλλά ατάκες. Και πίσω από αυτό το φαινόμενο αναδύεται μια νέα, απειλητική μορφή παρακμής: η γελοιοποίηση της δημοκρατίας.

Πρόσφατα, ο Πρόεδρος Τραμπ δήλωσε: «Το Smithsonian [ένας όμιλος μουσείων, εκπαιδευτικών και ερευνητικών κέντρων που ιδρύθηκε από την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών με σκοπό την ανάπτυξη και τη διάχυση της γνώσης] είναι ΕΚΤΟΣ ΕΛΕΓΧΟΥ, όπου το μόνο που συζητείται είναι πόσο φρικτή είναι η χώρα μας, πόσο κακή ήταν η δουλεία και πόσο αποτυχημένοι ήταν οι καταπιεσμένοι —τίποτα για την επιτυχία, τίποτα για τη λαμπρότητα, τίποτα για το μέλλον».

Βαθιά χωμένοι στη γη, σε ορύγματα στην  Μοντάνα, τη Βόρεια Ντακότα και το Γουαιόμινγκ,  ανάμεσα στα  στάχυα και τα σπαρτά, εγκαταβιούν οι διηπειρωτικοί βαλλιστικοί πύραυλοι των ΗΠΑ, εξοπλισμένοι με πυρηνικές κεφαλές. Αποτελούν το χερσαίο σκέλος της αμερικανικής στρατηγικής τριάδας – τα άλλα δύο είναι τα πυρηνοκίνητα υποβρύχια και τα βομβαρδιστικά Β-52 και Β-2 που εξαπολύουν πυραύλους Κρουζ με πυρηνική γόμωση κατά του εχθρού. Η τριάδα πραγματώνει την παλαβή ισορροπία του πυρηνικού τρόμου, αυτήν της Βεβαίας Αμοιβαίας Καταστροφής (Mutual Assured Destruction) με το μακάβρια ταιριαστό ακρωνύμιο MAD. Οποίος  ξεκινήσει τον πυρηνικό πόλεμο είναι βέβαιο ότι –επειδή περισσεύουν πάρα πολλά όπλα για αντεπίθεση, τα οποία δεν μπορούν να εξουδετερωθούν διαμιάς– θα καταστραφεί και ο ίδιος. Εγγυημένα. Γι΄ αυτόν τον λόγο (υποτίθεται) τα όπλα αυτά λειτουργούν αποτρεπτικά για έναν πυρηνικό πόλεμο που δεν πρέπει να γίνει ποτέ επειδή θα σβήσει τον πολιτισμό μας.

Στη μεταπολίτευση, η ασφάλεια συνήθως παρουσιαζόταν ως αντιθετική στην ελευθερία. Το ερώτημα «τι τη θέλουμε την αστυνομία;» θεωρήθηκε πολύ συχνά προοδευτικός μονόδρομος. Μόνο μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, με την ισλαμιστική τρομοκρατία να αναδεικνύεται ως η κυρίαρχη απειλή για την διεθνή ασφάλεια, άρχισε μια πολιτική και επιστημονική επανατοποθέτηση της έννοιας της ασφάλειας. Ο σκοταδισμός και η απολυταρχική νοοτροπία των τρομοκρατών ερχόταν σε ευθεία σύγκρουση με τη φιλελεύθερη δημοκρατία.

Κι αυτή η αντιπαράθεση άρχισε να γίνεται κυρίαρχη σε ιδεολογικό, πολιτισμικό, κοινωνικό πεδίο – και στην πολιτική αντιπαράθεση. Η ιδέα ότι η τρομοκρατία, οι υβριδικές απειλές, το διεθνικό οργανωμένο έγκλημα αλλά και οι αυταρχικές και οι αναθεωρητικές δυνάμεις είναι διαφορετικές όψεις της απειλής για την δημοκρατία ίσως, πλέον, να μην είναι μειοψηφικές ούτε στην Ελλάδα.

Ανάμεσα στις αναθεωρητικές δυνάμεις, ιδιαίτερα απειλητική εμφανίστηκε στις αρχές του νέου αιώνα η Ρωσία. Το 2008, με τον πόλεμο κατά της Γεωργίας, η Ρωσία έδειξε τις διαθέσεις της, που δεν έγιναν αντιληπτές ως σήμα κινδύνου για τη διεθνή οργάνωση και την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Σε ένα βαθμό, δεν έτυχε προσοχής  ούτε η υβριδική επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2014 και η προσάρτηση της Κριμαίας. Ούτε το 2016, στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ, ούτε στο δημοψήφισμα που οδήγησε στην έξοδο της Μεγάλης Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση αντιληφθήκαμε την απειλή όπως πραγματικά είναι.

Χρειάστηκε η Ρωσία να εισβάλει στην Ουκρανία, τον Φεβρουάριο του 2022, για να συνειδητοποιήσουμε, μέσα από το σθένος και τον ηρωισμό των Ουκρανών, πως η ελευθερία, η πατρίδα, η αυτοδιάθεση είναι αξίες των φιλελεύθερων δημοκρατιών. Είναι συστατικά στοιχεία των ελεύθερων κρατών, που μπορούν να επιλέγουν τις συμμαχίες τους – και ο ρόλος της διεθνούς οργάνωσης και του ΟΗΕ είναι να τους εγγυώνται αυτό το δικαίωμα.

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ανέδειξε το εύρος της απειλής. Από τότε, την απειλή την υπενθυμίζουν συχνά διάφορες ενέργειες της Ρωσίας κατά της Δύσης και της κουλτούρας της. Οι επιθέσεις με fake news και η προσπάθεια με bots χειραγώγησης της κοινής γνώμης. Οι συχνές απειλές κατά της ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας του ενιαίου ευρωπαϊκού χώρου, κατά της Μολδαβίας, αλλά και κατά της Σουηδίας και της Φινλανδίας. Πρόσφατα, τα ρωσικά drones που παραβίασαν τον εναέριο χώρο της Πολωνίας σήμαναν συναγερμό: η Ευρώπη οφείλει εγρήγορση, για να διαφυλάξει την ασφάλεια και τη δημοκρατία της.

Τα ρωσικά drones πάνω από την Πολωνία μάς θύμισαν αυτό που δεν έπρεπε ποτέ να ξεχάσουμε. Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν είναι υπόθεση μόνο των Ουκρανών. Είναι η μάχη όλων μας. Η Ρωσία δεν επιτέθηκε στην Ουκρανία. Επιτέθηκε στη Δύση.

Κατά συνέπεια, η συζήτηση για την ειρήνη στην Ουκρανία και την επόμενη ημέρα δεν μπορεί να μην περιλαμβάνει την απειλή από τη Ρωσία για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Το ζήτημα αυτό συνδέεται στενά με το πώς θα προκύψει η ειρήνη και ποιοι θα είναι οι όροι της. Ουσιαστικά, μιλάμε για δύο προσεγγίσεις που μπορούν να αποτυπωθούν με τον πλέον χαρακτηριστικό τρόπο στην πρόσληψη και στην προσέγγιση των ΗΠΑ υπό τις δύο διαφορετικές προεδρίες – του Τζο Μπάιντεν και του Ντόναλντ Τραμπ.

Η πρώτη προσέγγιση, που ήταν και η θέση της συντριπτικής πλειονότητας των χωρών του δυτικού κόσμου ώς τον Ιανουάριο του 2024, τόνιζε ότι το τέλος του πολέμου πρέπει να έρθει με την ήττα της Ρωσίας. Αυτή η προσέγγιση, αν αφήσουμε στην άκρη για την οικονομία της συζήτησης το εφικτό του πράγματος και τις εξελίξεις στο πεδίο των μαχών τους τελευταίους μήνες, απαντούσε και στη γενικότερη απειλή της Ρωσίας για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Μια ηττημένη Ρωσία δεν θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή, ενώ πολλοί προσέβλεπαν πως σε αυτό το ενδεχόμενο μπορεί να βλέπαμε ακόμη και αλλαγή εξουσίας στο εσωτερικό της.

Η δεύτερη προσέγγιση, κυρίαρχη στις ΗΠΑ του Τραμπ ο οποίος φαίνεται να διχοτομεί για πρώτη φορά από το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου τον δυτικό κόσμο, πιέζει για μια ειρήνη που θα αποτυπώνει την παρούσα κατάσταση στο πεδίο των μαχών και δεν θα προκύπτει ως αποτέλεσμα ήττας της Ρωσίας. Σε αυτή την προσέγγιση έχουν μπει και ζητήματα που από την πρώτη στιγμή έθετε η Ρωσία (π.χ. μη ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, περιορισμοί στις στρατιωτικές δυνατότητες της Ουκρανίας, επίσημη αποδοχή της κατάστασης της Κριμαίας κ.λπ.). Σε επίπεδο διεθνών σχέσεων, είδαμε το άνοιγμα των ΗΠΑ προς τη Ρωσία και τη σταδιακή επιστροφή της δεύτερης στο διεθνές πεδίο.

Είναι ξεκάθαρο λοιπόν πως αυτή τη στιγμή η συζήτηση γίνεται στη βάση της δεύτερης προσέγγισης, η οποία σε κάθε περίπτωση δεν περιλαμβάνει ήττα της Ρωσίας, αλλά ούτε και ουσιαστική της τιμωρία για τον αναθεωρητισμό που εκφράστηκε με την εισβολή και την πραγματοποίηση εγκλημάτων πολέμου.

Εάν λοιπόν, παρά τις πολλές δυσκολίες και ενστάσεις από την Ουκρανία, τα κράτη μέλη της Ε.Ε. και τη Βρετανία προχωρήσει μια ειρήνη με αυτά τα χαρακτηριστικά, η απειλή από τη Ρωσία δεν θα έχει εκλείψει. Αντίθετα, θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει πως η Ρωσία και ο Βλαντίμιρ Πούτιν θα μπουν στον πειρασμό να ασκήσουν εκ νέου τις αναθεωρητικές τους βλέψεις με τη χρήση υβριδικών επιθέσεων, αλλά και παραδοσιακής σκληρής στρατιωτικής ισχύος. 

Σε έναν κόσμο όπου υποχωρεί ο ρόλος των θεσμών και του διεθνούς δικαίου και επικρατεί η ισχύς και η χομπσιανή προσέγγιση των διεθνών σχέσεων, η αναθεωρητική Ρωσία του Πούτιν θα αποτελεί απειλή για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Γι’ αυτό και ο πόλεμος στην Ουκρανία αφορά την Ευρώπη και κάθε ελεύθερη χώρα. Ουσιαστικά, θα παραμείνει ο καταλύτης που πρέπει να οδηγήσει στην αμυντική ωρίμανση της Ένωσης, στο πλαίσιο της κρίσιμης Στρατηγικής Αυτονομίας. Για να μπορέσεις να αντιμετωπίσεις τον αναθεωρητισμό χρειάζεται να ενισχύσεις σημαντικά την αποτρεπτική σου ικανότητα, ιδιαίτερα όταν η απειλή προέρχεται από μια πυρηνική δύναμη όπως η Ρωσία. Η Ε.Ε. δεν μπορεί πλέον να λειτουργεί μόνο ως απόγονος της Αφροδίτης με τη γοητεία και το κανονιστικό της πλαίσιο. Οφείλει να φερθεί ως Αθηνά, που μπορεί να κάνει χρήση, εφόσον χρειαστεί, σκληρής ισχύος. Η Ευρώπη ας δείξει τα δόντια της.

Ο δολοφόνος του Τσάρλι Κερκ πρέπει να διωχθεί από την ποινική δικαιοσύνη και να τιμωρηθεί με την πιο αυστηρή προβλεπόμενη ποινή.  Σε μια δυτική κοινωνία, κανείς δεν μπορεί να αποτελεί στόχο βίας επειδή οι απόψεις που εκφράζει είναι «απαράδεκτες», «εμετικές», «μισαλλόδοξες» κ.λπ.  Αυτή είναι μια αδιαπραγμάτευτη θέση.  Όσο και να μου ανεβαίνει το αίμα στο κεφάλι ακούγοντας αυτά που λες, έχεις το αδιαπραγμάτευτο δικαίωμα να τα λες.

Πολλοί άνθρωποι λένε: «Ίσως θα θέλαμε έναν δικτάτορα». Δεν μου αρέσουν οι δικτάτορες. Δεν είμαι δικτάτορας.

Από πρόσφατες δηλώσεις του προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ

Δυστυχώς δεν είμαι γνώστης σε βάθος του πολιτειακού συστήματος των ΗΠΑ. Έτσι, εκείνο που μπορώ να κάνω είναι να διατυπώσω παρατηρήσεις, απορίες και ανησυχίες για τη μεγαλύτερη δημοκρατία του κόσμου – και την παλαιότερη αβασίλευτη δημοκρατία του κόσμου. 

Η καταστροφική διαπραγμάτευση ΗΠΑ και Ρωσίας στην Αλάσκα καταδεικνύει μια ευρέως διαδεδομένη παρανόηση των παραγόντων που καθοδηγούν την εξωτερική πολιτική της Μόσχας.

Το ΚΚΕ και ένα μεγάλο μέρος του «προοδευτικού» κόσμου στη Δύση φροντίζουν με συνέπεια να κρατούν στην επικαιρότητα εικόνες παιδιών της Παλαιστίνης. Εικόνες τραγικές, αλλά συχνά εργαλειοποιημένες από τη Χαμάς, η οποία δεν διστάζει να χρησιμοποιεί ανήλικους ως ανθρώπινες ασπίδες ή κομπάρσους σε σκηνοθετημένα στιγμιότυπα θανάτου. Για τα παιδιά αυτά μιλούν αδιάκοπα οι ίδιοι κύκλοι, καταγγέλλοντας το Ισραήλ, την Αμερική και όποιον άλλο εξυπηρετεί τον βολικό τους εχθρό.