Σύνδεση συνδρομητών

Γράμματα

Πορτρέτο του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ από τον Martin Droeshaut, χαρακτικό του 1623.

Από τον Μιχαήλ Μπαχτίν. Εισαγωγή - μετάφραση: Γιώργος Πινακούλας

Το καλοκαίρι του 1944, ο Μιχαήλ Μπαχτίν επανεπεξεργάστηκε την πρώτη, ανέκδοτη μορφή του βιβλίου του Ο Ραμπελαί και ο κόσμος του, με την ελπίδα να εκδοθεί. Στο πλαίσιο αυτής της επανεπεξεργασίας, κράτησε μια σειρά σημειώσεις πάνω σε διάφορα ζητήματα. Οι σημειώσεις αυτές όμως δεν ενσωματώθηκαν ποτέ στο βιβλίο, ούτε στην πρώτη ούτε στις μεταγενέστερες εκδοχές του, και δημοσιεύτηκαν πολλά χρόνια μετά το θάνατο του συγγραφέα. Στην έκδοση των Απάντων του Μπαχτίν καταλαμβάνουν πενήντα σελίδες του πέμπτου τόμου (М.М. Бахтин, Собрание сочинений, τόμ. 5, Русские словари, Μόσχα 1997, σελ. 80-129). Ανάμεσα σ’ αυτές υπάρχουν δεκαέξι σελίδες (84-99) αφιερωμένες αποκλειστικά στα έργα του Σαίξπηρ. Είναι οι μόνες γνωστές παρατηρήσεις του Μπαχτίν για τον Σαίξπηρ και γι’ αυτό έχουν ιδιαίτερη αξία. Ο ρώσος στοχαστής διατυπώνει εδώ καίριες παρατηρήσεις για το σαιξπηρικό έργο και για τον φιλοσοφικό πυρήνα της τραγωδίας. Η παρούσα μετάφραση περιλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος των σημειώσεων. Παραλείπουμε, για λόγους έλλειψης χώρου, ένα μικρό μέρος τους, κυρίως αυτούσια παραθέματα από έργα του Σαίξπηρ. Τα σημεία που παραλείπονται δηλώνονται με αποσιωπητικά εντός αγκυλών.

29 Ιανουαρίου 2023
O Γιώργος Σεφέρης, με τον Γιώργο Κατσίμπαλη και τον Πάτρικ Λη Φέρμορ. Οι βρετανοί φιλέλληνες τα χρόνια του πολέμου διατάραξαν τις σχέσεις τους με πολλούς έλληνες φίλους τους λόγω της διαφορετικής προσέγγισης στον Κυπριακό Αγώνα.

Το 1954, ο Ρόδης Ρούφος αναλαμβάνει τη θέση του υποπροξένου στο ελληνικό προξενείο και  εγκαθίσταταται στη Λευκωσία. Τον ίδιο χρόνο, πραγματοποιεί ο Σεφέρης το δεύτερο ταξίδι του στην Κύπρο· φτάνει συγκεκριμένα στο νησί το πρωί της 15ης Σεπτεμβρίου και, πριν κατευθυνθεί στην Αμμόχωστο, στο σπίτι του Λουίζου όπου θα φιλοξενούνταν, επισκέπτεται το ελληνικό προξενείο στη πρωτεύουσα. Παρ’ όλο που δεν έχουμε κάποια σχετική μαρτυρία, στο προξενείο συναντήθηκε πιθανότατα και με τον Ρούφο, ο οποίος εξάλλου σε επιστολή του την προηγούμενη μέρα, στις 14 Σεπτεμβρίου, ενημέρωνε τον φίλο του Θεόφιλο Δ. Φραγκόπουλο για την επικείμενη επίσκεψη: «Αύριο καταφθάνει εδώ Σεφέρης».[1] Στην τηλεγραφική ημερολογιακή εγγραφή του πάντως ο Σεφέρης σημειώνει, απλώς: «Προξενείο».  Τρεις μέρες αργότερα, στις 18 Σεπτεμβρίου, ο Ρούφος επισκέπτεται στην Αμμόχωστο τον Σεφέρη, ο οποίος σημειώνει και πάλιν στο ημερολόγιό του: «Ρούφος απόγεμα με μηχάνημά του».[2]  Ο Ρούφος θα επισκεφθεί ξανά τον Σεφέρη στην Αμμόχωστο, όπως τεκμαίρεται από την ημερολογιακή εγγραφή της 12ης Οκτωβρίου: «Έπειτα με τον Α. Παππά στα Βαρώσια. Ήρθαν οι Ρούφοι αργότερα» ενώ, πιθανότατα, ο Ρούφος θα ήταν ανάμεσα στους παρισταμένους στο αποχαιρετιστήριο γεύμα του προξένου Ανδρέα Παππά, στις 15 Οκτωβρίου στο προξενείο.

20 Ιανουαρίου 2023

«Στενό παραθυράκι»

Γιάννης Παπαθεοδώρου
Νοέμβριος 1968. Κατηγορούμενοι στη δίκη της Δημοκρατικής Άμυνας στη Θεσσαλονίκη. Από αριστερά, στην πρώτη σειρά: Παύλος Ζάννας, Γιώργος Σιπητάνος, Στέλιος Νέστορας. Πίσω: Κωστής Πύρζας, Σωτήρης Δέδες, Αργύρης Μαλτσίδης. Tη μετάφραση του Ζάννα στο Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο του Προυστ, που έκανε στη φυλακή, εξεθείασε ο Σεφέρης.

Δυο αφιερώσεις και ένα σχόλιο του Ρόδη Ρούφου. Aπό το τχ. 133, με αφιέρωμα στον Ρόδη Ρούφο.

25 Νοεμβρίου 2022
Οι ομιλητές στη «Βραδιά Σεφέρη που οργάνωσε η Εταιρεία Μελέτης Ελληνικών Προβλημάτων στο θέατρο Άλφα, στις 22 Νοεμβρίου 1971. Από αριστερά: Θεόφιλος Δ. Φραγκόπουλος, Γιάννης Δάλλας, Ρόδης Ρούφος, Μανόλης Αναγνωστάκης και Τάκης Σινόπουλος.

Η Εταιρία Μελέτης Ελληνικών  Προβλημάτων οργάνωσε, με τη συμμετοχή συγγραφέων της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, «Βραδιά Σεφέρη» στο θέατρο Άλφα, στις 22 Νοεμβρίου 1971. Τη συζήτηση διηύθυνε ο Ρόδης Ρούφος ο οποίος, κλείνοντας την εκδήλωση, μίλησε για τον τιμώμενο ποιητή και συνάδελφό του στο διπλωματικό σώμα. Η σύντομη ομιλία του ίσως είναι το τελευταίο του κείμενο, γι’ αυτό και νομίζω ότι έχει θέση σ’ ένα αφιέρωμα με αφορμή τα πενήντα χρόνια από τον θάνατό του (από το τεύχος 133 που ήταν αφιερωμένο στον Ρόδη Ρούφο):

23 Οκτωβρίου 2022

Ο Σεφέρης του Ρόδη Ρούφου

Αλέξανδρος Δ. Μπαζούκης
Τρίτη, 1η Δεκεμβρίου 1953, Ασίνου, Κύπρος. Ο Γιώργος Σεφέρης επισκέπτεται την Κύπρο για πρώτη φορά, ενώ υπηρετεί πρέσβης στο Λίβανο (από τον Νοέμβριο του 1952 ώς τον Ιούλιο του 1956), θα του δοθεί η δυνατότητα να επαναλάβει τις επισκέψεις του και τις δύο επόμενες χρονιές, το 1954 και το 1955. Την περίοδο εκείνη, ο Ρόδης Ρούφος υπηρετούσε ως υποπρόξενος στη Λευκωσία (από τον Ιούνιο του 1954 ώς τον Αύγουστο του 1956). Η συγκεκριμένη φωτογραφία έχει τραβηχτεί από τη Μαρώ Σεφέρη.

Χαρτογράφηση μιας πολύμορφης σχέσης

Το έργο και, κυρίως, η προσωπικότητα του διπλωμάτη και ποιητή Γιώργου Σεφέρη άσκησαν αναμφίβολα ποικίλες επιδράσεις στον νεότερο συνάδελφό του και πεζογράφο Ρόδη Ρούφο. Η διαπίστωση αυτή συνάγεται από πολλές πηγές: από τις συχνές, άμεσες ή έμμεσες αναφορές σε στίχους και ποιήματα του Σεφέρη που εντοπίζονται τόσο στην τριλογία του για την Κατοχή και την Αντίσταση (το Χρονικό μιας σταυροφορίας, 1954-58/1972), όπως και στο «μυθιστόρημα του Κυπριακού Αγώνα» (Η Χάλκινη Εποχή, 1960)· από τα διάφορα σχόλια του Ρόδη Ρούφου σε επιστολές του – πρωτίστως προς τον στενότερο (όπως μαρτυρεί η αλληλογραφία τους) φίλο του, τον ποιητή και επίσης θαυμαστή τού Σεφέρη, Θεόφιλο (άλλως, «Μπούλη») Φραγκόπουλο· ακόμη και από τα λιγοστά ποιήματα που έγραψε και δημοσίευσε ο ίδιος – κατά βάση στα Κυπριακά Γράμματα. Στο κείμενο αυτό, θα σταθούμε σε κάποια (εν πολλοίς άγνωστα και αδημοσίευτα ώς σήμερα) τεκμήρια αυτής της πολύμορφης «μαθητείας» του Ρούφου στον δικό του Σεφέρη, όπως αποκαλύπτονται επίσης σε ποικίλα δοκίμια και παρεμβάσεις του, γραμμένα όλα την περίοδο 1963-1971 και συγκεντρωμένα (εν μέρει μόνο) στον τόμο Οι μεταμορφώσεις του Αλάριχου, λίγους μήνες πριν από τον πρόωρο θάνατό του το 1972 – ένα, δηλαδή, χρόνο μετά και την εκδημία του ακριβού του φίλου και «μέντορα».

23 Οκτωβρίου 2022
H Xίλαρι Μαντέλ στο Κέιμπριτζ το 2010.

Έντεκα μυθιστορήματα, κι ανάμεσά τους δυο βραβευμένα με Μπούκερ, το Γουλφ Χολ και τα Γεράκια (Bring up the Bodies), δύο συλλογές διηγημάτων, μία αυτοβιογραφία και πολυάριθμα άρθρα – αυτή είναι η συνεισφορά της σπουδαίας συγγραφέα Χίλαρι Μαντέλ, που πέθανε στις 24 Σεπτεμβρίου 2022. Στο BooksJournal πρωτοπαρουσιάσαμε δουλειά της, το Γουλφ Χολ, στο πρώτο κιόλας τεύχος μας, τον Νοέμβριο του 2010 – μάλιστα, για τις ανάγκες της κριτικής που έγραφε η Εριφύλη Μαρωνίτη, είχε ζητήσει και τη γνώμη της Χίλαρι Μαντέλ για το ιστορικό μυθιστόρημα και την τεχνική της – γνώμη που παρατίθεται στη συνέχεια. Παραθέτω παρακάτω την παρουσίαση της συγγραφέα από εκείνο το μακρινό τεύχος.

25 Σεπτεμβρίου 2022
Καππαδοκία. O γκρεμός με το μοναστήρι και τα παρεκκλήσια «27» και «28». Φωτογραφία του Γιώργου Σεφέρη, 1950.

Όταν ο Σεφέρης αισθανόταν την ανάγκη να αποσυρθεί από τη διπλωματική υπηρεσία, έλεγε συχνά ότι επιθυμούσε να ασχοληθεί με «το μερίδιο του Θεού». Γιατί όμως η συνταξιοδότηση ενός διπλωμάτη να αφορά το Θεό; Πού ακριβώς έχει ο Θεός μερίδιο και γιατί ο ποιητής ήθελε να ασχοληθεί με αυτό; Και το μερίδιο που δεν είναι του Θεού, τίνος είναι άραγε; (Ανακοίνωση στο Ε’ Συμπόσιο Σεφέρη, Αγία Νάπα, Κύπρος, Νοέμβριος 2021, δημοσιεύτηκε στο τεύχος 130 του Books' Journal)

25 Αυγούστου 2022
O Γιωσέφ Ελιγιά με δύο φίλους του, εβραιογιαννιώτες, στο Αργυρόκαστρο, 1925.

 «Οι ιδεολογικές μου πεποιθήσεις δεν με εζημίωσαν, τουναντίον με ωφέλησαν στη φιλολογική μου δραστηριότητα».

                                                                                                         Γιωσέφ Ελιγιά, Γιάννενα 1924[1]

Ο Ιωσήφ Ηλία Καπούλιας, ή Ιωσήφ Ηλία Ιωσήφ, ή ο γνωστός μας Γιωσέφ Ελιγιά, παραμένει έως και σήμερα ο «γνωστός - αγνοημένος», αν και υπήρξε από την αρχή σχεδόν της καλλιτεχνικής του δημιουργίας διανοητής και πρωτοπόρος αγωνιστής των κοινωνικών και πολιτικών αντιθέσεων[2]. Και για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια ενός άλλου γιαννιώτη εβραιοφιλοσόφου, του Σάββα Μιχαήλ, «ο Γιωσέφ Ελιγιά, εβραίος από τα Γιάννενα, ποιητής, σοφός κι επαναστάτης – και γι’ αυτό τριπλά τετραπλά κυνηγημένος: Σαν εβραίος από τους αντισημίτες. Σαν ποιητής από τους στερημένους καιρούς. Σαν σοφός από έναν κόσμο που περιφρονεί την εκμετάλλευση, την καταπίεση, τον εξευτελισμό ανθρώπου προς άνθρωπο».[3]

20 Ιουλίου 2022
Diego Velázquez, Las Meninas (Oι Ακόλουθες), 1656. Ο Βελάσκεθ εφάρμοζε στην τέχνη του τον κανόνα «η εικόνα πρέπει να βγαίνει από το κάδρο». Ο Φουκώ, που μιλά εκτεταμένα για τις Ακόλουθες του Βελάσκεθ, ακολουθώντας και ο ίδιος τον ίδιο κανόνα, δείχνει ότι τις αναφορές ζωγράφων, συγγραφέων ή φιλοσόφων και θεωρητικών τις διαπερνά αναγκαστικά η αυτοαναφορικότητά τους, που πιστοποιεί την εκ των έσω προσέγγιση των θεματικών αντικειμένων τους. 

Οι περισσότεροι συγγραφείς, ακόμα και οι καλοί, γράφουν για όσα μπορούν να γραφτούν. Οι κορυφαίοι, όμως, γράφουν για όσα δεν μπορούν να γραφτούν .

W. G. Sebald   

Υπάρχει μια φλέβα χρυσού στα έγκατα της τέχνης του μυθιστορήματος, στην οποία ο μη εξοικειωμένος έλληνας αναγνώστης, εθισμένος στην ευκολία αφηγημάτων που κυλούν σαν το νεράκι, δεν δίνει τη δέουσα προσοχή ώστε να ξεπεράσει το αίσθημα της ξένωσης και να αναβαθμίσει το κριτήριο πρόσληψής του που θα τον μυούσε στη δύσκολη τέχνη του μυθιστορήματος. Το ίδιο ισχύει και για τον έλληνα χωρίς κίνητρο κριτικό, και το συγγραφέα που, από φόβο μην απωλέσει τη δική του λογοτεχνική παράδοση, αποφεύγει το διάλογο και την αναμέτρηση με μυθιστορήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας τα οποία ανήκουν πλέον στη χορεία των κλασικών έργων της. Αποτέλεσμα είναι να μην μπορεί να δημιουργήσει εκείνες τις αναγκαίες φόρμες που θα του επέτρεπαν να ριχτεί στον ημιάγνωστο ωκεανό της δικής του μακραίωνης παράδοσης και να αξιοποιήσει τους πολύτιμους θησαυρούς της (μύθους, θρύλους ή παραμύθια, ποιήματα, ύμνους, τραγούδια, αλλά και πραγματείες ή θεωρήματα από τις αρχαίες φιλοσοφίες / επιστήμες. Η μέχρι ασφυξίας περίκλειστη πεζογραφία μας κινδυνεύει να μετατραπεί σε τυμβωρυχία των βίων προσώπων του παρελθόντος όσο αρνείται να ανακαλύψει τη φλέβα χρυσού της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας που δεν είναι άμοιρη της δικής μας αρχαίας, μεσαιωνικής ή νεότερης παράδοσης.

19 Ιουλίου 2022
Κυριακή 8 Νοεμβρίου 1953. O Γιώργος Σεφέρης φωτογραφίζεται στο κάστρο του Αγίου Ιλαρίωνα, στον Πανταδάκτυλο της Κύπρου, μπροστά στο περίφημο «Παράθυρο της Ρήγαινας» με θέα προς την Κερύνεια.   

Πρώτα απ’ όλα, θέλω να ευχαριστήσω για την πρόσκληση συμμετοχής στο Συνέδριο, καθώς και για την τιμητική συμπερίληψη του ονόματός μου στην Επιστημονική Επιτροπή. Πριν αρχίσω να αναπτύσσω το θέμα μου, μια διόρθωση. Στις περίπου προ διετίας πρώτες συνεννοήσεις, είχα διαβιβάσει στους οργανωτές συντομότατη περίληψη της σημερινής ομιλίας, τόσο λακωνική που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως προϊόν φυγοπονίας. Είχα τότε την ελπίδα για μιαν εν καιρώ επεξήγηση, αλλά τα γνωστά γεγονότα της πανδημίας ανέτρεψαν κάθε πιθανότητα. Τα ονόματα των ποιητών που ανέφερε εκείνη η λακωνική περίληψη (Σινόπουλος, Αναγνωστάκης, Παυλόπουλος) ήταν εντελώς ενδεικτικά και επ’ ουδενί εξαντλούσαν την πρόθεσή μου να επεκταθώ πιθανώς στο σύνολο των μεταπολεμικών ποιητών. Επομένως, δεν θα ακούσετε στη συνέχεια μόνον τις τυχόν συντεχνιακές ή όποιες άλλες σχέσεις μεταξύ των τριών αυτών ποιητών και του Σεφέρη.

24 Ιουνίου 2022

O K.Θ. Δημαράς και οι νεοελληνικές έρευνες

Τριαντάφυλλος Ε. Σκλαβενίτης
1980. Επίδοση τιμητικού τόμου αφιερωμένου στον Κ.Θ. Δημαρά από τη διάδοχό του στη διεύθυνση του ΚΝΕ-ΕΙΕ (1980-1995) Λουκία Δρούλια (1913-2019).

Η βιωματική σχέση του Κ.Θ. Δημαρά με την έρευνα και η αφοσίωσή του στη διατύπωση, την εκλέπτυνση και την τήρηση των κανόνων της, κατά τη μακρά και γόνιμη θητεία του στη λογιοσύνη, είναι ομολογημένη και μαρτυρημένη. Μάρτυρες τα σώματα των δημοσιευμάτων του, με τις διαδοχικές βελτιώσεις και προσθήκες, από δημοσίευση σε δημοσίευση, οι υποσημειώσεις / επισημειώσεις των μελετών του, η επισήμανση και η υπομνηματισμένη έκδοση σημαντικών κειμένων και τεκμηρίων.

12 Δεκεμβρίου 2021
Η πρώτη σελίδα χειρόγραφης δισέλιδης επιστολής του Κ.Θ. Δημαρά προς τη Ρίκα Σεγκοπούλου στη μία όψη δύο επιστολόχαρτων της εκδοτικής εταιρείας Πυρσός, με ημερομηνία 11/1/1933. Ο αποστολέας αναφέρεται σε επιθέσεις εντύπων εναντίον του Καβάφη, αναζητεί βιβλιοπωλείο στην Αλεξάνδρεια για τη διάθεση του νέου έργου του Σικελιανού και ζητεί να του αποσταλούν παλαιότερες ποιητικές συλλογές του Καβάφη.

«Από τα 2700 λήμματα της εργογραφίας του Κ.Θ. Δημαρά, η οποία καλύπτει την περίοδο 1917-90, μόλις τα 25 (δηλαδή ούτε το ένα χιλιοστό τους), δημοσιευμένα από το 1932 έως το 1983 αφορούν ευθέως τον Καβάφη»,[1] διαπιστώνει ο Γ.Π. Σαββίδης στο «Σημείωμα του Επιμελητή» της κλασικής πλέον έκδοσης Σύμμικτα, Γ΄, Περί Καβάφη, όπου συγκεντρώνει και εκδίδει, σύμφωνα με την εκδοτική βούληση του Κ.Θ. Δημαρά, τα καλύτερα καβαφικά του, είκοσι πέντε προηγουμένως δημοσιευμένα κείμενα, και δύο ανέκδοτα.[2]

10 Δεκεμβρίου 2021
Σελίδα 1 από 3