Το 1984, στη Νότια Αφρική ακόμα κυριαρχούσε το καθεστώς του απαρτχάιντ. Ο Νέλσον Μαντέλα ήταν στη φυλακή και ο Ντέσμοντ Τούτου επελέγη για το Νόμπελ Ειρήνης εκείνης της χρονιάς. Έχοντας περάσει διά πυρός και σιδήρου, ο ακτιβιστής της ισότητας εξέπληξε με τις πινελιές ελαφρότητας με τις οποίες διάνθισε την ομιλία του την ημέρα της απονομής. Καποια στιγμή, άρχισε να διηγείται μια ιστορία: τη συζήτηση ενός Νοτιοαφρικανού και ενός από τη Ζάμπια:
Ο άνθρωπος από τη Ζάμπια καυχησιολογεί για τον υπουργό Ναυτικού της χώρας του. Ο Νοτιοαφρικανός τον ρωτάει: «εσείς όμως δεν έχετε στόλο, ούτε έχετε πρόσβαση στη θάλασσα, πώς λοιπόν μπορείτε να έχετε υπουργό Ναυτικού;» Και ο άνθρωπος από τη Ζάμπια απαντά: «Κι εσείς στην Νότια Αφρική δεν έχετε υπουργό Δικαιοσύνης, ε;»
Ο Ντέσμοντ Τούτου γεννήθηκε το 1931 στην Κλάρκσντορπ, περίπου 170 χιλιόμετρα δυτικά του Γιοχάνεσμπουργκ. Ο πατέρας του ήταν διευθυντής δημοτικού σχολείου και τον εκτιμούσαν ιδιαίτερα. Η πρώτη εμπειρία του από το ρατσιστικό καθεστώς που θυμάται ήταν η προσβολή που του έκανε μια λευκή κοπέλα σε ένα κατάστημα, όπου πήγε με τον πατέρα του σε ηλικία επτά χρόνων.
Η οικογένεια μετακόμισε στο Γιοχάνεσμπουργκ όταν ο Ντέσμοντ ήταν 12 χρόνων. Το Εθνικό Κόμμα –η παράταξη της λευκής μειοψηφίας– επιβάλλει το απαρτχάιντ, το καθεστώς των φυλετικών διακρίσεων, ενόψει των εκλογών του 1948. Κερδίζει την αναμέτρηση χάρη στην υποστήριξη των ψηφοφόρων της λευκής μειονότητας που επιθυμούν να διατηρήσουν την κυριαρχία τους επί της πλειοψηφίας των μαύρων.
Στην καρδιά του απαρτχάιντ, ο Ντέσμοντ προσπάθησε να σπουδάσει – αρχικά ήθελε να γίνει γιατρός, έγινε καθηγητής. Αλλά το 1953 ψηφίστηκε η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που είναι γνωστή ως “Buntu Education Act”, σύμφωνα με την οποία γίνονταν διαχωρισμοί στην εκπαίδευση με βάση το χρώμα των μαθητών. Οι «ιθαγενείς», όπως αποκαλούσαν τους μαύρους, απαγορευόταν να μάθουν φυσική και μαθηματικά για να μην καταφέρουν ποτέ να πάρουν τις δουλειές των λευκών. Ο Τούτου, διαμαρτυρόμενος, υπέβαλε παραίτηση από τη δουλειά του.
Το 1962, ο Ντέσμοντ κατάφερε να μεταναστεύσει στη Βρετανία για να σπουδάσει θεολογία στο King's College του Λονδίνου. Επέστρεψε στη Νότια Αφρική το 1967 και ώς το 1972 εργάστηκε στο Πανεπιστήμιο του Λεσότο. Το 1975 έγινε ο πρώτος μαύρος κοσμήτορας του καθεδρικού St. Mary’s στο Γιοχάνεσμπουργκ. Το 1976, όταν η κυβέρνηση επέβαλε τη γλώσσα Αφρικάανς ως την επίσημη γλώσσα στα σχολεία των μαύρων, ξέσπασαν ταραχές με δεκάδες θύματα. Ο Τούτου συμμετείχε απ’ την πρώτη στιγμή, αποκαλώντας την Αφρικάανς «γλώσσα των τυράννων».
Από το 1978 έως και το 1985 ανέλαβε τη θέση του Γενικού Γραμματέα στο Συμβούλιο Εκκλησιών της Νότιας Αφρικής. Από αυτή την υψηλόβαθμη σχέση έκανε ό,τι μπορούσε για να οδηγήσει το απαρτχάιντ σε ένα ειρηνικό, αναίμακτο τέλος. Για τη δράση του βραβεύτηκε με το Νόμπελ Ειρήνης το 1984. Όταν, σε συνέντευξή του, ρωτήθηκε αν η θέση του Γενικού Γραμματέα τον έκανε περισσότερο πολιτικό απ’ ό,τι ιερέα, ο Τούτου απάντησε: “Κηρύσσω τα Ευαγγέλια. Και τι λένε τα Ευαγγέλια; Θέλουν να μας μάθουν ότι θα ανταμειφθούμε στον ουρανό, όταν πεθάνουμε. Αλλά ποιος θέλει ανταμοιβή μετά θάνατον; Μετά θάνατον δεν θα χρειαζόμαστε τίποτα».
Στην τελική ευθεία πριν από την κατάρρευση του απαρτχάιντ, ο Τούτου έπαιξε καταλυτικό ρόλο. Το 1985 έγινε ο πρώτος μαύρος αρχιεπίσκοπος Γιοχάνεσμπουργκ και τάχθηκε δημοσίως υπέρ του μποϊκοτάζ της Νότιας Αφρικής και της εκστρατείας πολιτικής ανυπακοής προκειμένου να πέσει το απαρτχάιντ. Την επόμενη χρονιά έγινε ο πρώτος μαύρος αρχιεπίσκοπος του Κέιπ Τάουν και επικεφαλής της Αγγλικανικής Εκκλησίας Νότιας Αφρικής. Και το 1990, ο πρόεδρος Φρέντρικ Βίλεμ ντε Κλερκ νομιμοποιεί το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC) και ανακοινώνει το σχέδιό του να αποφυλακίσει τον Νέλσον Μαντέλα.
1991: Νόμοι του απαρτχάιντ και ρατσιστικοί περιορισμοί ακυρώνονται. Ξεκινούν συνομιλίες ανάμεσα στο κράτος και 16 οργανώσεις που δίνουν αγώνα εναντίον του καθεστώτος των φυλετικών διακρίσεων.
Το 1990 ο Νέλσον Μαντέλα αποφυλακίστηκε ενώ ακυρώθηκαν οι νόμοι του απαρτχάιντ και οι ρατσιστικοί περιορισμοί. Το 1994, στις πρώτες εκλογές στις οποίες συμμετείχαν και οι μαύροι της Νότιας Αφρικής, ο Μαντέλα εξελέγη πρόεδρος. Ο Τούτου ανέλαβε την προεδρία της Επιτροπής Αλήθειας και Συμφιλίωσης, που απέβλεπε στην ειρηνική μετάβαση από το απαρτχάιντ στην ισότιμη δημοκρατία. Η Επιτροπή εξέταζε τις περιπτώσεις καταπάτησης των ανθρώπινων δικαιωμάτων, από βασανισμούς μέχρι και εν ψυχρώ δολοφονίες. Υπό τον Τούτου, όμως, δεν είχε στόχο την τιμωρία, αλλά τη συγχώρεση. Αν αποδεικνυόταν ότι ο θύτης είχε δράσει πιστός στο πολιτικό του φρόνημα, συγχωρούνταν. «Δεν μπορούσαμε να προσποιηθούμε ότι δεν είχε συμβεί τίποτα», δήλωνε ο Τούτου. «Η Επιτροπή ήταν ένας τρόπος να αντιμετωπίσει η χώρα το παρελθόν της και να συμφιλιωθεί με αυτό».
Στα τέλη της δεκαετίας, αρχίζει να έχει σοβαρά ζητήματα υγείας. Αλλά παραμένει στις επάλξεις, ηθική φωνή της χώρας του. Και το 2013 εκφράζεται υπέρ των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων δηλώνοντας πως «ποτέ του δεν θα λάτρευε έναν ομοφοβικό θεό».
Όταν τον ρώτησαν πώς θέλει να τον θυμάται ο κόσμος μετά τον θάνατό του, απάντησε: «Θέλω να με θυμούνται ως έναν άνθρωπο που γελούσε, που έκλαιγε και που αγαπούσε».
