Σύνδεση συνδρομητών

Απονεμήθηκε στον Δημήτρη Ραυτόπουλο το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων

Πέμπτη, 02 Οκτωβρίου 2014 17:37
Ο Δημήτρης Ραυτόπουλος.
Βίκυ Γεωργοπούλου / The Books' Journal
Ο Δημήτρης Ραυτόπουλος.

Mε «συγκίνηση και ταπεινότητα» αποδέχθηκε το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων για το σύνολο του έργου του, που του απένειμε ομόφωνα η Επιτροπή των Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων 2013, ο 90 χρόνων κριτικός Δημήτρης Ραυτόπουλος. Το βραβείο επέδωσε ο υπουργός Πολιτισμού, Κωνσταντίνος Τασούλας.

Παραλαμβάνοντας το βραβείο από τον Κωνσταντίνο Τασούλα, ο Δημήτρης Ραυτόπουλος αποδέχθηκε και επανέλαβε τη φράση του Αλέξη Ζήρα, προέδρου της επιτροπής που τον βράβευσε: «Η βράβευση αυτή έχει και ένα νόημα ανάταξης και αντίθεσης στα φαινόμενα σύγχυσης του καιρού μας, προπάντων για τις νεότερες γενιές».

Ο Δημήτρης Ραυτόπουλος έχει αναφερθεί διεξοδικά στη ζωή, στο έργο του, στις ιδέες του για τη λογοτεχνία και την πολιτική, για την κρίση και τη συγκυρία στην αναλυτική συνέντευξη που έχει παραχωρήσει στον Μιχάλη Μοδινό και στον Ηλία Κανέλλη (TheBooks’ Journal, τχ. 30, Απρίλιος 2013). Μεταξύ άλλων, είχαν διαμειφθεί και τα εξής:

[…]Ο εμφύλιος είναι οικεία περίοδος αναφοράς στο ελληνικό μυθιστόρημα. Ο  εμφύλιος είναι παντού. Πολλοί κάνουν συστηματικές ή λιγότερο συστηματικές αναφορές σ’ αυτόν. Ακόμη και νεότεροι, ακόμη και ελάσσονες, ακόμη και μεταμοντέρνοι συγγραφείς όλο και κάποια γιαγιά θα εφεύρουν με μνήμες από τον εμφύλιο. Γράφηκε, λέτε, το μυθιστόρημα του εμφυλίου;

Θέλουμε – δεν  θέλουμε, επανερχόμαστε στο θέμα, κι αυτό είναι αποκαλυπτικό. Μεγάλο μυθιστόρημα, με την κλασική έννοια του ρεαλισμού, δεν υπήρξε και μάλλον ήταν επόμενο. Ο μύθος είχε φέρει τη φρίκη, τις γενοκτονίες, και η μυθοπλασία είχε καταστεί ύποπτη, οπωσδήποτε ντεμοντέ. Αλλά και για ψυχολογικούς λόγους. Ίσως γιατί με τη συνέχεια της περιπέτειας και τις συσπάσεις της μνήμης, η εργασία πένθους δεν συντελέσθηκε ομαλά: το τραύμα μεταβιβάζεται από τη μια γενιά στην άλλη, διαρκούν οι εκκρεμότητες, το αίτημα της δικαίωσης (θυμηθείτε τον Τσίρκα), το άχτι, ο ρεβανσισμός. Η μάχη της ιστοριογραφίας μαίνεται. Η εξαίρεση, παρ’ όλα αυτά, οι Ακυβέρνητες Πολιτείες, ήρθε από την Ιερουσαλήμ και τον αιγυπτιώτη ελληνισμό. Έχουμε βέβαια ένα είδος αντι-μυθιστορήματος, τη μεταφορά του Κιβωτίου του Αλεξάνδρου, την αλληγορία του Φραγκιά (Λοιμός, Πλήθος), έχουμε σπουδαία μυθιστορήματα τεκμηρίων, ιδίως την Ορθοκωστά και την Κάθοδο των Εννέα του Βαλτινού, έχουμε μια συγκομιδή από διηγήματα, νουβέλες, μυθιστορήματα  (Χάκκας, Γαλανάκη, Τ. Γουδέλης,  Πετσετίδης, Φάις). Και έχουμε την ποίηση της ήττας με κορυφαίους τον Λειβαδίτη και τον Πατρίκιο.

Το πρόβλημα δεν είναι και εσωτερικό, αισθητικό, της ίδιας της λογοτεχνίας;

Ακριβώς. Πρώτον, η ίδια η αναπαράσταση, το κλασσικό μέσον της πεζογραφίας, θεωρείται ξεπερασμένη, αντιδραστική. Ο δομισμός αρνήθηκε κάθε αναφορικότητα. Πίσω απ’ το χαρτί, λέει ο Μπαρτ, δεν είναι το πραγματικό, το αναφερόμενο, αλλά η Αναφορά, η απεραντότητα των γραφών. Οι λέξεις δεν παράγονται απ’ τα πράγματα, τα παράγουν. Βέβαια είχε δίκιο ο Ουίλλιαμ Τζέημς, -Αμερικανός φιλόσοφος του 19ου αιώνα-  όταν είπε ότι η έννοια σκύλος δεν δαγκώνει. Μας το θύμισε ο Γιώργος Αριστηνός σ’ ένα ωραιότατο κείμενο στη συλλογή  δοκιμίων του Τοξικά Απόβλητα.  Αν δεν το πίστευα αυτό δεν θα πρόβαλλα τη λογοτεχνία του Σαντ στην Αυγή. Αλλά δεν βλέπω ποια άλλη γέφυρα έχει η συνείδηση με την πραγματικότητα «σκύλος» από την έννοια, τη λέξη. Θα προσθέσω εδώ ότι υπάρχει ειδοποιός διαφορά ανάμεσα σ’ ένα ποιητικό και ένα πεζογραφικό σκύλο: ο δεύτερος δαγκώνει καμιά φορά. Θέλω να πω ότι η πεζογραφική αφήγηση εμπεριέχει και χωνεύει και άλλους λόγους, όπως ο λόγος της γνώσης, των ιδεών, της πολιτικής, ο πρακτικός λόγος γενικά. Και εκεί οι έννοιες δεν είναι αδέσποτες.

Αυτή είναι επομένως η στάση σας απέναντι στο μεταδομισμό, την διακειμενικότητα...

Ναι. Οπωσδήποτε δεν βλέπω τη λογοτεχνία σαν ένα παλίμψηστο εγγραφών που αλληλοεπικαλύπτονται σε μια ατελεύτητη λιτανεία παραθεμάτων. Αυτή η έννοια της διακειμενικότητας έχει παραμέτρους που περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, τον θάνατο του συγγραφέα, το άσκοπο, το αδιάφορο, την άρνηση της δημιουργίας ως την πλήρη αποδόμηση του λόγου. Ο Ντεριντά, ξεκινώντας να αποδομήσει τον φωνολογοκεντρισμό, την μεταφυσική και την «Αλήθεια» καταλήγει στον σολιψισμό, τον υποκειμενικό ιδεαλισμό. Και ταυτόχρονα πιστεύει στον Μαρξ!

Τελικώς, δεν εννοώ να επιλέξω ανάμεσα σε όλη αυτή την αρνητικότητα και στον κοινό νου. Γι’ αυτό αγαπώ την ποίηση, την λογοτεχνία που τα λέει όλα και για όλα αμφιβάλλει. Από όλα αυτά προτιμώ να μείνω κοντά στον μοντερνισμό, τον πριν από τη «λογοτεχνική θεωρία». Π.χ. από την διακειμενικότητα της Κρίστεβα προτιμώ την άποψη της διαλογικότητας του Μπαχτίν που μέσα από την πολλαπλότητα των φωνών και των συνειδήσεων επιτρέπει το νόημα και το άνοιγμα στον κόσμο.

Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ

Η άλλη συνιστώσα έννοια του βιβλίου σας, του τίτλου τουλάχιστον, είναι ο Εμφύλιος, άρα η πολιτική, η Αριστερά...

Τη λογοτεχνία και την κριτική την ενδιαφέρει η ανθρωπολογική τομή του Εμφύλιου και παρεμπιπτόντως η ιδεολογική ή η πολιτική. Εξακολουθώ πάντως να πιστεύω ότι η Αριστερά έχει βαριά συνευθύνη για τον Εμφύλιο και τη συνέχειά του, τη δικτατορία και το περιβόητο πολιτικό σύστημα που μας κληροδότησε. Μια ευθύνη που δεν την έχει αυτοκριτικά αναλάβει.  Πάντα και για όλα φταίνε οι άλλοι. Ξεχνάει ότι καταστατικά η κομμουνιστική Αριστερά, ως παράρτημα της Γ΄ Διεθνούς, δεχόταν τη λενινική ντιρεκτίβα, την μετατροπή της ταξικής πάλης σε διαρκή εμφύλιο.

Βλέποντας την ένταση και συχνά τη βιαιότητα της πολιτικής σύγκρουσης, μπορεί να σκεφθεί κανείς ότι ο Εμφύλιος λανθάνει κατά κάποιο τρόπο - ότι συνεχίζεται με άλλες μορφές;

Μου θυμίζετε τον στίχο του Αναγνωστάκη: κανένας πόλεμος δεν τέλειωσε ποτέ. Ο Έλιοτ είχε πει μάλιστα ότι ο αγγλικός εμφύλιος του 17ου αιώνα δεν τέλειωσε ακόμα. Δεν είναι όλα εμφυλιοπολεμικά, εξηγούσε, αλλά διατηρείται ζωντανή αυτή η κληρονομιά  στην ιστορία και τη λογοτεχνία. Και σ’ εμάς ο εμφύλιος ως πρακτική επικράτησης έχει επισήμως εγκαταλειφθεί , αλλά φαίνεται ότι στοιχειώνει το πολιτικό υποσυνείδητο δεξιάς και αριστεράς των άκρων, με την ολοκληρωτική συγκρουσιακή τους λογική, την κατάπτυστη καταγγελτική οξύτητα. Στη σημερινή κρίση δεν υπάρχει ανοιχτή ταξική σύγκρουση, επειδή μαστίζει τη μεσαία τάξη, δηλαδή την κοινωνική πλειοψηφία πια. Υπάρχει και καλλιεργείται σύγκρουση του τύπου «όλοι εναντίον όλων», με πρωτοπόρους τους προνομιούχους – αποκλειστική πελατεία της Αριστεράς που την διεκδικεί τώρα και η φασιστική δεξιά. Το θλιβερό είναι ότι με τους προνομιούχους των ΔΕΚΟ, τους κρατικοδίαιτους και τους γαλαζοαίματους Κολασμένους της Γης, πάνε και οι κοινωνικές ελίτ, από τη Δικαιοσύνη ως τα επιστημονικά σωματεία και τους τεχνοκράτες. Όλοι ζητάνε να μην πληρώσουν αυτοί, να πληρώσουν όλοι οι άλλοι. Και η Αριστερά, ο εθνικολαϊκισμός, το φασισταριό μαζί τους.

Δεν βλέπω Μαρξ, δεν βλέπω Μπερνστάιν, δεν βλέπω Ρόουλς. Δεν αναγνωρίζω καμιά συγκροτημένη κοινωνική θεωρία με πολιτική έκφραση. Αυτόματα έχει επικρατήσει ο παλιός αναρχικός εγωισμός τύπου Μαξ Στίρνερ. Μου ‘ρχεται στο νου η φρίκη του φιλελεύθερου Ροΐδη στη θέα ενός βιβλίου του Στίρνερ που διαβάζει ένας ξένος στο διήγημα «Άγιος Σώστης». Τίτλος του Το Εγώ ως απόλυτον και  ο κόσμος ως έκφρασις αυτού.

Τι άλλο να πω; Νομίζω ότι η ιδεολογία της εποχής μου ώδινεν επανάσταση και έτεκεν γκρουπούσκουλα.    

 

ΕΝΤΑΣΕΙΣ

Η τελετή απονομής των Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων 2013 (για τις εκδόσεις του 2012) και των Κρατικών Βραβείων Συγγραφής Θεατρικού Έργου 2012 πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη,  στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών.

Από τις υπόλοιπες κατηγορίες βραβείων, δεν παραβρέθηκαν στην τελετή απονομής, επειδή δεν αποδέχτηκαν τη βράβευσή τους, ο Γιώργης Γιατρομανωλάκης και ο Διονύσης Καψάλης. Ο πρώτος δεν αποδέχτηκε το Βραβείο Απόδοσης Έργου της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, το οποίο μοιράστηκε εξ ημισείας με τον Λίνο Μπενάκη (οι λόγοι έχουν καταγραφεί με επάρκεια στο παρόν σημείωμα: http://booksjournal.gr/slideshow/item/603-) . Ο δεύτερος το Βραβείο Μετάφρασης Έργου Ξένης Λογοτεχνίας σε Ελληνική Γλώσσα, το οποίο μοιράστηκε εξ ημισείας με τον Συμεών Σταμπουλού.

The Books' Journal

Το Books' Journal είναι μια απολύτως ανεξάρτητη επιθεώρηση με κείμενα παρεμβάσεων, αναλύσεις, κριτικές και ιστορίες, γραμμένα από τους κατά τεκμήριον ειδικούς. Πανεπιστημιακούς, δημοσιογράφους, συγγραφείς και επιστήμονες με αρμοδιότητα το θέμα με το οποίο καταπιάνονται.

Προσθήκη σχολίου

Όλα τα πεδία είναι υποχρεωτικά. Ο κώδικας HTML δεν επιτρέπεται.