Ανέκαθεν έδειχνε ενδιαφέρον ο άνθρωπος για την προέλευσή του. Ποια είναι η καταγωγή μας και πώς σχετιζόμαστε με τους προγόνους μας; Σε τι διαφέρουμε εμείς ως είδος, Homo sapiens, από άλλους Ανθρωπίνες [οι Ανθρωπίνες (Homininae) είναι υποοικογένεια της οικογένειας Ανθρωπίδες (Hominidae)];
Μέσω της πρωτοποριακής του έρευνας, ο Σβάντε Παΐμπο κατάφερε κάτι φαινομενικά αδύνατο: αλληλούχησε το γονιδίωμα του Νεάντερταλ, ενός εξαφανισμένου πλέον συγγενή του σύγχρονου ανθρώπου. Ανακάλυψε δε και κάτι ακόμα πιο συναρπαστικό: έναν άγνωστο μέχρι πρότινος Ανθρωπίνο, τον Ντενίσοβαν. Κυρίως, αποκάλυψε ότι ύστερα από τη μετανάστευση των εξαφανισμένων αυτών Ανθρωπίνων έξω από την Αφρική, πριν από περίπου 70.000 χρόνια, συνέβη γονιδιακή μεταφορά μεταξύ αυτών και του Homo sapiens. Τούτη η αρχέγονη ροή γονιδίων προς τους σύγχρονους ανθρώπους έχει τεράστια σημασία από άποψη φυσιολογίας σήμερα, αφού επηρεάζει, φερειπείν, το πώς το ανοσοποιητικό μας σύστημα αντιδρά στις λοιμώξεις.
Από την καθοριστικής σημασίας έρευνα του Παΐμπο προέκυψε ένα ολόκληρο νέο επιστημονικό πεδίο: η παλαιογονιδιωματική. Αποκαλύπτοντας τις γενετικές διαφορές οι οποίες διακρίνουν τους ανθρώπους που ζουν σήμερα από τους εξαφανισμένους Ανθρωπίνες, οι ανακαλύψεις του Παίμπο παρέχουν τη βάση πάνω στην οποία μπορούμε να διερευνήσουμε όλα όσα καθορίζουν τη μοναδική ανθρώπινη υπόστασή μας.
Ο Svante Pääbo (γενν. 1955) είναι σουηδός γενετιστής, διευθυντής του Τμήματος Γενετικής του Ινστιτούτου Εξελικτικής Ανθρωπολογίας του Ιδρύματος Max Planck στη Γερμανία. Γεννήθηκε στη Στοκχόλμη, από εσθονή μητέρα· πατέρας του είναι ο σουηδός νομπελίστας Sune Bergström (Νόμπελ Ιατρικής 1982). Σπούδασε και έκανε το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο της Ουψάλας. Θεωρείται από τους θεμελιωτές του επιστημονικού πεδίου της παλαιογενετικής. Για το επιστημονικό και ερευνητικό του έργο έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία, ενώ από το 2000 είναι μέλος της Βασιλικής Σουηδικής Ακαδημίας Επιστημών.
Ο άνθρωπος του Νεάντερταλ
Ο Σβάντε Παΐμπο είναι προσιτός στην ελληνική βιβλιογραφία, αφού στα ελληνικά κυκλοφορεί το βιβλίο του Ο άνθρωπος του Νεάντερταλ. Ιχνηλατώντας τα γονίδια μιας χαμένης μορφής ανθρώπου (μετάφραση: Ασπασία Δασκαλοπούλου Μαριλένα Παπαϊωάννου, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).
Ο άνθρωπος του Νεάντερταλ είναι το χρονικό ενός προσωπικού στοιχήματος: να καταφέρει να αλληλουχήσει το γονιδίωμα του ανθρώπου του Νεάντερταλ, ενός από τους εξελικτικά πλησιέστερους συγγενείς μας. Ξεκινώντας με τη μελέτη του DNA σε αιγυπτιακές μούμιες, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ο Παΐμπο περιγράφει όλη την αλυσίδα από ευχάριστες και δυσάρεστες εκπλήξεις, συνεργασίες, ίντριγκες, αποτυχίες και ερευνητικά επιτεύγματα που οδήγησαν στη δημοσίευση ολόκληρου του νεαντερτάλιου γονιδιώματος το 2010.
Μέσα από την περιγραφή αυτή θέτει και δίνει απαντήσεις σε μια σειρά από καίρια ερωτήματα, όπως π.χ. τι μπορούμε να μάθουμε από τη μελέτη του γονιδιώματος αυτών των εξελικτικά στενών συγγενών μας, γιατί ο σύγχρονος άνθρωπος επιβίωσε ενώ οι Νεάντερταλ εξαφανίστηκαν, ή αν ο Ηomo sapiens διασταυρώθηκε μαζί τους.
Ωστόσο, ο Παΐμπο δεν σταματά εκεί. Η αφήγησή του δεν είναι η μονοσήμαντη καταγραφή ενός επιστημονικού και ερευνητικού θριάμβου: ρίχνει επίσης άπλετο φως στο τι σημαίνει να κάνει κανείς έρευνα αιχμής στην εποχή μας, πώς αυτή οργανώνεται και πώς χρηματοδοτείται, ποια είναι η καθημερινότητα του επαγγελματία ερευνητή, αλλά πάνω απ’ όλα τι κόστος έχει γι’ αυτόν σε επίπεδο προσωπικής ζωής, σε φιλίες και σε διαπροσωπικές σχέσεις.
(Στοιχεία από τα δελτία Τύπου των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης)
