Συνεχίζοντας το χθεσινό κείμενο του Ημερολογίου Πανδημίας, θυμίζω ότι έγραφα «οι πανδημίες αποτελούν καθρέφτη μέσα από τον οποίο μπορεί η κοινωνία να δει και ν’ αναστοχαστεί, γύρω από τον εαυτό της».
Κοιτάζω, λοιπόν, σήμερα τον πανδημικό καθρέφτη και βλέπω ν’ αναδύονται στην επιφάνεια πολλά νέα είδωλα, άλλα καθαρά και άλλα θολά, ασχημάτιστα και συνεχώς μεταβαλλόμενα. Γεμίζουν όλη την επιφάνεια του τεράστιου πανδημικού καθρέφτη, ενώ συνωθούνται ποιο θα πει πρώτο το ποιηματάκι του.
Είναι βέβαιο ότι καθένας που κοιτάζει αυτόν τον καθρέφτη βλέπει διαφορετικά είδωλα. Ίσως φταίει η γωνία. Ελπίζω ότι μια αρχική προσπάθεια να περιγραφούν μπορεί, κάπως, να ομοιογενοποιήσει αλλά και να οξύνει τις ματιές.
Καθώς αποδεικνύεται ότι όλοι ανεξαιρέτως είναι ευάλωτοι στον ιό και ότι για την αντιμετώπισή του χρειάζεται να τροποποιηθούν απ’ άκρου εις άκρον όλες σχεδόν οι ανθρώπινες δραστηριότητες, βλέπω να σχηματίζεται μια νέα οικουμένη, καθώς μόνον αυτή μπορεί να φέρει αποτελεσματική άμυνα. Αλλιώς ο ιός θα μπορεί να κρύβεται σε κάποια βραδυπορούντα έθνη και ν’ αρχίζει νέο γιουρούσι.
Η καθολικότητα και η φύση των μέτρων αντιμετώπισης του ιού (που μερικές εβδομάδες νωρίτερα θα φαίνονταν αδιανόητα) δημιουργεί νέες συνειδήσεις. Αυτό γίνεται σαφές καθώς οι απαγορεύσεις: κυκλοφορίας, τοπικών και αεροπορικών μετακινήσεων (δεν υπάρχουν πια επιβατηγά αεροπλάνα στους αιθέρες!), λειτουργίας μαγαζιών και επιχειρήσεων σε μαζικό επίπεδο, αθλητικών, καλλιτεχνικών και ψυχαγωγικών εκδηλώσεων, γιορτών, ακόμη και της επαφής με συγγενείς και αγαπημένους, εντός του ασύλου της κατοικίας, γίνονται ευρέως και ασμένως δεκτές, ως αναγκαίες.
Από την άλλη πλευρά, αυτό υποχρεώνει τους ανθρώπους σε άλλου είδους επαφές. Μιλώ και βλέπω διαδικτυακά συγγενείς και φίλους στην Αγγλία, τη Νορβηγία, τη Σερβία, την Αμερική, τα Εξάρχεια, τον Κολωνό, την Παιανία και τη Νέα Σμύρνη και διαπιστώνω ότι διαβιούν όλοι πάνω-κάτω στις ίδιες συνθήκες, σαν άνθρωποι διπλανής πόρτας.
Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες, ένα νέο “εμείς” δημιουργείται που δεν έχει εθνικά σύνορα, καθώς χρησιμοποιούνται μαζικά οι εξ αποστάσεως επαφή, εργασία, εκπαίδευση, ψυχαγωγία. Πριν από λίγες ημέρες, ο γιος μου και οι φίλοι πύκνωσαν τις επαφές τους και έκαναν ένα ολονύκτιο διαδικτυακό πάρτι, με πρόσωπα στην Αγγλία, τη Φινλανδία, τη Γερμανία, την Ιταλία, την Ισπανία και την Ελλάδα, με μεγάλη επιτυχία. Πέρασαν καλά και αισθάνθηκαν μαζί.
Φυσικά, γνωρίζω ότι άλλοι βλέπουν έξαρση του διαχωρισμού σε έθνη κράτη, νέους ανταγωνισμούς κ.λπ. Θέλω να επιμείνω ότι αυτή η πανδημία θα νικηθεί με οικουμενικά μέτρα – ή δεν θα νικηθεί. Αν κάποιος διαθέτει περισσότερες μάσκες από κάποιους άλλους, στην μακρά πορεία προς την διά της ανοσίας κατανίκησή της θα αποτελεί ένα ασήμαντο επεισόδιο που δεν θα κρίνει πολλά πράγματα. Αν δεν είναι σε παγκόσμια διάθεση το φάρμακο ή το εμβόλιο, ο ιός θα βρίσκει διαδρόμους επανεμφάνισης, τα εθνικά σύνορα δεν θα τον σταματήσουν. Η γνώση ότι αυτό μπορεί να επαναληφθεί θα συσπειρώνει.
Ακόμη και στον οικονομικό τομέα βλέπω ότι οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Κίνα καταφεύγουν σε πρωτοφανείς μαζικές χορηγήσεις βοηθημάτων, επιδομάτων και ενισχύσεων με την εκταμίευση γιγάντιων κονδυλίων, αν και, φυσικά, όπως κάποιοι επισημαίνουν, υπολείπονται των απαιτήσεων.
Σε διεθνές επίπεδο υπάρχει διαμάχη σχετικά με το αν οι δημοκρατίες και ο καθαγιασμός των ανθρώπινων δικαιωμάτων σ’ αυτές θα αποτελέσουν τροχοπέδη για τα απαιτούμενα σκληρά μέτρα, τα οποία εξ αντικειμένου έχουν περιοριστικό έως αυταρχικό χαρακτήρα και απαιτούν άμεση και καθολική συμμετοχή στην εκτέλεσή τους.
Προσωπικά πιστεύω ότι η αντιμετώπιση της πανδημίας, αν δεν είναι θρίαμβος των δημοκρατικών καθεστώτων, δείχνει τουλάχιστον την υπεροχή τους. Καταδεικνύουν την προτεραιότητα της αξίας της ανθρώπινης ζωής, της αλληλεγγύης και της κοινωνικής συμμετοχής, βάσει ενός αυτόβουλου εμείς και όχι ενός καταναγκασμού που προκύπτει από μια θεοκρατική πειθαρχία ή από το «αποφασίζομεν και διατάσσομεν». Είδαμε την επιτυχία του τελευταίου όταν η τουρκική κυβέρνηση προσπάθησε να πάρει ένα απαραίτητο μέτρο μ’ αυτόν τον τρόπο.
Στο επίπεδο της Ελλάδας, σημαντικότερο είναι ότι μέσα από την πανδημία βλέπουμε να αναδύεται μια άλλη κοινωνία, ένας ανθρώπινος τύπος που νομίζαμε ότι οριστικά είχε χαθεί. Ένας Έλληνας που έκανε πρωτάκουστα πράγματα, περιόρισε το εγώ για το εμείς, εμπιστεύθηκε τις αρχές, πειθάρχησε μαζικά σε πολύ δύσκολα μέτρα, περιόρισε τον εαυτό του για χάρη του διπλανού του (αναφέρομαι ιδιαίτερα στους νέους). Στο πλαίσιο αυτό, εξαφανίστηκαν ακόμη και οι μολότωφ, οι μπαχαλάκηδες, οι αντιεξουσιαστές και οι αναρχοαυτόνομοι. Ο συνηθισμένος άνθρωπος δέχτηκε να έχει νοσηλεία απλής παρακολούθησης στο σπίτι, κάτω από μια νόσο που μπορεί να είναι οδυνηρή και θανατηφόρα. Να μην πάει στο αγαπημένο του εξοχικό και γενικά ακολούθησε τον ορθό λόγο, παρ’ όλη την απειλούμενη νέα οικονομική κρίση, το κλείσιμο επιχειρήσεων και τη μείωση των εισοδημάτων των νοικοκυριών.
Θα έλεγα ότι όλο αυτό συνέβη όχι μόνο με αυτοπειθαρχία αλλά και με ενθουσιασμό. Για πρώτη φορά μετά το 2010 οι πολίτες αισθάνονται ότι συμμετέχουν και υλοποιούν κοινές αποφάσεις, αναδεικνύοντας μια κοινωνία συνοχής και εμπιστοσύνης στην υγειονομική και πολιτική του ηγεσία.
Πώς συνέβη αυτό; Γιατί η τεράστια διαφορά συμπεριφοράς στην οικονομική κρίση και τώρα; Είναι πιο ορατή μια έξοδος από την κρίση της πανδημίας απ’ ό,τι στην κρίση χρέους; Δεν νομίζω, το αντίθετο.
Υπήρχαν σημάδια ότι η ελληνική κοινωνία ωρίμασε από τις πολιτικές εξελίξεις μέσα στην κρίση και μετά τις απόπειρες άρνησης πέρασε στην αποδοχή και στην αντιμετώπιση της άσχημης πραγματικότητας, καταλαβαίνοντας ότι μόνον αυτός είναι ο δρόμος της εξόδου. Ίσως όμως, το σημαντικότερο στοιχείο βρίσκεται στην ειλικρίνεια των αρχών σχετικά με το τι ακριβώς συμβαίνει‧ την άρτια λεπτομερή θέσπιση των κανόνων‧ τη συγκεκριμένη και διά προηγμένης τεχνολογίας δραστική υλοποίηση των σχετικών μέτρων‧ καθώς και την επιμονή και τον έλεγχο της πραγματοποίησής τους σ’ ένα περιβάλλον σεβασμού των δικαιωμάτων όλων.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες, οι Έλληνες ταυτίστηκαν με το πρόσωπο του Σωτήρη Τσιόδρα! Ο άνθρωπος είναι αυστηρός επιστήμονας, σοβαρός, μετρημένος, ευαίσθητος για την τύχη των άλλων, μοιάζει να διαθέτει μενταλιτέ βόρειου προτεστάντη. Κι όμως, όλοι θέλουν να συμπεριφέρονται σαν κι αυτόν. Αδιανόητα πράγματα! Πού είναι το χύμα, το «έλα μωρέ», το «θα δούμε», το «πώς κάνεις έτσι», το «βλέποντας και κάνοντας». Μια καινούργια συνείδηση διαμορφώνεται, παρά την ατομική μας απομόνωση. Η Ελλάδα, αυτή η παράξενα νεωτερική χώρα, είναι μια ανοιχτή κοινωνία και οι δημοκρατικοί της θεσμοί ενδυναμώνονται εν ώρα κρίσης.
Στο πλαίσιο αυτό, ζούμε ήδη μια επιτυχία στην αντιμετώπιση της πανδημίας και την απολαμβάνουμε, παρ’ όλο που ξέρουμε ότι τίποτε δεν είναι οριστικό. Είναι όμως βέβαιο ότι ακολουθώντας την καινούργια συμπεριφορά θα έχουμε μια άλλη Ελλάδα. Το αδύνατο ήδη συνέβη.
