14/3/91
Είναι 4:00 το απόγευμα. Μόλις γύρισα από τη σχολή. Στο γυρισμό αγόρασα το Kaleidoscope των Siouxsie and the Banshees και τώρα το ακούω.
Σ’ ευχαριστώ για τα χαρτιά. Καταλαβαίνω τι πέρασες για να τα στείλεις. Τελικά δεν προλαβαίνω να κάνω αίτηση για ν’ αναγνωρίσω τα μαθήματα. Μου είπαν όμως ότι θα μπορέσω να κάνω αίτηση τον Οκτώβριο.
15/3/91
Είναι πάλι 4:00. Τώρα γύρισα πάλι και βρήκα το γράμμα σου. Χάρηκα πολύ που τώρα μπορείς να είσαι μόνη σου. Ένα απ’ αυτά που μου λείπουν απ’ το Μιλάνο, είναι που μπορούσα να κάθομαι ώρες μόνη μου και να σκέφτομαι, να γράφω, να διαβάζω. Εδώ αυτό δεν γίνεται. Χάρηκα πάρα πολύ που διάβασες τον Hesse και σου άρεσε. [… ]
Εμένα με νοιάζει όλο και λιγότερο να φτάσω κάπου. Η ολοκλήρωση που προσπαθούσα να βρω, δηλ. το να καταλάβω εμένα την ίδια χωρίς να υπολογίζω τίποτα άλλο περισσότερο απ’ αυτό, χωρίς να παρασύρομαι από «τους άλλους», όλα αυτά μου φαίνονται όλο και περισσότερο ανούσια. Π.χ. παρ’ όλο που όταν διαβάζω Hesse, μου αρέσει πάρα πολύ, τώρα δεν μ’ αγγίζει τίποτα απ’ αυτά στο βάθος. Αισθάνομαι ότι δεν πιστεύω σε τίποτα απολύτως κι ότι όλα είναι γελοία. Και τι σημασία έχει δηλαδή να καταλάβω τον εαυτό μου; […]
25/3/91
Ο καιρός είναι κάτι το καταπληκτικό. (Κυκλοφορείς άνετα με κοντομάνικο). Στο Ηράκλειο όταν περπατάς υπάρχει γύρω σου μία τέλεια ατμόσφαιρα. Υπάρχει μία μυρωδιά από δέντρα και λουλούδια κάνει ζέστη, όχι ενοχλητική και όλα είναι πολύ φωτεινά. […]
Γενικά αισθάνομαι τη ζωή μου στο Μιλάνο και την ατμόσφαιρα εκεί πάρα πολύ μακρινή, είναι παράξενο, απ’ την μία να είναι σαν να μην έχω ζήσει ποτέ εκεί, αλλά συγχρόνως μου είναι πολύ έντονα.[...]
Δεν είναι πολύ ωραίο το συναίσθημα του να γράφεις; Γράφεις ότι πιστεύεις χωρίς να σε νοιάζει καμία γνώμη, καμία αρχή, τίποτα. Και συνεχίζοντας φέρνεις πράγματα στην επιφάνεια που δεν τα έχεις ξανασκεφτεί. Και πάνω από όλα, ξαλαφρώνεις, ελευθερώνεσαι. Ο τίτλος του βιβλίου σου μ’ αρέσει πολύ, και το περιεχόμενο φαίνεται καλό, περιμένω να το διαβάσω. Εγώ όποτε έχω δοκιμάσει να γράψω κάτι το συγκεκριμένο, μία ιστορία, δεν τα έχω καταφέρει, μου είναι πολύ δύσκολο. Γιατί σταματάω πλέον να γράφω ότι μου ’ρχεται στο κεφάλι, επειδή πρέπει να ακολουθώ συγκεκριμένη πορεία κι αυτό με κουράζει, και δεν μ’ αρέσει και όπως γράφω. Έτσι γράφω σελίδες άσχετες μεταξύ τους με ότι μου έρχεται εκείνη τη στιγμή. Δοκίμασε να γράφεις αυτόματα, δηλαδή αμέσως να βάζεις τις σκέψεις σου στο χαρτί χωρίς να τις φτιάχνεις πρώτα σε προτάσεις ή να βρίσκεις με ποιο τρόπο θα εκφραστείς, σαν να μη γράφεις με το χέρι σου αλλά να υπάρχει μία αυτόματη γραφομηχανή των σκέψεών σου στο κεφάλι σου. […]
Έχω αρχίσει εργαστήρια. Είναι πολύ ενδιαφέρον. Παίρνουμε αίμα (από εμάς) και μας μαθαίνουν να κάνουμε τις διάφορες εξετάσεις αίματος, ηλεκτροκαρδιογραφήματα κ.α. Προχθές μας έδειξαν ανθρώπινους εγκεφάλους. Πήρε ο καθηγητής από ένα κουβά ένα ολόκληρο εγκέφαλο (η φορμόλη μυρίζει απαίσια), κι ύστερα τον έκοβε στο τραπέζι κομματάκια και μας έδειχνε τα μέρη του κι εμείς γύρω του (οκτώ παιδιά) τον κοιτούσαμε. Δεν αηδίασα, αλλά δεν μπορούσα να συνειδητοποιήσω ότι έβλεπα.
Ένα παιδί ρώτησε κάτι που δεν είχε καταλάβει, κι ο καθηγητής για να του το εξηγήσει, παίρνει έναν άλλον εγκέφαλο από τον κουβά και τον κόβει. Βλέπεις, κατάφατσα, το πόσο γελοία και ηλίθια είναι η ζωή. Αλλά εκτός απ’ αυτό, είναι τρομερό να βλέπεις μπροστά σου κάτι άψυχο και ακίνητο που το χρησιμοποιούν σαν παιχνιδάκι, ενώ ξέρεις ότι αυτό ήταν η πηγή της ζωής για κάποιον άνθρωπο, ότι αυτό το πράγμα ήταν κάποτε ζωντανό και είχε δική του σκέψη.
Όταν σκέφτομαι το θάνατό, μου φαίνονται οι μικρές πραγματικότητες της ζωής εντελώς γελοίες. […] Η έννοια του χρόνου δεν είναι πραγματική, απόλυτη, και το γεγονός ότι έζησε κάποιος μία ζωή, ακόμα και ευτυχισμένη είναι το ίδιο με το να μην την έζησε. Τώρα θα μου πεις: αλλά λες και αλλά κάνεις. […]
1/4/91
Χαίρομαι πολύ για σένα.
Ώστε τελικά γίνεται να κάνει κάποιος μία καλή σχέση! Δεν σου λέω τίποτ’ άλλο, θα τα πούμε από κοντά.
Σήμερα έγινε ο σούπερ καβγάς. Μάθανε ότι ο Άκης καπνίζει. Η μαμά είναι σε κατάσταση υστερίας. Μου απαγόρευσε και εμένα να καπνίζω, είπε ότι δεν θα μου δίνει δεκάρα από δω και πέρα. Να γίνω ανεξάρτητη και να κάνω ότι θέλω. Δεν μπόρεσα ν’ αντισταθώ στην πρόκληση. Τον τελευταίο καιρό το σκεφτόμουνα, δεν ήμουνα σίγουρη εάν θα φύγω ή όχι, αλλά σήμερα το αποφάσισα. Δεν αντέχω την εξάρτηση, δεν ανέχομαι να μου λέει κανένας: υπάκουσε, αλλιώς κόβω το χαρτζιλίκι. Αυτό είπα και σ’ αυτούς και μετά τους είπα ότι θα βρω δουλειά και θα φύγω. Δεν νομίζω ότι το έχουνε συνειδητοποιήσει. Υπόψιν: εγώ δεν μιλούσα νευριασμένη και τους διευκρίνισα (κοίτα λέξη ε!) ότι ακόμη και αν μου «επιτρέψουν» τώρα να καπνίζω, δεν έχει σημασία. Δεν νομίζω ότι καταλάβανε πως σκέφτομαι. Αλλά έχουμε μέλλον μπροστά μας. Αρχίζω να ψάχνω για δουλειά.
(Μήπως φαίνομαι χαρούμενη;)
Στα είπα για να ξέρεις και τι χάνεις. Πάντως θα στο απαγορεύσουν και εσένα νομίζω. Εγώ από σήμερα και μέχρι να φύγω βγαίνω έξω για να καπνίσω.
[…]
Θα σου έλεγα και άλλα τώρα, αλλά άσε καλύτερα αφού έρχεσαι. Πάντως μην περιμένεις καμία δραματική κατάσταση εδώ «στην οικογένεια» μόλις έρθεις, άσχετα αν υπάρχουν τα προβλήματα που υπάρχουν, καλά τα πάμε γενικά. Ο μπαμπάς σου έχει τόση εμπιστοσύνη σχετικά με το πώς χειρίζεσαι τα πράγματα γενικά στο Μιλάνο που δεν παίρνει άλλο.
Αύριο θα πάω στη σχολή να ρωτήσω αν γίνεται να μείνω στη φοιτητική εστία, δεν νομίζω, επειδή οι γονείς μου μένουν στην Αθήνα, θα δω.
Για δίπλωμα έδωσα και κόπηκα, προς μεγάλη μου η ηλιθιότητα (δεν πήγαινα αρκετά δεξιά στο δρόμο).
Καλά σταματάω τώρα.
Καλή επιτυχία στις εξετάσεις! Εγώ δεν τα πάω τόσο καλά. Σε περιμένω να τα πούμε.
θα μας έρθεις αδυνατούλα έτσι; ( εγώ πάρτα και πετά τα!)
17/4/91
[…]
Το χειρότερο που μπορείς να κάνεις είναι να προσπαθήσεις ν’ αλλάξεις και να γίνεις όπως αρέσει σε κάποιον ή κάποιους άλλους. Απλώς πρέπει να σκεφτείς πως θέλεις εσύ να είσαι, και να είσαι έτσι. Τώρα θα μου πεις, εδώ το σώμα παίζει μεγάλο ρόλο. Για μένα παίζει μικρότερο ρόλο απ’ όσο νομίζεις, (υπάρχουν χοντρές και χοντροί που δεν δίνουν μία).Δηλαδή εξαρτάται από τον τύπο σου. δηλαδή ακόμα και αν αδυνάτιζες θα ήσουν διαφορετική απ’ την Χ. π.χ.Αυτό φυσικάδεν είναι αρνητικό. Ο καθένας είναι διαφορετικός, και φαίνεται ότι είναι αρκετά δύσκολο, δύο άτομα να ταιριάζουν.
Το ξέρω ότι δεν σ’ έπεισα και πιστεύεις ότι αν αδυνάτιζες θ’ άλλαζες συμπεριφορά. (Κι εγώ το πιστεύω μέχρι ενός σημείου, αλλά λιγότερο όσο περνάει ο καιρός).
Το παν για να ξεπεράσεις ένα πρόβλημα είναι να σταματήσεις να το θεωρείς πρόβλημα. Δέξου τον εαυτό σου όπως είσαι, μην πιέζεσαι για τίποτα, να φέρεσαι όπως σου ’ρχεται.
[….]
22/4/91
[…]
Ξέρεις τι μου αρέσει σε κάποιον; Να μην επηρεάζεται. Είναι δύσκολο να σου δείξω τι ακριβώς εννοώ. Εννοώ να μην βάλεις κανένα όριο στη σκέψη σου και στις επιθυμίες σου, να είναι το μυαλό σου εντελώς ελεύθερο χωρίς να έχει πάρει συγκεκριμένο σχήμα από τους επηρεασμούς που δέχεσαι. Μην ανησυχείς, παραδείγματα: να μην σε πειράζει να φορέσεις κάτι «κατινίστκο» (επειδή έτσι θεωρείται), να μην θεωρείς εσύ ρούχα κατινίστικα, να μην αισθάνεσαι άσχετος επειδή δεν είσαι πληροφορημένος καλά πάνω στη ζωγραφική (γενικά την «τέχνη»), επειδή δεν διάβασες εφημερίδα και δεν ξέρεις τις τελευταίες πολιτικές εξελίξεις, επειδή σε μία συζήτηση δεν έχεις ιδέα για το περίφημο βιβλίο που κρίνουν (και βλέπεις τους άλλους να κρυφογελάνε κοροϊδευτικά) (σαν ηλίθιοι, να μην ντρέπεσαι που σου αρέσει π.χ. τα σκυλάδικα ή επειδή δεν σου αρέσει η κλασική μουσική… Δεν ξέρω αν με καταλαβαίνεις. Δηλαδή η έννοια της λέξης «γούστο» είναι εντελώς σχετική. Στην πραγματικότητα κανένας δεν έχει γούστο.
[…] Με απωθεί πάρα πολύ κάποιος που σε μία συζήτηση τονίζει το πόσο του αρέσει ή δεν του αρέσει κάτι, θέλοντας έτσι να δείξει ότι ανήκει σε μία ορισμένη ομάδα ανθρώπων ότι έχει «στυλ». Όμως δυστυχώς βλέπω ότι και εγώ είμαι έτσι. Ότι έχω θέσει στον εαυτό μου όρια. Ότι υπάρχουν άτομα με κάποιον στυλ που με τραβάνε και άλλα που με απωθούν. Αλλά ευτυχώς όσο περνά ο καιρός τόσο λιγότερο αισθάνομαι έτσι. […]
5/5/91
Πολλές φορές θέλω πάρα πολύ να σε δω, να σου μιλήσω και κάθομαι και γράφω. Πάρα πολλά τέτοια δεν στα στέλνω ή επειδή καταλήγω να μιλάω στον εαυτό μου ή επειδή αργώ να τα ταχυδρομήσω.
Συζητούσα με την μαμά τι ειδικότητα θα κάνω κι άκου. Μου λέει: τι λες για ψυχίατρος; (το πιστεύεις; εγώ όχι), της λέω λοιπόν ότι μου αρέσει και το σκέφτομαι σοβαρά. Και μου λέει η μαμά ότι της αρέσει κι εκείνης. Τι να πω, η αλήθεια είναι πως θα μου άρεσε και μία ειδικότητα που έχει άμεση επαφή με το ανθρώπινο σώμα. Σκέφτομαι τροπικές ασθένειες (για να πάω να δουλέψω αφού τελειώσω σε κάποια υπανάπτυκτη χώρα) ή ψυχίατρος.
Και σου απαντώ…
Μετά από είκοσι οκτώ χρόνια έφτασαν αυτά τα γράμματα σου σε μένα (μαζί με δεκάδες άλλα από την οικογένεια και τις φίλες σου), κι ας τα έστελνες στην αδελφή σου.
Σου απαντώ σήμερα δίχως να βάλω το όνομά σου, αφού κι εσύ τότε ούτε αποστολέα, ούτε υπογραφή έβαζες και δεν καταδεχόσουν να χρησιμοποιήσεις τις συμβατικότητες (Έλαβα το γράμμα σου, Σε φιλώ, Με αγάπη ), με τις οποίες αρχίζει και τελειώνει ένα γράμμα. Τα γράμματά σου πιο πολύ έμοιαζαν με ημερολόγιο, με εσωτερική διερευνητική συζήτηση (αυτό με διευκόλυνε γιατί έκαναν κα μένα δυνητικό παραλήπτη), αν και η ταύτισή σου με την παραλήπτρια αδελφή σου είναι τόσο μεγάλη που μ’ έκανε να σκεφτώ ότι μπορεί να είστε δίδυμες, ομοζυγώτες.
Άκουσα το kaleidoscope που το αγόρασες έντεκα χρόνια μετά από τότε που πρωτοκυκλοφόρησε, πράγμα που δεν το θεωρώ τυχαίο. Το αγνοούσα, ήταν πολύ μεταγενέστερο από την γενιά μου. Μου άρεσε. Όμως σκάει από στυλ, είναι η επιτομή του στυλ. Κάτι που εσύ λες ότι πρέπει να το ξεπεράσουμε και να αποδεχόμαστε σαν ισάξια τα σκυλάδικα την κλασσική μουσική τα κατινίστικα ρούχα και ότι άλλο βάζει ο νους. Δίχως να θέλω να σου κάνω τον δάσκαλο θα σου πω: ότι γίνεται να μην κάνουμε επιλογές. Ζωή σημαίνει επιλογή και επιλογή σημαίνει ότι όταν προκρίνω κάτι εκείνη την στιγμή αυτομάτως απορρίπτω κάτι άλλο. Δεν είναι όλα ίδια. Και δεν γίνεται να μην θεωρείς τις δικές σου επιλογές κάπως καλύτερες.
Αυτά που λες για την γραφή καθώς και τα γράμματά σου μου άρεσαν πολύ. Δημοσιεύω εδώ μικρές περικοπές, δυσκολεύτηκα να τις επιλέξω.
Αναρωτιέμαι αν τις απόψεις που εκφράζεις σ’ αυτά τις έχεις ακόμα; Μάλλον ναι. Νομίζω όμως ότι όσο μεγαλώνουμε, περνάν στο φόντο της προσωπικότητάς μας, κατακάθονται στο πίσω μέρος του μυαλού μας. Αυτό βέβαια ίσως να μπορώ να το πω μόνο για τον εαυτό μου, καθώς οι νεανικές μου ανησυχίες κόπασαν. Καταφεύγουμε στην σωτήρια, καθημερινή ρουτίνα (για μένα η οδοντιατρική), η οποία μας αποσπά από την τραγικότητα της ύπαρξης. Θα μπορούσες να εξακολουθείς να απασχολείσαι με τα ερωτήματα που θέτεις στα γράμματά σου, αν για παράδειγμα πρέπει καθημερινά να δίνεις δέκα αναισθησίες σε ένα βαρύ νοσοκομείο;
θα μπορούσες σήμερα να πεις περισσότερα πράγματα για την διαφορά ενός εγκεφάλου μέσα σ’ ένα κουβά μ’ εκείνον στην κανονική του θέση στο κρανίου ενός ζώντος ανθρώπου; Πολύ θα ήθελα να ξέρω. Δύσκολο ζήτημα. Παραπέμπει στο τι είναι ζωή και τι μη ζωή.
Άραγε έγινες ψυχίατρος; Δεν το πιστεύω. Πολλοί γνωστοί μου έτσι ξεκίνησαν, αλλά η εμπειρία ενός ψυχιατρικού νοσοκομείου, τους έκανε να αλλάξουν γνώμη. Εκείνο για την επαφή με το ανθρώπινο σώμα πιο τραβηχτικό το άκουσα
Να είσαι καλά όπου κι αν βρίσκεσαι.
Ελπίζω να ξαναβρεθούμε.
