Θυμάμαι τα λάθη του στα πρώτα χρόνια της θητείας του. Τις παλινωδίες, την αβελτηρία, τον πόλεμο που δεχόταν από το «βαθύ» σοβιετικό κομματικό και κρατικό σύστημα.
Θυμάμαι το τέλος του πολέμου στο Αφγανιστάν.
Θυμάμαι την πτώση του Τείχους στο Βερολίνο.
Θυμάμαι την πτώση του κομμουνιστικού συστήματος στις χώρες - υποτελείς της ΕΣΣΔ στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη.
Θυμάμαι την κατάρρευση της ΕΣΣΔ.
Θυμάμαι την ελπίδα και την αισιοδοξία στα βλέμματα των απλών ανθρώπων, διαφόρων εθνών, στο άκουσμα της λέξης Γκορμπατσόφ.
Θυμάμαι, φυσικά, το μίσος των κομμουνιστών απέναντί του.
Όπως και να το δει κανείς, στην ακριβοδίκαιη ζυγαριά της ιστορίας ο Μιχαήλ Σεργκέγιεβιτς Γκορμπατσόφ που τερμάτισε τη γήινη διαδρομή του χθες σε ηλικία 92 ετών, έχει θετικό ισοζύγιο.
***
Υπάρχουν πολλές και διαφορετικές προσεγγίσεις της προσωπικότητας και του έργου του Μιχαήλ Σεργκέγιεβιτς. Αυτή που διαβάσατε, συνοπτικά, είναι η δική μου. Γνωρίζω πως υπάρχει μία εκ διαμέτρου αντίθετη, η οποία τον θεωρεί άχρηστο, προδότη, υπεύθυνο για «τη μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή του 20ού αιώνα», όπως τη χαρακτήρισε ο Πούτιν. Αυτή η προσέγγιση, δοκιμάζεται σήμερα στις στέπες της Ουκρανίας και, πιστέψτε με, θα ηττηθεί - με τραγικά για τη Ρωσική Ομοσπονδία αποτελέσματα.
ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΗΛ ΓΚΟΡΜΠΑΤΣΟΦ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
Περεστρόικα. Νέα σκέψη για τη χώρα μας και τον κόσμο, μετάφραση: Αγγέλα Βερυκοκάκη-Αρτέμη, 1987
Ανοιχτά χαρτιά για τον κόσμο και την ΕΣΣΔ. Τα τελευταία ντοκουμέντα για την περεστρόικα στην εξωτερική και εσωτερική πολιτική, πρόλογος: Λευτέρης Μαυροειδής, Αφοί Τολίδη, 1988
Ανασυγκρότηση, διαφάνεια, δημοκρατία. Ομιλίες Σεπτέμβρης 1986- Νοέμβρης 1987, Σύγχρονη Εποχή, 1988
Το πραξικόπημα του Αυγούστου. Η αλήθεια και το μέλλον, μετάφραση: Βασίλης Παπαθανασίου, 1991
Μαθήματα ηθικής από τον εικοστό αιώνα. Ο Γκορμπατσόφ και ο Ικέντα συνομιλούν για το Βουδισμό και τον Κομμουνισμό, μετάφραση: Πάνος Σταθόπουλος, 2013
