Γκρέτα Τούνμπεργκ ή Αγία Φιλοθέη;

Την Παρασκευή 27 Σεπτεμβρίου συμμετείχα στην πορεία για την κλιματική αλλαγή η οποία λάμβανε χώρα παράλληλα σε πολλά μέρη του κόσμου – με κορωνίδα το Μόντρεαλ του Καναδά, όπου 500.000 άνθρωποι διαδήλωσαν έχοντας την ευκαιρία να συνυπάρξουν στην ίδια πόλη με την ενσάρκωση του σύγχρονου περιβαλλοντικού ακτιβισμού, Γκρέτα Τούνμπεργκ, και τον πολιτικό που ταυτίζεται περισσότερο από κάθε άλλον με τη φιλελεύθερη-ελευθεριακή αντίληψη περί ζωής των δυτικών ελίτ, τον καναδό πρωθυπουργό Τζάστιν Τρυντώ. Βρέθηκα στο Σύνταγμα από πριν τις 12.00 δίπλα σε μία ομάδα μαθητών και μαθητριών που είχαν συγκεντρωθεί στα παγκάκια κοντά στο σιντριβάνι κάτω από τους ίσκιους των δέντρων και απορούσα γιατί έβλεπα μόνο αυτούς, ώσπου ρώτησα μία κοπέλα και μου εξήγησε πως η πορεία άρχιζε στις 16.00 και κάποιο λάθος είχε γίνει στο συντονισμό και τη διαδικτυακή ενημέρωση.

Την Κυριακή 29 Σεπτεμβρίου, έχοντας αγοράσει εισιτήρια από την πρώτη ημέρα που διατέθηκαν, βρισκόμουν στην ουρά στον κινηματογράφο Άστορ στη Στοά Κοραή περιμένοντας να επιτραπεί η είσοδος στους συγκεντρωμένους οι οποίοι ανυπομονούσαν να δουν το δραματοποιημένο ντοκυμανταίρ της Μαρίας Χατζημιχάλη-Παπαλιού για τον βίο της Αγίας Φιλοθέης που προβαλλόταν την τελευταία ημέρα του Φεστιβάλ "Νύχτες Πρεμιέρας". Περιμένοντας στην ουρά κατάφερα να πουλήσω τα δύο επιπλέον εισιτήρια που είχα αγοράσει για φίλους οι οποίοι θα ήθελαν να δουν την ταινία αλλά τελικά με πούλησαν, και παρατήρησα με μεγάλη συμπάθεια ένα ζευγάρι ευσεβών συμπολιτών μας περί τα πενήντα το οποίο προσπαθούσε να πείσει την έφηβη κόρη τους πως αξίζει να δει το ντοκυμανταίρ για μία μεγάλη και δυναμική γυναίκα το οποίο ήταν επιπλέον μικρής διάρκειας, ενώ εκείνη μασουλώντας ποπ-κoρν τους έλεγε με αφοπλιστική ειλικρίνεια πως ήθελε να δει τον Joker– αφειδώλευτοι έπαινοι αξίζουν σε όσους γονείς προσπαθούν να μεταδώσουν στα παιδιά τους πρότυπα εμπνευσμένα από την πατρογονική μας πίστη εν μέσω των απειράριθμων πειρασμών της σύγχρονης καταναλωτικής κουλτούρας. Μέσα στην αίθουσα, μία καθωσπρέπει ηλικιωμένη διαμαρτυρόταν επειδή μία λαϊκή ηλικιωμένη, ελαυνόμενη από τον ζηλωτικό ενθουσιασμό που χαρακτηρίζει τη λαϊκή θρησκευτικότητα, της είχε ρημάξει τα πόδια στην προσπάθειά της να βρει μια θέση στον ταχύτατα πληρούμενο χώρο. Όπως παρατήρησε ο διευθυντής του Φεστιβάλ στην ομιλία του πριν από την προβολή του ντοκυμανταίρ ούτε ο ίδιος περίμενε τόσο μεγάλη ανταπόκριση για τη συγκεκριμένη ταινία αφού η αίθουσα των 240 θέσεων είχε γεμίσει ασφυκτικά ενώ κόσμος είχε μείνει έξω προσδοκών μάταια να μπει μέσα.

Ως προς την ταινία έχω να παρατηρήσω πως απέδιδε την προσωπικότητα της Φιλοθέης Μπενιζέλου με αμιγώς αγιογραφική διάθεση χωρίς να προσθέτει τις αναγκαίες αποχρώσεις και σχετικοποιήσεις που θα έκαναν τον θεατή να καταλάβει ότι πρόκειται για μία ρεαλιστική απεικόνιση ενός ιστορικού προσώπου, ενός ανθρώπινου όντος που έζησε σε αυτόν τον τόπο και αυτόν τον πλανήτη κάποιους αιώνες πριν από εμάς. Δεν είμαι ιστορικός για να αξιολογήσω τις παρεχόμενες πληροφορίες αλλά οι Οθωμανοί παρουσιάζονται ως αιμοδιψείς τύραννοι με τερατώδη συμπεριφορά. Τα στοιχεία είναι βέβαια παρμένα από τα γραπτά χρονικογράφων της εποχής, ωστόσο η σύγχρονη ευαισθησία θα στεκόταν πιο κριτικά απέναντι σε μία τέτοια παρουσίαση των "προγόνων" του γειτόνων και συμμάχων μας στη Βορειοατλαντική Συμμαχία. Γίνεται λόγος για τους κατακτητές που είναι πάντα κατακτητές, ανεξάρτητα από το αν είναι αλλόθρησκοι ή ομόθρησκοι, ενώ υπάρχει η αντίληψη της ιστορικής συνέχειας του ελληνισμού ανεξάρτητα από τις ξενικές κατακτήσεις. Η ιστορική αντίληψη του ντοκυμανταίρ έφερε στο νου μου τα παρακάτω λόγια του Χρήστου Γιανναρά από μία σχετικά πρόσφατη συνέντευξή του στο ένθετο «Τέχνες & γράμματα» της Καθημερινής της Κυριακής: «Κάποτε ο 'Ελληνας είχε συνείδηση και αέρα κοσμοπολίτη, προσλάμβανε οτιδήποτε από οπουδήποτε και το έκανε δικό του. Κι αυτό επειδή ζούσε την ταυτότητά του, την πολιτισμική διαφορά του από τον Τούρκο και από τον Φράγκο. Είχε ταυτότητα, και γι' αυτό μπορούσε να κάνει δικό του το διαφορετικό».[1] Κατά το ντοκυμανταίρ, η Φιλοθέη, αν και είχε σαφή συνείδηση ορθόδοξης Ελληνίδας, υπήρξε φιλάνθρωπη και ευεργέτις των κατατρεγμένων ανεξάρτητα από τη φυλετική, θρησκευτική και εθνική τους ταυτότητα. Μεταξύ των θεατών διέκρινα τον Διονύση Σαββόπουλο και τον Γιώργο Καραμπελιά. Λογικό, αφού ο πρώτος αναζητά την ιστορική συνέχεια του ελληνισμού («Ώσπου η δόλια η φωνή να βρει τη ρίζα εκείνη που χάσαμε κι εγώ κι εσύ σαν Φραγκολεβαντίνοι»[2]) ενώ ο δεύτερος, στο προεκλογικό σποτ του συνδυασμού του για τις εκλογές στο Δήμο Αθηναίων, μιλά για την πόλη «του Σωκράτη, της Αγίας Φιλοθέης, του Μακρυγιάννη, του Σεφέρη»[3].

Ας επανέλθουμε στην Παρασκευή και την πορεία για την κλιματική αλλαγή. Εκεί άνθρωποι πολύ νέοι –έφηβοι και έφηβες– κρατούσαν πλακάτ με συνθήματα γραμμένα στα αγγλικά και φώναζαν συνθήματα στην ίδια γλώσσα. Ήταν Έλληνες, αλλά σε μεγάλο βαθμό –αν και όχι αποκλειστικά– κοινωνούσαν το μήνυμά τους αγγλιστί. Θα μου πείτε, και η ταινία για την Αγία Φιλοθέη είχε αγγλικούς υπότιτλους. Ναι, αλλά δεν μπορώ να μην ομολογήσω τη διαφορετικότητα των δύο εκδηλώσεων και των στοχεύσεών τους. Πρόκειται για εμβληματική διαφοροποίηση ανάμεσα σε μία διεθνιστική και μία ελληνοκεντρική αντίληψη. Διευκρινίζω βέβαια πως ο διεθνισμός των νεαρών διαδηλωτών για την κλιματική αλλαγή είναι αυτός των δυτικών ελίτ, μια συνέχεια του anglobalization, κατά τον προσφυή όρο του σκωτσέζου ιστορικού και δημόσιου διαννοουμένου Νάιλ Φέργκιουσον. Αυτό προκύπτει αβίαστα αν παρατηρήσει κανείς τις συμπεριφορές, την ενδυμασία και τους κώδικές τους. Πρόκειται για έναν διεθνισμό με ονομασία προέλευσης στον οποίο ταιριάζει η κατωτέρω παρατήρηση του Κονδύλη: «Εν πάση περιπτώσει δεν είναι δύσκολο να μαντέψει κανείς ότι δεν θα αποδέχονταν αναντίρρητα μία πραγματοποίηση του "OneWorld", υπό την αιγίδα και τις αντιλήψεις της Κίνας (σσ και αυτή η αντίρρηση δεν θα είχε να κάνει μόνο με την έλλειψη περιβαλλοντικής ευαισθησίας της Κίνας)».[4] Θυμάμαι την Ειρήνη, τη μαθήτρια που φωτογράφησα με το πλακάτ που κάλυπτε το πρόσωπο της και έγραφε το παρακάτω ευγλωττο σύνθημα: «Fuck each other - not the climate». Η ίδια ήταν ευγενέστατη παρά την αθυροστομία του συνθήματος. Αναρωτιέμαι αν θα ήταν σωστό να αποδώσω στους διαδηλωτές το χαρακτηρισμό του Παναγιώτη Κονδύλη για τους νέους και τις νέες της πολιτισμικής επανάσταση του 1960:

Από ψυχολογική άποψη, το κίνημά τους, το οποίο αναπτύχθηκε μέσα στο ασφαλές πλαίσιο ενός λίγο-πολύ άθικτου κράτους δικαίου, μπορεί να χαρακτηριστεί ως εξέγερση παραχαϊδεμένων παιδιών ενάντια σε ευνουχισμένους γονείς. Αυτό δεν λέγεται υποτιμητικά, αφού μάλιστα μια τέτοια διαπίστωση διόλου δεν μειώνει την κοινωνική επίδραση της πολιτισμικής (σσ. εν προκειμένω της περιβαλλοντικής) επανάστασης, παρά απλώς θέλει να εκφράσει παραστατικά το γεγονός ότι στην ατμόσφαιρα της μαζικής δημοκρατίας ακόμα και οι επαναστάσεις έχουν χροιά ηδονιστική.[5]

Είναι οι εκδυτικισμένοι διεθνιστές του κινήματος για την κλιματική αλλαγή προτιμότεροι από τον ελληνοκεντρισμό του ορθόδοξου κλήρου και της πατριωτικής Αριστεράς; Γκρέτα Τούνμπεργκ ή Αγία Φιλοθέη; Το ερώτημα παραμένει ανοιχτό...

[1] Συνέντευξη του Χρήστου Γιανναρά στον Ιωάννη Χρυσικόπουλο: «Πιθηκίζουμε την ευρωπαϊκότητα», εφ. Η Καθημερινή, Σάββατο 6-Κυριακή 7 Ιουλίου 2019, σελ. 7.

[2] Διονύσης Σαββόπουλος, «Μέρες καλύτερες θα 'ρθούν», από το δίσκο Μην πετάξεις τίποτα, Polydor 1994.

[3] «Αθήνα για την Ελλάδα»: προεκλογικό σποτ 1 - https://m.youtube.com/watch?v=JLZO8AV7N7A

[4] Παναγιώτης Κονδύλης, Από τον 20ό στον 21ο αιώνα, Θεμέλιο Αθήνα 1998, σελ. 140.

[5] Παναγιώτης Κονδύλης, Η παρακμή του Αστικού Πολιτισμού, Θεμέλιο 1991 σελ. 279.