Γνώμες

Μία απόφαση του Συμβουλίου Επικρατείας με βαρύτατο διακύβευμα: σκέψεις με αφορμή την εκδήλωση «Το μάθημα των Θρησκευτικών υπό το φως της πρόσφατης απόφασης 660/2018 της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας» στον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών (ΔΣΑ).

O Αλέξης Τσίπρας είναι εγκλωβισμένος σ' ένα μπούνκερ. Ξέρει πως άμα βγει έξω τέλειωσε (από τους δικούς του πρώτα). Οπότε, μένει μέσα και περιμένει. Τι περιμένει, ούτε αυτός ξέρει. Το 2015 η ελληνική οικονομία υπέστη ένα καίριο πλήγμα. Θα θεραπευτεί κι αυτό, όπως όλα θεραπεύονται μια μέρα. Όχι όμως στους χρόνους που απαιτούν τα προγράμματα και αναμένουν οι θεσμοί. Η Ελλάδα θέλει χρόνο για να κάνει restart. Κι από πίσω, έρχεται ο Κυριάκος...

Στην συνέντευξη που ακολουθεί και που δημοσιεύεται σήμερα (με τίτλο: «Η συνωμοσιολογία απαντά σε μια ανάγκη τάξης») στην ιστοσελίδα του περιοδικού L’ Express, 12/5/2018, (https://www.lexpress.fr/actualite/societe/taguieff-les-complots-repondent-a-un-besoin-d-ordre_2007876.html, παραχωρήθηκε στον δημοσιογράφο και συγγραφέα Alexis Lacroix), ο Γάλλος φιλόσοφος, πολιτολόγος και ιστορικός των ιδεών Πιέρ-Αντρέ Ταγκιέφ (Pierre-André Taguieff) προσδιορίζει τις σχέσεις μεταξύ εθνικολαϊκισμού (δεξιού και αριστερού) και συνωμοσιολογίας, όπου βασικό ρόλο διαδραματίζει η θεματική της «θυματοποίησης». Παράλληλα, αναλύει την σημερινή μορφή της ισραηλόφοβης συνωμοσιολογίας ως βασικής φιγούρας της νέας εβραιοφοβίας, δηλαδή του σημερινού αντισημιτισμού. Η συνέντευξη δημοσιεύεται, εδώ, με την άδεια του Π.-Α Ταγκιέφ. 

Ο αντιμνημονιακός αγώνας έχει συνδυαστεί στην Ελλάδα με το ξέσπασμα της βίαιης οργής των ελλήνων πολιτών που έβλεπαν τη χώρα να παραδίδει μέρος της ανεξαρτησίας της στους δανειστές. Η οργή αυτή εκδηλώθηκε για πρώτη φορά με μεγάλη βιαιότητα, αλλά και με οδυνηρά αποτελέσματα, στις 5 Μαΐου 2010 – όταν άγνωστοι πυρπόλησαν το παράρτημα της τράπεζας Μαρφίν στην οδό Σταδίου, μπροστά από την οποία περνούσε διαδήλωση που προορισμό είχε το Σύνταγμα. Κι όμως, είναι μια μέρα που τείνει να εξαφανιστεί από τη συλλογική μας μνήμη. Ελάχιστοι θυμούνται τι ακριβώς έγινε εκείνη την ημέρα. Η προφορά της λέξης Μαρφίν, κινεί μεν το μηχανισμό της μνήμης, δύσκαμπτα όμως και αμήχανα. Και σπανίως γίνεται μνεία στα ονόματα των νεκρών εκείνου του εγκλήματος – της Αγγελικής Παπαθανασοπούλου (που ήταν έγκυος), της Παρασκευής Ζούλια και του Επαμεινώνδα Τσάκαλη.

Η επίσκεψη του πατριάρχη Μόσχας Κυρίλλου, στην Αλβανία, όπου συναντηθηκε με τον αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο, έγινε αμέσως μετά την επίσκεψή του στην Βουλγαρία, η οποία έγινε σε κλίμα έντασης και διαφωνιών. Οι δε σχέσεις του με την άλλη τοπική Εκκλησία των Δυτικών Βαλκανίων, εκείνη της Σερβίας, έχουν διαταραχθεί μετά τη συμμετοχή της δεύτερης στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο των Ορθοδόξων Εκκλησιών που έγινε τον Ιούνιο του 2016 στην Κρήτη. Αλλά στην Αλβανία είχε να συναντήσει έναν μειλίχιο ιεράρχη, διαλλακτικό, ανιδιοτελή και σοφό άνθρωπο... Από τις σημειώσεις ενός ευσεβούς αθέου, που υπήρξε αυτόπτης μάρτυς.

Οι συναντήσεις των προκαθημένων των Ορθοδόξων Εκκλησιών είναι σημαντικές καθ’ εαυτές. Πίσω από τις βαριές πόρτες των συνοδικών μεγάρων, συζητιούνται θέματα που έχουν να κάνουν με τη διακονία των πολυπληθών κοινοτήτων των χριστιανών ανά τον κόσμο, το διάλογο μεταξύ των Εκκλησιών αλλά και των Εκκλησιών με τους εκπροσώπους των άλλων θρησκευμάτων, καθώς επίσης και μία σειρά ζητήματα τα οποία, πολλές φορές, ξεφεύγουν από το στενό πλαίσιο της εκκλησιαστικής ζωής. Και αυτό γιατί, σε πάρα πολλές περιπτώσεις, οι χριστιανικές Εκκλησίες, σε πολλές περιοχές του κόσμου, δεν εκπροσωπούν μόνο τις κοινότητες των πιστών, αλλά και τις εθνικές, γλωσσικές ή και πολιτισμικές μειονότητες.

Η τριήμερη επίσημη επίσκεψη του πατριάρχη Μόσχας και πασών των Ρωσιών Κυρίλλου στην Αλβανία, οι συναντήσεις του με τον πεφωτισμένο ιεράρχη της Ορθοδοξίας αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο είχε ξεχωριστή σημασία όχι μόνο γιατί έγινε μέσα σε μία δύσκολη συγκυρία (ως γνωστόν διανύουμε περίοδο έντονου γεωπολιτικού ανταγωνισμού στα Δυτικά Βαλκάνια, γεγονός που δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο) αλλά, κυρίως, γιατί επρόκειτο για μία συνάντηση δύο παλιών φίλων και συνοδοιπόρων.

Η γνωριμία των δύο ιεραρχών έγινε το μακρινό 1968, όταν στο Συνέδριο του Παγκόσμιου Οργανισμού Χριστιανικής Νεολαίας στη Σουηδία, ο νεαρός τότε λαϊκός θεολόγος Κύριλλος έλαβε μέρος για πρώτη φορά ως εκπρόσωπος του χριστιανικού νεολαιίστικου κινήματος της τότε ΕΣΣΔ. Ο κατά δύο περίπου δεκαετίες μεγαλύτερός του Αναστάσιος δέχτηκε τον νεότερο αδελφό του με αγάπη και τον βοήθησε στα πρώτα του βήματα.

Η μοίρα παίζει περίεργα παιχνίδια. Το 1968, το τυραννικό καθεστώς του Εμβέρ Χότζα αποφάσισε να μετατρέψει τη χώρα του σε μία απόλυτη, περίκλειστη με συρματοπλέγματα και πολυβόλα νησίδα αθέων, εξαπολύοντας απηνείς διωγμούς κατά της θρησκευτικής συνείδησης και των πιστών. Μαζί με τους χριστιανούς, στα κολαστήρια της Αλβανίας μαρτύρησαν καθολικοί, μουσουλμάνοι, προτεστάντες. Ναοί καταστράφηκαν, μονές μετατράπηκαν σε αποθήκες, κινηματογράφους, δεσμωτήρια πιστών. Ιερείς και ιεράρχες βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν. Οι υπόλοιποι απλά λούφαξαν, κρύβοντας στα κατάβαθα της ψυχής τους την πίστη τους στην Ανάσταση.

Τα ίδια εκείνα χρόνια, στην τότε ΕΣΣΔ, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία ανέβαινε τον δικό της Γολγοθά. Μόλις πριν από λίγα χρόνια, ο τότε ηγέτης της χώρας Νικίτα Χρουστσόφ είχε δηλώσει από τηλεοράσεως πως σύντομα θα έθαβαν τον τελευταίο παπά, θριαμβολογώντας για την επικράτηση της αθεϊστικής κομμουνιστικής ιδεολογίας.

Τα χρόνια κυλούσαν. Ο Αναστάσιος έφυγε για ιεραποστολή στην Αφρική και ο Κύριλλος ανέβαινε σταδιακά στην ιεραρχία της Ρωσικής Εκκλησίας. Οι δρόμοι τους συναντήθηκαν ξανά και ξανά. Κατά την ενθρόνιση του Κυρίλλου στον πατριαρχικό θρόνο της Ρωσίας, ο παλιός του φίλος, όχι μόνο με την παρουσία του, αλλά και με τις νουνεχείς συμβουλές του, προσπάθησε να τον προσανατολίσει στο πολύπλοκο πλέγμα των σχέσεων μεταξύ των Εκκλησιών, του πανορθόδοξου, διεκκλησιαστικού και διαθρησκευτικού διαλόγου, γνωρίζοντας πολύ καλά τις συνθήκες μέσα στην οποία λειτουργεί η τοπική ρωσική Εκκλησία και τις σχέσεις της με το κράτος.

Συναντήθηκαν πολλές φορές σε διάφορες κοινές εκδηλώσεις, ήρθε όμως η στιγμή ο παλιός φίλος Κύριλλος να επισκεφτεί επίσημα τον ηλικιακά μεγαλύτερό του Αναστάσιο και να δει από κοντά το ποιμαντορικό, ιεραποστολικό και φιλανθρωπικό του έργο.

Η επίσκεψη προβλήθηκε από πολλά ΜΜΕ και γράφτηκαν ήδη πολλές σελίδες στον παραδοσιακό και ηλεκτρονικό Τύπο.

Ωστόσο, στις γραμμές που ακολουθούν θα προσπαθήσω να καταγράψω και να αναδείξω ορισμένες πλευρές που δεν είχαν την ίδια αντιμετώπιση.

Παρά το γεγονός πως το κάθε επίσημη εμφάνιση του πατριάρχη Μόσχας διακρίνεται από τη μεγαλοπρέπεια, την άψογη οργάνωση, τα αυστηρά μέτρα προστασίας από ειδική ομάδα των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών και την αυστηρή τήρηση του πρωτοκόλλου, αυτή τη φορά ο Κύριλλος, γνωρίζοντας το μέγεθος της προσωπικότητας του αρχιεπισκόπου Αναστασίου και το πνευματικό κύρος που απολαμβάνει όχι μόνο στα στενά πλαίσια της τοπικής Εκκλησίας αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο, θέλησε να δείξει ταπεινοφροσύνη και μετριοπάθεια. Ανάλογο ήταν και το δώρο που έφερε στον αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο, μία θαυμάσια εικόνα των Δώδεκα Αποστόλων, θέλοντας να τονίσει την αποστολική διακονία του, χάρη στην οποία αναστήθηκε η Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας και μαζί της βρήκε απάγκιο και η ελληνική μειονότητα.

Φημίζεται ο Κύριλλος για τα πανάκριβα άμφια του, μα στην Αλβανία προτίμησε η εμφάνισή του να μην προκαλεί, να ταιριάζει με τα ταπεινά άμφια του Αναστασίου, τα οποία φέρει εδώ και δεκαετίες. Η αντιφώνηση του Κυρίλλου στην προσφώνηση του Αναστασίου δεν περιείχε αιχμές ή υπαινιγμούς, μα ήταν μετρημένη και σεμνή. Αξίζει να σημειωθεί ότι η επίσκεψη του Μόσχας στην Αλβανία έγινε αμέσως μετά την επίσκεψή του στην Βουλγαρία, η οποία έγινε σε κλίμα έντασης και διαφωνιών. Οι δε σχέσεις του με την άλλη τοπική Εκκλησία των Δυτικών Βαλκανίων, εκείνη της Σερβίας, έχουν διαταραχθεί μετά τη συμμετοχή της δεύτερης στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο των Ορθοδόξων Εκκλησιών που έγινε τον Ιούνιο του 2016 στην Κρήτη.

Το τι ειπώθηκε μεταξύ των δύο ιεραρχών κατά τη συνάντησή τους, το γνωρίζουν οι ίδιοι και οι στενοί τους συνεργάτες. Νομίζω όμως πως οι δύο παλιοί γνώριμοι και φίλοι άκουσαν με προσοχή ο ένας τον άλλον και αντάλλαξαν απόψεις ακόμη και για δύσκολα θέματα που απασχολούν τις σχέσεις μεταξύ των Εκκλησιών. Είμαι σίγουρος πως ο μεγαλύτερος σε ηλικία Αναστάσιος συμβούλεψε τον νεότερο και αγαπητό του φίλο, κι εκείνος τον άκουσε με προσοχή και περίσκεψη. Η ανιδιοτέλεια του Αναστασίου, το μεγάλο του πνευματικό φρόνημα και σθένος τον καθιστούν προνομιακό συνομιλητή για εκείνους που έχουν ανοιχτά τα μάτια και την ψυχή και θέλουν να εργαστούν για το καλό της δικής τους Εκκλησίας και του ποιμνίου τους.

Αναμφίβολα θα τέθηκαν και ζητήματα που προκαλούν τριβές ανάμεσα στις Εκκλησίες, είμαι όμως σίγουρος πως ο Αναστάσιος εργάστηκε προς την κατεύθυνση της καταλλαγής, της αλληλοκατανόησης και του σεβασμού των μακραίωνων παραδόσεων της Εκκλησίας ως οικουμενικό θόλου, κάτω από την σκέπη του οποίου οι αδελφοί μπορεί να έχουν διαφορές, μα όχι αντιπαλότητες και εχθρότητα.

Η συνάντηση των δύο προκαθημένων ολοκληρώθηκε και πέρασε στην ιστορία. Οι δύο ιεράρχες θα συνεχίσουν την πορεία τους. Και οι δύο αντιμετωπίζουν διάφορα και διαφορετικά προβλήματα στην διακονία τους και ευχή όλων είναι «του Κυρίου η σωτηρία και επί τον λαόν σου η ευλογία σου» (Ψαλμοί 3:9)

ΥΓ.1 Τα θερμότερα λόγια για τον αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο τα είπε ο μουφτής των Μπετχασήδων της Αλβανίας, πράγμα που ίσως δεν μπορεί να κατανοήσει ο σημερινός μεταμοντέρνος αναγνώστης, ο οποίος επιμένει να ερμηνεύει τον κόσμο μέσα από προκατασκευασμένα σχήματα.

ΥΓ.2 Το έργο του αρχιεπισκόπου Αναστασίου είναι τεράστιο όχι μόνο από φιλανθρωπικής και ιεραποστολικής σκοπιάς, μα πανανθρώπινης, γιατί μέσα από ένα εκτεταμένο, οικονομικά αυτοτελές και αύταρκες δίκτυο οργανισμών, αναδεικνύει το παράδειγμα της αγαπητικής σχέσης με τον άνθρωπο χωρίς πολιτικές, εθνικές, γλωσσικές, θρησκευτικές ή άλλου είδους προκαταλήψεις και διαχωρισμούς. Γι’ αυτό όμως πρέπει να μιλήσουν άλλοι, ειδικότεροι από εμένα.

Μπορεί ο ΣΥΡΙΖΑ να γίνει σοσιαλδημοκρατικό κόμμα; Εκτός από το ότι δεν το θέλει, δεν το μπορεί. Και αυτό, η «ψυχή» του ΣΥΡΙΖΑ μάλλον το ξέρει. Ξέρει, δηλαδή, ότι η «ταυτότητά» του δεν είναι το πρόγραμμά του, αλλά ο τρόπος και το ύφος της αντιπροσώπευσής του, η κουλτούρα του. Μια παρέμβαση στο διάλογο που άνοιξε η τοποθέτηση του καθηγητή Νίκου Μαραντζίδη. [ΤΒJ]

Στο τεύχος 86 του Books' Journal, που κυκλοφορεί, δημοσιεύεται συνέντευξη του καθηγητή Σταύρου Τσακυράκη, στον Γιώργο Καμίνη (με συντονισμό του Ηλία Κανέλλη). Σε αυτή, παρά τη συνήθειά του να μη μιλάει για τη δραστηριότητά του στη δικτατορία, αυτή τη φορά θυμάται πώς αντιμετώπισε τη χούντα, πώς συμμετειχε στο Πολυτεχνείο και με ποια αιτήματα. Δημοσιεύουμε το σχετικό απόσπασμα, ως μικρή αναφορά στην 51η επέτειο της δικτατορίας, που περιέστειλε τις ελευθερίες στη χώρα και την καθήλωσε στην ελληνορθόδοξη επαρχιώτικη κουλτούρα του πιο φοβικού αναδελφισμού - από την οποία μάλλον δεν εξήλθε ποτέ. [ΤΒJ]

Το βασικό πρόβλημα [στο σημερινό τοπίο των MME] είναι ότι εξωτερικές και διεθνείς ειδήσεις εξακολουθούν να παρουσιάζουν την πραγματικότητα με βάση τον ιδεολογικό ορίζοντα του εθνικού κράτους. Η πραγματικότητα δομείται αφενός σύμφωνα με την αναχρονιστική λογική του εσωτερικού (το εθνικό κράτος) έναντι του εξωτερικού (ο κόσμος πέρα από το εθνικό κράτος) και αφετέρου ως «σχέσεις μεταξύ των εθνικών κρατών».

«Η Ελλάδα και η Τουρκία οδεύουν προς πολεμική σύρραξη» έγραψε ένας δημοσιογράφος στο Foreign Policy. Και έσπευσαν τα ελληνικά δημοσιογραφικά σάιτ να αναμεταδώσουν την τρομοκρατική «είδηση» ως θέσφατο ενός έγκυρου περιοδικού, «δανειζόμενα» το ένα σάιτ από το άλλο το δημοσίευμα. Συμφορά. Η φοβερή «είδηση» είναι η εκτίμηση ενός έλληνα δημοσιογράφου που συνεργάζεται με διάφορα ΜΜΕ της αλλοδαπής.

 Πώς το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών (ΙΚΥ) υπονομεύει την ερευνητική εργασία των υποτρόφων, εγκλωβίζοντάς τους σε ένα αναχρονιστικό πλαίσιο που δεν εφαρμόζεται πουθενά αλλού στον κόσμο. Αλήθεια, μπορεί ένας ερευνητής να ζει και να είναι αποτελεσματικός στην επιστήμη του με 800 ευρώ το μήνα;