Γιώργος Ναθαναήλ

Κοιμάσαι, ξυπνάς, ντύνεσαι, εργάζεσαι, ερωτεύεσαι, κοιμάσαι, και οι διεργασίες του κόσμου βουίζουν ακατάπαυστα, χωρίς εσύ να τις ακούς. Προχωράνε, χωρίς τη δική σου μελαγχολία. Και κάποια στιγμή νιώθεις ότι βρίσκεσαι σε ένα πεδίο μάχης, τη ζωή, όπου οι οβίδες σκάνε πανταχόθεν.

Σχεδόν τυχαία θραύσματα:

Πέθανε ο Μωϋσής Ελισάφ, ο εβραίος δήμαρχος Ιωαννίνων, καθηγητής παθολογίας και διευθυντής της παθολογικής κλινικής, πρόεδρος της τσραηλιτικής κοινότητας της πόλης, διανοούμενος. Όταν τον ρωτούν αν στο οικογενειακό του περιβάλλον υπήρχαν άνθρωποι με αντίστοιχη δράση που τον ενέπνευσαν, απαντά: «Καθόλου! Μεγαλώσαμε σε μικρές οικογένειες, χωρίς συγγενείς αφού οι περισσότεροι χάθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης». Αλλά δεν χρειαζόταν να τον ρωτήσουν. Είχε δική του άποψη, ηθική και ισχυρή: «Πρέπει να ξέρεις πότε να φεύγεις. Μια θητεία είναι αρκετή και οφείλει ο κάθε άνθρωπος να καταλαβαίνει και τα όριά του. Δεν έχω άλλη φιλοδοξία. Η προσπάθειά μου είναι να υπηρετήσω την πόλη που γεννήθηκα, να αφήσω αποτύπωμα». Ένα αποτύπωμα που δεν διαβρώνουν οι εποχές.

Πέθανε αιφνιδίως ο Φίλιππος Τσιμπόγλου, γενικός διευθυντής της Εθνικής Βιβλιοθήκης, το πρωί της 2ας Φεβρουαρίου 2023, σε ηλικία 66 χρονών. «Ήταν η ψυχή της Εθνικής Βιβλιοθήκης, σηματοδότησε τη νέα εποχή της Εθνικής Βιβλιοθήκης με τη μετεγκατάστασή της στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και με την ανάπτυξη του δικτύου των βιβλιοθηκών σε όλη τη χώρα. Το έργο που αφήνει είναι σημαντικό και αποτελεί παρακαταθήκη για τον κόσμο του βιβλίου στο σύνολό του», έγραφε το Books’ Journal. Τον  Φίλιππο τον ήξερα, τον είχα γνωρίσει 40 χρόνια πριν. Μπορούσες από τότε να φανταστείς ότι θα διέγραφε μια ξεχωριστή πορεία. Το τέλος της, ωστόσο, δεν μπορείς — για κανέναν μας.

Πέθανε ο Μάρτιν Έιμις, «ο Μικ Τζάγκερ της λογοτεχνίας». Στα 30 του έγραφε: «Ο θάνατος μας δίνει κάτι να κάνουμε. Γιατί είναι μια δουλειά πλήρους απασχόλησης που κοιτάζει αντίστροφα». Μερικούς ένα μακάβριο μότο τους παραλύει, άλλους τους κινητοποιεί. Αλλά τώρα δεν θα ακούσεις ποτέ ξανά από αυτόν για την «τρομοκρατία της αλλοτρίωσης», το θέμα του, τη γραφή του. Αυτή η πηγή στέρεψε για πάντα.

Πέθανε ο Θεόδωρος Παγκαλος, ετών 85. Όλο το φιλμ στριπ της μεταπολίτευσης (και για ορισμένους και της χούντας) σε φαστ φόργουορντ. Η σπιρτάδα του πνεύματος, ποτέ μετριόφρων, δεν κρυβόταν· ατάκες και χρησμοί βαθιά παρεξηγήσιμοι, πάντα όμως να κόβουν μέχρι το κόκαλο. Γίγαντας ναι, αλλά με πήλινα πόδια δεν αποδείχθηκε η Γερμανία; Είμαστε κοινωνία ή άτομα που τα φάγαμε και τα ξεκοκαλίσαμε ξεχωριστά; Και για τον εαυτό του και την καρδάρα με το γάλα: την κλοτσά και τη χύνει, αλλά ρωτήσατε ποτέ την αγελάδα γιατί το κάνει αυτό; Μήπως είναι στη φύση της, τη γοητευτική, την περίπλοκη, την εξοργιστική, αλλά εντέλει τη δική της; Έτσι δεν ήταν και εκείνος;

Ακούς τις οβίδες να σκάνε γύρω σου και νομίζεις ότι βρίσκεσαι μέσα στο βιβλίο του Ρεμάρκ, στο Ουδέν νεώτερον από το δυτικόν μέτωπον. Λίγος τρόμος, πολλή ελπίδα, χώμα κάτω από τα βρόμικα νύχια καθώς γραπώνεσαι στη ζωή. Μετά από λίγο ο ήχος των εκρήξεων σβήνει. Κάθε μέρα θα έχει πολλά νεότερα από το μέτωπο, σίγουρο αυτό. Μόνο που εσύ είσαι γενετικά προστατευμένος να λυπάσαι, να θρηνείς αν πρέπει, να φεύγει η γη κάτω από τα πόδια σου, και λίγο μετά –αφού πιεις τον καφέ της παρηγοριάς και σε στυλώσει το κονιάκ της απαντοχής και της ανάπαυσης– να συνεχίσεις το ταξιδεύεις, σχεδόν αμέριμνος, προς τα εκεί όπου πήγαν και οι άλλοι.

Έπεα πτερόεντα πανταχόθεν στις προεκλογικές περιόδους. Με τι ένταση, με τι πάθος, με τι πειθώ!  Σε πείσμα του Βιτγκενστάιν,  τα λόγια δεν είναι πράξεις, αλλά πουκάμισα αδειανά, και στη χειρότερη περίπτωση παραπράξεις. Απομονώνω λοιπόν τρεις λέξεις που όλοι θεωρούμε ότι γνωρίζουμε, αλλά ένας καλός ορισμός πάντα βοηθά να διαλυθεί η ομίχλη της αθωότητας,  η αφέλεια της συγγνωστής πλάνης.

Δεν έχω ποτέ εξακριβώσει αν οι γονείς μου παντρεύτηκαν από προξενιό ή από έρωτα. Υποψιάζομαι ότι κάποιον ρόλο έπαιξαν δύο δαιμόνιες θείες εκατέρωθεν, που τους έπεισαν ότι ήταν όντως ερωτευμένοι. Αμέσως μετά το γάμο, ο πατέρας μου αγόρασε ένα ραδιόφωνο «παγκοσμίου λήψεως» με λάμπες και, πάνω του, ως υλική έκφραση των αισθημάτων του -«για την μαμά» όπως έλεγε- ένα περίεργο μηχάνημα με έναν μακρύ βραχίονα και έναν μεταλλικό πλατό που γύριζε με διάφορες ταχύτητες.

Καταστροφές που οφείλονται σε λάθη και παραλείψεις. Η διεθνής εμπειρία. Τα Τέμπη, τα θύματα,  ο πόνος, η μέθοδος της διερεύνησης, η ανάγκη αποτελεσματικών αλλαγών (ένα κείμενο που αναδημοσιεύεται από το τεύχος 140 του Books' Journal, πριν καν συσταθεί η επιτροπή διερεύνησης του δυστυχήματος στα Τέμπη)

Ντέιμον Γκάλγκουτ, Η υπόσχεση, μετάφραση από τα αγγλικά: Κλαίρη Παπαμιχαήλ, Διόπτρα, Αθήνα 2022, 344 σελ.

Μια οικογένεια λευκών στη Νότια Αφρική τα χρόνια του απαρτχάιντ. Μένουν σε μια μικρή φάρμα έξω από την Πρετόρια και έχουν πολλά και ζόρικα προβλήματα. Κάποια στιγμή, η μαύρη υπηρέτρια της οικογένειας λαμβάνει μια υπόσχεση, ότι θα της χαρίσουν το σπιτάκι όπου κατοικεί και τη γη που το περιβάλλει. Μια υπόσχεση ανέξοδη, αφού οι μαύροι δεν έχουν δικαίωμα στην ατομική ιδιοκτησία. Τι θα γίνει όμως με την υπόσχεση όταν θα έχει καταρρεύσει το καθεστώς του απαρτχάιντ; Ο Ντέιμον Γκάλγκουτ, βραβευμένος με Μπούκερ το 2021, είναι υποχρεωμένος για την πλοκή του να λάβει υπόψη του την πραγματικότητα: «το απαρτχάιντ καταργήθηκε, βλέπεις, τώρα πεθαίνουμε ο ένας δίπλα στον άλλον, σε οικεία, κοντινή απόσταση. Αυτό που μένει ακόμα να επιλύσουμε είναι το πώς να ζούμε μαζί».

Κάπου διαβάζω για ένα ενδιαφέρον πείραμα. Σε ένα γηροκομείο χωρίζουν τους ηλικιωμένους σε δύο ομάδες. Στους μισούς δίνουν ένα φυτό και τους λένε να το ποτίζουν συχνά. Στους άλλους μισούς δεν δίνουν τίποτα. Μετά από καιρό βγάζουν τα συμπεράσματά τους. Αυτοί που φρόντιζαν τα φυτά έζησαν περισσότερο. Τέλος της ιστορίας.

Μαμά (ζει, τα έχει τετρακόσια, παρανομεί με ένα κομμάτι σοκολάτα, διαβάζει Διβάνη) γερνάω! Μπορεί να μην καταλάβεις τα περισσότερα, αλλά εγώ θέλω να τα πω και σκέφτομαι φωναχτά — αν και παραδόξως, παρ’ όλο που σπούδασα στην Αμερική, οι ξένες εκφράσεις που τρύπωσαν από την πίσω πόρτα, με ζηλωτές κυρίως τους νερόβραστους τεχνοκράτες, με ενοχλούν. Αλλά για κάτι άλλο, μάλλον συναφές, θέλω να μιλήσω.

*Η εισβολή στην Ουκρανία, οι πλάνες του Πούτιν, ο δημοκρατικός μονόδρομος του Ζελένσκι

* «Διαπραγματεύσεις; Η στιγμή που τελειώνει ο πόλεμος είναι όταν οι Ρώσοι πάψουν πλέον να θέλουν να καταλάβουν και να ελέγξουν την Ουκρανία»

«Όταν εργάζεσαι σκληρά για να κάνεις κάτι σωστά, δεν θέλεις να το ξεχάσεις»

Τεντ Μπαντυ, serial killer

Το γάμησαν και καλά του κάνανε. Οι πρώτοι που πέρασαν έσπασαν με βαριοπούλες την πλάκα, για να πάψει να  λέει ψέματα σε κάθε περαστικό για το μελόδραμα που είχε παιχτεί εκείνη την ημέρα. Τα  συντρόφια που ήρθαν από πίσω κατάστρεψαν την βάση, το θεμέλιο αυτής της αστικής υποκρισίας. Δεν ήταν άνθρωποι αυτοί, τιποτένιοι απεργοσπάστες ήταν. Ακόμη και το έμβρυο, που μέχρι εκείνη τη στιγμή κολυμπούσε στη θάλασσα της ηρεμίας, ένας από αυτούς θα γινόταν, αγόρι ήταν.

Χάρι Γκ. Φράνκφουρτ, On Bullshit, Princeton University Press, 2005, 67 σελ. 

Θα αναγκαστώ να συμφωνήσω με τον Μιχάλη Γκανά: «Μας έχουν πνίξει τα σκατά». Η έκφραση bullshit, μια ειδικότερη περίπτωση, έχει εγκατασταθεί στο λεξιλόγιό μας και χρησιμοποιείται πλέον αφειδώς. Επειδή όμως έχει εισχωρήσει μέσω της αμερικανικής «πολιτιστικής βιομηχανίας» έχει αποκτήσει μια εσάνς Χόλιγουντ και μια αθωότητα που δεν της πρέπει.  Μα από όλα τα θέματα που μας απασχολούν είναι αυτό άραγε τόσο σημαντικό που να απαιτεί μια αναδίφηση (καλύτερα ας μην πω αναψηλάφηση) και μια θεωρητική προσέγγιση;