Επέλεξα μερικά από αυτά τα έντυπα που, ενώ λανθάνουν, προσφέρουν κάτι στην έρευνα του θέματος. Πρώτα η Εφημερίς των Υπηρετριών, (1/1889), τετρασέλιδο μικρού σχήματος περιοδικό, εβδομαδιαίας εκδοτικής συχνότητας. Είχε γραφείο στην Αθήνα και διευθύτρια -αρχισυντάκτρια τη Μαριγώ Καρμάδου. Σκοπός της βραχύβιας έκδοσης του πρωτότυπου αυτού δημοσιογραφικού οργάνου δηλώνεται η υπεράσπιση των συμφερόντων των Ελληνίδων υπηρετριών.
Αι υπηρεσίαι των, εν όσω μεν εκτελούνται καλώς, συντελούσιν εις την ανάπτυξιν της ευημερίας των κατοίκων, όταν δε εξαχρειωσθώσιν είναι αναμφίβολον ότι καταστρέφουσιν εκ βάθρων την πολιτείαν.
Διαπιστώνεται «η λυπηρά κατάστασις των υπηρετριών» κατά τα τελευταία χρόνια, η οποία αποδίδεται εις τον «καταπληκτικώς αυξηθέντα αριθμόν των εξ Άνδρου κατ’ έτος ερχομένων νέων υπηρετριών», με συνέπεια την ελάττωση των μισθών. Προτείνονται «αι αναγκαίαι μεταρρυθμίσεις», να αυξηθούν δηλαδή οι μηνιαίες αποδοχές από 20-30 δραχμές τουλάχιστον σε 50 και να δίδεται δις της εβδομάδος άδεια εξόδου.
Τις αναφορές στα προβλήματα του κλάδου διαδέχονται εύθυμες σελίδες και χαριτωμένες διαφημίσεις. Αντιγράφω μια σχετική είδηση:
Ειδοποιούμεν τους λιμοκοντόρους οίτινες ενασμενίζονται [σ.σ. καμαρώνουν χωρίς λόγο)], ότι πρέπει να παύσωσι πλέον, διότι συνεστήσαμεν επιτροπήν 7 στρατιωτών εκ των διαφόρων σωμάτων υπό την αρχηγίαν λοχίου των ευζώνων, ήτις επιτροπή ανέλαβε να δέρη ανηλεώς πάντα κατά υπηρετριών παρεκτρεπόμενον λιμοκοντόρον.
Και δύο μικρές αγγελίες:
«1. Δύο καμαριέραι νεαρόταται και ευειδείς και με προίκαν εκάστη 7 χιλ. δραχμών ζητούν γαμβρούς υπηρέτας με καλά συστατικά.
2. Παραμάνα με γάλα αφθονότατον (έχει τόσο πολύ που το πουλεί προς 2 δρ. την οκά) ζητά μωρόν διά να θηλάζη».
Μέσω των διαφημίσεων προσφέρονται στις συνδρομήτριες της Εφημερίδας αξιόλογα βιβλία:
«Διά τας οποσούν γραμματισμένας δίδεται δωρεάν έν σώμα της Παπίσσης Ιωάννας του κ. Εμμανουήλ Ροΐδου. Διά τας μάλλον αγραμμάτους ο Ερωτόκριτος».
«Εις τας προπληρούσας την συνδρομήν δίδεται και η Νανά του Ζολά (μετάφρασις Ι. Καμπούρογλου) διά τας οποσούν γραμματισμένας. Διά τας μάλλον αγραμμάτους και ο Ναστραντίν Χότζας».
«Εις την εγγραφούσαν πέντε συνδρομητάς δίδονται Τα Απόκρυφα των Παρισίων, Τα Παράπονα των Κοριτσιών και έν εισιτήριον δωρεάν δι’ όλην την σειράν των παραστάσεων του ελληνικού θεάτρου».
Η Εφημερίς των Υπηρετριών υπογραμμίζει ότι προσφέρει εξ όλων των αθηναϊκών εφημερίδων τα περισσότερα και τα καλύτερα δώρα. Νομίζω ότι μπορεί να θεωρηθεί ιστορική περιοδική έκδοση, το πρώτο έντυπο που εξέφρασε το γυναικείο υπηρετικό προσωπικό, προσπάθεια σε δύσκολους καιρούς που απ’ όσο ξέρω δεν είχε συνέχεια.
Στα τέλη του 19ου αιώνα οργανώνονται και τα πρώτα μεσιτικά γραφεία. Στον Οδηγό της Ελλάδος του Νικ. Γ. Ιγγλέση 1905-1906 καταχωρίζονται δεκαπέντε «Μεσίται υπηρετών και υπηρετριών». Ο αριθμός τους στους Οδηγούς του Μεσοπολέμου υπερδιπλασιάζεται. Δραστηριοποιούνται και οι άτυποι μεσίτες που βρίσκουν και στέλνουν υπηρέτριες με το αζημίωτο. Έχει διασωθεί ένα μπιλιέτο του Ι. Φούφουλα που στέλνει από τη Λιβαδειά υπηρέτρια στον βιομήχανο του Πειραιά Ι. Μανούσκο. Παραθέτω το ανορθόγραφο σημείωμα:
Λιβαδιά τη 26 7βρίου 1911
Κύριο Ι Μανούσκον Πειραιά ηπιρέτρια ήβραμε
και Άβριον Μεσημέρι ήνε αυτού
Στείλε τον κραβαρίτη εις σταθμόν Πιρεός
να την πάρι Προθ. Ι Φούφουλας
στείλε χρίματα
Βιαστής μηνύει βιασθείσα υπηρέτρια
Εκτός από τα προβλήματα της άχαρης και κουραστικής δουλειάς μέσα στο σπίτι, υπήρχαν και οι παρενοχλήσεις, όπως τις ονομάζουμε σήμερα, που δέχονταν τα νεαρά κορίτσια από άνδρες όλων των ηλικιών. Από τα πάμπολλα σχετικά δημοσιεύματα, που συνήθως περνούσαν στα ψιλά, διάλεξα ένα πικρό παράλογο περιστατικό από την εφημερίδα Ανεξάρτητος (11/11/1933).
Ο δικηγόρος του Πειραιά Κωνσταντίνος Λιβιεράτος υπέβαλε μήνυσιν εναντίον της υπηρετρίας του Δήμητρας Ντόρβα επί αποπλανήσει δήθεν του υιού του Αναστασίου, μαθητού του Γυμνασίου. Εξετασθείσα η Ντάρβα υπό του ανακριτού κ. Μενδρινού απέκρουσε την αποδιδομένην εις αυτήν κατηγορίαν επί διαφθορά του ανηλίκου. Ο κ. Μενδρινός παρεδέχθη ως αληθή την απολογίαν της, το δε γεγονός ότι παρ’ όλην την εγκυμοσύνην της ευρέθη παρθένος πείθει περί της προβληθείσης αντιστάσεως εις τας ασελγείς επιθέσεις του μικροσκοπικού κυρίου της. Η Ντόρβα αφέθη ακολούθως ελευθέρα.
Σημειωτέον ότι ο νέος ήταν 17 ετών (δεν συνελήφθη), η μικρά δε υπηρέτρια μόλις 15 (δημοσιεύτηκε όμως η φωτογραφία της).
Σημείωση: Ενδιαφέρον παρουσιάζει το βιβλίο: Υπηρέτριες, η πικρή ιστορία τους στην Ελλάδα. Συγγραφέας: Ίρις Αυδή-Καλκάνη, Γκοβόστη, 2023.
