Σύνδεση συνδρομητών

Το διήγημα της ανησυχίας του Βουτυρά

Τετάρτη, 22 Νοεμβρίου 2023 09:59
Το απόκομμα των Μακεδονικών Γραμμάτων με τα «Πράσινα Μάτια», το ποίημα του Β. Παραρλάμα.
Αρχείο Γιώργου Ζεβελάκη
Το απόκομμα των Μακεδονικών Γραμμάτων με τα «Πράσινα Μάτια», το ποίημα του Β. Παραρλάμα.

Στον Βάσια Γ. Τσοκόπουλο τον αναστηλωτή

Στη Γεωπονική Σχολή πρόλαβα, το 1962, να παρακολουθήσω το μάθημα της Φυτοπαθολογίας από τον καθηγητή Γιάννη Σαρεγιάννη. Ήταν ο τελευταίος χρόνος της διδασκαλίας του αλλά και της ζωής του. Προηγουμένως αγνοούσα τις επιστημονικές του εργασίες που ήταν πολλές και ενδιαφερόμουν κυρίως για τη λογοτεχνική του δραστηριότητα, διάσπαρτη, δημοσιευμένη σε παλιά λογοτεχνικά περιοδικά. Είχα προσεγγίσει τις μελέτες του για τον Καβάφη που αργότερα συγκεντρώθηκαν σε βιβλίο (Σχόλια στον Καβάφη) καθώς και άλλα ποικίλα κείμενά του (ποιήματα, κριτικές, ταξιδιωτικά κ.ά.).

Ανάμεσα στις εκτός Καβάφη δημοσιεύσεις του, συνάντησα το κριτικό σημείωμα «Για ένα διήγημα του Δημοσθένη Βουτυρά», (Βωμός, 12/1918). Μέσω αυτού ήρθα πρώτη φορά σε επαφή με τον μεγάλο διηγηματογράφο και μου έκανε εντύπωση πόσο πρώιμα ο, εικοσάχρονος τότε, Σαρεγιάννης εκτίμησε το έργο του. Παραθέτω ένα απόσπασμα:

Ο Βουτυράς δείχνεται ακόμη μια φορά όχι μόνον ένας αρτίστας με γούστο αλλά κι ένας φιλόσοφος που διαλέγει θέματα που εκ πρώτης όψεως μπορούν να φαίνονται απλά, όπως φαίνεται η ζωή, αλλά που στο βάθος είναι πολύ γενικά και πολύ φιλοσοφικά.

Πέρα από τη γενική αξιολόγηση, επικεντρώνει στον βασικό τύπο διηγήματος, τον ρωμιό τσιγκούνη Πατατίτσα. Τον συγκρίνει με ήρωες του Μολιέρου και του Μπαλζάκ και διαπιστώνει ότι «βρίσκεται στη ρίζα όλης της ψυχολογίας του Ρωμιού». Ο Βουτυράς, λοιπόν, πολύ καλός παρατηρητής και ψυχολόγος, αναδεικνύεται και σε αριστοτέχνη πορτρετίστα.

Θέλω όμως να εστιάσω κυρίως στο πολυσυζητημένο διήγημα  «Παραρλάμα», προκειμένου να σχολιάσω από μια άλλη πλευρά το νόημα και την προέλευση του τίτλου. Δημοσιεύτηκε στο σημαντικό περιοδικό των αρχών του 20ού αιώνα Παναθήναια (17/10/1908) και είναι, ανάμεσα στα πεζά του Βουτυρά, το μόνο που έχει επιβιώσει και στον κόσμο πέραν της λογοτεχνίας (το 2011 κυκλοφόρησε σε κόμικς σε σενάριο Δημήτρη Βανέλλη και σχέδιο του Θανάση Πέτρου, εκδ. Τόπος). Ο συγγραφέας παρακολουθεί τον Φάρμα, χειριστή της ρόδας, σε μια επιχείρηση: «Το γύρισμα της ρόδας», «η γλώσσα της ρόδας», «οι κρότοι της ρόδας». Άνθρωπος κλειστός, δεν γελούσε ποτέ, είχε χάσει τη λαλιά του και το ανθρώπινο που του έμενε ήταν το μίσος. «Το μόνο, μέσα στο σβυσμένο και έρημo από άλλα αισθήματα σώμα του, που έμενε, ήταν το μίσος, όπως μένει σε ερειπωμένο σπίτι ή πύργο, φείδι». Πήρε την ιδέα από μια ιστορία της Γραφής, όπου ένα χέρι είχε γράψει στο συμπόσιο του Βαλτασάρ τρεις ανεξήγητες λέξεις οι οποίες προξένησαν τρόμο σε όλους. Κρυφά, την άλλη μέρα το βράδυ, έγραψε με κάρβουνο ψηλά στον τοίχο τη λέξη Παραρλάμα. Ο δράστης εξηγεί πως «ήταν φανταστική η λέξις∙ του την είχε βγάλει το κρανίο του, αλλά του φαινόταν να λέγη κάτι κακό!» Η λέξη Παραρλάμα δεν είχε ποτέ εντοπισθεί και έχει επικρατήσει η άποψη ότι είναι κατασκευασμένη. Το πρωί ο καταστηματάρχης φοβισμένος ρωτούσε ποιος το ’γραψε αυτό. Όλοι άφησαν τις δουλειές τους και έτρεξαν να δουν. Οι τεχνίτες ορκίζονταν και έκλαιγαν ότι δεν ξέρουν ποιος τα γράφει. «Ήθελαν να πουν φάντασμα, αλλά δεν τολμούσαν…»

Η έκπληξη για την προέλευση του τίτλου προήλθε από το λογοτεχνικό περιοδικό της Θεσσαλονίκης Μακεδονικά Γράμματα (τεύχη 1-21, Απρίλης 1922- Απρίλης 1924). Στο τέταρτο τεύχος (11/1922, σ. 51) φιλοξενεί ποίημα με τίτλο «Πράσινα μάτια» και υπογραφή  Β. Παραρλάμας. Επιπλέον, στο προηγούμενο τεύχος, στη στήλη της αλληλογραφίας, είχε δημοσιευτεί η απάντηση-έγκριση: «Β. Παραρ. – Ο πρώτος στίχος των “Πράσ. Ματιών” όχι πετυχημένος. Οι άλλοι με μια μικρούλα επεξεργασία θα δημοσιευτούνε». Η χρονική απόσταση από τη δημοσίευση του διηγήματος στα Παναθήναια και εκείνης του ποιήματος στα Μακεδονικά Γράμματα είναι περίπου 14 χρόνια.

Ο ποιητής άραγε πήρε σαν ψευδώνυμο τον τίτλο του διηγήματος, ο Βουτυράς γνώριζε τον ποιητή όταν έγραφε το διήγημα ή πρόκειται για μια σύμπτωση;  

voutyras

Αρχείο Γιώργου Ζεβελάκη

O Δημοσθένης Βουτυράς στα τέλη της δεκαετίας του 1940. Πορτρέτο της κόρης του, Θεώνης Βουτυρά-Στεφανοπούλου. 

 

Ποίος ήταν ο Βουτυράς

Συγγραφέας συνεχούς παραγωγής, υπήρξε ένας βιοπαλαιστής του γραψίματος που σκορπούσε τα παράξενα ατμοσφαιρικά του διηγήματα σε όλο τον ελληνόγλωσσο Τύπο, από την Αθήνα ώς το Σικάγο και από την Αλεξάνδρεια μέχρι την Κωνσταντινούπολη. Φοίτησε σε «κοριτσίστικο» σχολείο, γράφτηκε σε σχολή εμποροπλοιάρχων του Πειραιά, ρίχτηκε στην ξιφασκία, οραματίστηκε την ίδρυση «κράτους» στην Αφρική, φοίτησε στο Ωδείο, έγινε τενόρος και συμμετείχε σε μουσικές παραστάσεις στην Ιταλία.

     

 

Προσθήκη σχολίου

Όλα τα πεδία είναι υποχρεωτικά. Ο κώδικας HTML δεν επιτρέπεται.