Σε διακεκριμένες προσωπικότητες των γραμμάτων και της τέχνης, που διέπρεψαν κυρίως στα χρόνια του μεσοπολέμου, δόθηκε η ευκαιρία να αποτυπώσουν τη φωνή τους πριν από το τέλος του βίου τους. Σημειώνω ενδεικτικά μερικά ονόματα: Σπύρος Βασιλείου, Κ. Θ. Δημαράς, Οδυσσέας Ελύτης, Άλκης Θρύλος, Μανώλης Καλομοίρης, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Μ. Καραγάτσης, Κλέων Παράσχος, Πέτρος Πετρίδης. Με ενδιέφερε ιδιαίτερα η εκπομπή όχι μόνο γιατί πλούτιζε τη φωνοθήκη μου με σπάνιες αυτοβιογραφικές αφηγήσεις αλλά και γιατί η ραδιοφωνική σειρά Φιλολογικοί περίπατοι στο μεσοπόλεμο (1986-91), που προετοιμάζαμε τότε με τον Μανόλη Αναγνωστάκη, θεωρούσαμε ότι, κατά κάποιον τρόπο, θα ήταν μια συνέχεια εκείνης του άγνωστού μου ώς τότε ραδιοφωνικού παραγωγού.
Η ραδιοφωνική του διαδρομή
Με την εκπομπή Το έργο τους και η φωνή τους, ο Ντίμης Αποστολόπουλος, όπως διαπίστωσα από δημοσιεύματα του Τύπου, ολοκλήρωσε τη δημιουργική συμμετοχή του στα προγράμματα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας. Διετέλεσε τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια διευθυντικό της στέλεχος ως «τμηματάρχης πνευματικής καλλιεργείας». Το 1957 περιέλαβε σ’ έναν κομψό και καλαίσθητο τόμο περίπου εκατό σελίδων, με τίτλο Λεύκωμα ραδιοφωνικών εκπομπών, το σύνολο του έργου του από το 1951 έως το 1956. Από τα δοκίμια και τις μορφωτικές εκπομπές για ποικίλα θέματα τέχνης και επιστήμης μέχρι τη δικής του έμπνευσης ανάγνωση της Ανθολογίας Ελλήνων και ξένων συγγραφέων. Το Έθνος, στις 18/2/1957, δημοσίευσε τον ακριβή αριθμό των εκπομπών (1648) και τη φωτογραφία του 48χρονου τότε συγγραφέα.
Ο Αλέξης Ζήρας, παραγωγός κι αυτός ραδιοφωνικών εκπομπών, ερεύνησε το αρχείο του Ντίμη Αποστολόπουλου, ενός διανοητή που «είχε τη μόνιμη έγνοια του να δημιουργήσει γέφυρες ανάμεσα στον γραπτό λόγο και στον λόγο ενός τεχνικού μέσου, που κατά τα αμέσως μεταπολεμικά χρόνια φαινόταν σαν άγραφος χάρτης ή άγνωστη γη στους λογοτέχνες και στους διανοουμένους της εποχής...» Που πέρασε «τη δοκιμασία ενός ελεύθερου στοχαστή, ο οποίος κατακλύζεται από το ουτοπικό όραμα μιας σχεδόν αποστολικής στρατηγικής: να ανυψώσει το επίπεδο γνώσεων και σκέψης ενός τελείως άγνωστου αποδέκτη του ραδιοφωνικού μηνύματος, σε μια εποχή που η κυριαρχία της εικόνας δεν ποδηγετούσε ακόμη τη φαντασία του […] είχε προβλέψει την τεράστια διαπλαστική δύναμη που μπορεί να έχει ένα ακουστικό μέσο…» (από την εισαγωγή του Αλέξη Ζήρα για το άρθρο του Ντίμη Αποστολόπουλου «Αισθητική του ραδιοφώνου», Η λέξη, τχ. 132/1996).
Σκέψη και πνευματικότητα
Τα φιλοσοφικά του βιβλία «γραμμένα με τη συγκίνηση του λογοτέχνη» έχουν καταλογογραφηθεί, γι’ αυτό θα αναφερθώ σε τρεις από τις διαλέξεις του και σε μια μελέτη του, θεματικά συγγενείς, που δείχνουν τις γνώσεις και τις εμμονές του: «Μπερξόν και φιλοσοφία» (9/4/1932), «Φιλοσοφία της Ελληνικής Ιστορίας» (8/4/1938), «Υπαρξισμός, μια επανάσταση στη γαλλική φιλοσοφία» (8/5/1953) και η μελέτη «Ο άνθρωπος ως ελεύθερος πολιορκημένος, ένας φιλοσοφικός στοχασμός του Σολωμού» (Νέα Εστία, 732/1957).
Ο Τέλλος Άγρας πρόσεξε από την αρχή τον Ντίμη Αποστολόπουλο και φιλοτέχνησε το πορτρέτο του στο βραχύβιο υπερρεαλιστικών τάσεων φυλλάδιο Νέα φύλλα, τχ. 3/1937: «θαρρώ πως η φυσιογνωμία του τόσο του διανοουμένου, όσο και του ανθρώπου, (η άπειρα συμπαθητική και κάπως ιδανική), είναι ξεχωριστή μέσα στη γενιά του. Διαύγεια κλασική και καθόλου ψυχρή στα νοήματα∙ καλόπιστη εικονικότητα στη διατύπωση, επιγραμματικότητα στο λόγο με δίχως της επιγραμματικότητας τ’ αγκάθια∙ μετριόφρονες και λεπτότατες αποχρώσεις εκεί όπου η πρωτοτυπία έχει από όλους εξαντληθεί∙ κάποιο πνευματικής καθαρότητας άρωμα που πνέει πάνω απ’ όλα αυτά, είναι τα χαρίσματά του. Η φιλοσοφία γραμμένη όχι με ευθεία, ούτε τεθλασμένη, μα με καμπύλες… καμπύλες εράσμιες κα διαλλακτικές».
Από την κριτική του έργου του, μετά το θάνατό του, αποσπώ τη γνώμη του φίλου του Άγγελου Τερζάκη (To Βήμα, 22/4/1964) για τον νωχελή και συγχρόνως ζυγισμένο τρόπο της διατύπωσης: «Το μυστικό του Ντίμη Αποστολόπουλου δεν ήταν μια εσωτερική σύγκρουση, κάτι το βίαιο, αντιδικία ανάμεσα σε δύο ροπές, τη φιλοσοφία και την ποίηση. Ήταν το αμφίρροπο, το μετέωρο, το αναποφάσιστο ανάμεσα στις δυο αυτές αγάπες».
Και μια κατακλείδα στο πνεύμα του: η ηχογράφηση και διατήρηση της φωνής είναι μια κατάκτηση της διάρκειας, η διαιώνιση ενός ζωτικού μέρους της φθαρτής ύπαρξης.
