Ο Νίκος Καββαδίας και το εγκυκλοπαιδικό μαραμπού
Τον Οκτώβριο του 2005, σε μια ημερίδα που οργάνωσε η Ελληνική Εταιρεία Ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας (ΕΕΨΨ) για τη Μαρία Βοναπάρτη, μίλησα με θέμα «Το πέταγμα του μαραμπού από το ντιβάνι στο κατάστρωμα». Παρουσίασα τότε ένα ψυχαναλυτικό δοκίμιο της πριγκίπισσας, στενής φίλης του Φρόυντ, που λέγεται πως του αφιέρωσε τη μισή της ζωή. Ανακαλούσε στη μνήμη της την εφιαλτική εικόνα ενός πουλιού με πανύψηλα πόδια, τεράστιο ράμφος, χοντρό, μακρύ και μυτερό, που έμοιαζε με μαραμπού. Ο Νίκος Καββαδίας είχε γνωρίσει τη Μαρία Βοναπάρτη μέσω του Παύλου Νιρβάνα και πιθανόν να είχε υπόψη του το δοκίμιο, δημοσιευμένο το 1928. Υπέθεσα πως το Μαραμπού της ομώνυμης συλλογής είχε την προέλευσή του στην ανάγνωση εκείνου του δημοσιεύματος. Η διασύνδεση της πριγκίπισσας και του ναυτικού σχημάτισε ένα «σύγχρονο διαδικτυακό παραμύθι» που γοήτευσε τους πολυπληθείς φίλους του ποιητή.
Εκτός από το όνομα, για το οποίο πολλά μπορούν να ειπωθούν, ο Καββαδίας δείχνει, στην ανάπτυξη του ποιήματος, να γνώριζε τη μορφή, τις συνήθειες και τη συμπεριφορά των μαραμπού. Κι όμως, πριν από τη δημοσίευσή του, το 1933, δεν τα είχε δει στο φυσικό τους περιβάλλον, την τροπική ζώνη της Αφρικής. Πιθανολογώ ότι εικόνες και πληροφορίες θα βρήκε στον ογκώδη και πολυτελή τόμο Ο βίος των ζώων, του ζωολόγου Νικολάου Κ. Γερμανού (εν Αθήναις, 1932). Εκδόθηκε στη σειρά Ελευθερουδάκη, την οποία ασφαλώς θα διέθετε η μορφωμένη οικογένεια Καββαδία. «Ο λεπτόπτιλος ο βαλαντιοφόρος υπό την κοινήν ονομασίαν μαραμπού, τοποθετείται μεταξύ των ασχημοτέρων πτηνών. Έχει σώμα άκομψον, χονδροειδές και ανάστημα φθάνον το 1 μ. και 60 εκ. Λόγω της μεγάλης του δειλίας το κυνήγιον του μαραμπού είναι εξαιρετικώς δύσκολον. Πτηνόν από τα πιο αδηφάγα, τρέφεται με παντοειδή σπονδυλωτά μέχρι και με μικρούς κροκοδείλους». Κι ενώ σέρνεται στους σκουπιδότοπους, «η πτήσις του είναι αληθώς μεγαλοπρεπής, μεγαλειώδης, ομοιάζουσα μάλλον με του γυπός». Εξ ου και ο στίχος: «και φεύγουν προς τα δυτικά των μαραμπού τα σμήνη». Οι αρνητικές ιδιότητες και το μυστηριακό του όνομα κάνουν τον Νίκο Καββαδία να ταυτιστεί μαζί του: «νομίζω πως στη μοναξιά και στη βλακεία του μοιάζω».
Αλέκος Φασιανός: σχέδια από την Οδύσσεια και την Ιλιάδα
Από μια αναφορά του προσφάτως εκλιπόντος ζωγράφου για τα πρώτα του σχεδιάσματα, προέκυψε ένα ξεχασμένο γεγονός, μια σημαντική έκδοση των χρόνων του Μεσοπολέμου.
Ο Αλέκος Φασιανός, σε ραδιοφωνική συνέντευξή του στους ποιητές Αντώνη Φωστέρη και Θανάση Νιάρχο στις 28 Οκτωβρίου 1995, μίλησε για το πώς η οικογένειά του ενίσχυσε τα πρώτα του βήματα στην τέχνη. Αναζητώντας τη ρίζα της αγάπης του για τα μικρά, τα ταπεινά, τα ασήμαντα πράγματα, για ένα κομμάτι χαρτί, για μια αυλόπορτα, θυμόταν τον ιερέα παππού του. Ήταν πολυμάστορας, αυτός του έδωσε τον κονδυλοφόρο με το πενάκι και του έμαθε να τον χρησιμοποιεί με σινικές μελάνες. Συνάντησε όμως δυσκολίες όταν ήθελε να σκιτσάρει ένα πρόσωπο, ένα προφίλ, μια κατατομή. Τότε ήρθε η απρόσμενη συμβολή της μητέρας του, που ήταν φιλόλογος και δίδασκε αρχαία στο Γυμνάσιο. Έφερε στο σπίτι δύο τόμους, την Οδύσσεια και την Ιλιάδα, έκδοση της εφημερίδας Ελεύθερος Άνθρωπος (1932). «Απλουστευμένη μετάφραση, με σχέδια γραμμικά που μου άρεσαν πάρα πολύ και προσπαθούσα να τα αντιγράφω», σημείωνε ο Αλέκος Φασιανός.
Λίγες πληροφορίες για την ταυτότητα της εφημερίδας η οποία, παρά τον βραχύ σχετικά βίο της (1930-37), υπήρξε ένα από τα πιο πλήρη έντυπα της προπολεμικής περιόδου:
Ελεύθερος Άνθρωπος, Πανελλήνιος Εφημερίς Πολιτικής και Κοινωνικής Πρωτοπορείας. Ιδρυτής-Ιδιοκτήτης Κώστας Αθάνατος, Διευθυντής Συντάξεως Δημήτριος Πουρνάρας. Με καλαίσθητη και λειτουργική διάταξη της ύλης, με συνεργάτες έγκριτους δημοσιογράφους και αξιόλογους εικαστικούς (Κλ. Κλώνης, Π. Βυζάντιος, Μ. Αγγελόπουλος, Δ. Βαρδακώστας κ.ά.).
Τα γραμμικά σχέδια των δύο βιβλίων του Ομήρου δεν φέρουν υπογραφή, αλλά η εμφανής αισθησιακή διάθεση του ζωγράφου ταιριάζει με του Μάριου Αγγελόπουλου, συνεργάτη άλλωστε της εφημερίδας πριν από το 1932.
Από τους ομηρικούς ήρωες που έβλεπε ο πεντάχρονος Φασιανός κάποια ίχνη ίσως διακρίνονται στο ώριμο έργο του.
