Πήρα το γράμμα σου

Αρχές του φθινοπώρου του 1906 πεθαίνει από λοιμώδες νόσημα  (μάλλον από φυματίωση)  η αδελφή του Σωκράτη, Δέσποινα. Ώς τον Μάιο του 1907 δεν υπάρχουν γράμματα. Το γεγονός διασώζεται σε ένα αφήγημα που έγραψε ο Σωκράτης και το οποίο συνόδευε τα δύο γράμματά του, ένα προς τη Μαριάνθη, και ένα με ευχές για το Πάσχα προς την οικογένεια,  Τα επιστολόχαρτα και οι φάκελοι, εννέα μήνες μετά, φέρουν σε ένδειξη πένθους  μαύρη μπορντούρα. Είναι και τα μόνα που διασώζονται το έτος 1907. 

Μετά από το επεισόδιο της φωτιάς της Ελληνικής Εμπορικής Σχολής Χάλκης τον Ιανουάριο του 1905, η αλληλογραφία του Σωκράτη από το Αϊβαλί ασχολείται στην αρχή με εύρεση εργασίας της Μαριάνθης και ακολούθως μέχρι το τέλος του 1906 με την εγκατάστασή της ως οικοδιδασκάλου στην ελληνική οικογένεια του Μ. Ρίζου στο Αλεξαντρόφσκ της Ρωσίας επί του ποταμού Δνείπερου (σήμερα Ουκρανία, πόλη Ζαπορίζια).

Το ξεκίνημα του 1905 ήταν οδυνηρό για τον Σωκράτη. Η Ελληνική Σχολή του Εμπορίου, της Χάλκης, στην οποία εργαζόταν κατά τη διάρκεια των διακοπών, πήρε φωτιά και το ένα τρίτο της αποτεφρώθηκε.

Ο Σωκράτης γοητεύεται από τον Ψυχάρη και υιοθετεί τις θέσεις του για τη γλώσσα. Γίνεται δηλαδή ακραίος δημοτικιστής, μαλλιαρός. Αρχίζει μάλιστα και γράφει στη "μαλλιαρή" και τα γράμματά του...

Το 1904, λοιπόν, ήταν δύσκολο για τον Σωκράτη και την πατρική του οικογένεια. Η αδελφή του Μαριάνθη χάνει ακόμη και τη θέση οικοδιδασκάλου που την είχε τόσο κουράσει και ενοχλήσει· οι εκκλήσεις προς τις εκκλησιαστικές αρχές  του πατέρα για αποστιγματισμό και την κοινωνική επανένταξη, τόσο του ίδιου όσο και της οικογένειάς του, μένουν αναπάντητες. Η οικογένεια συνειδητοποιεί ότι το χρέος της κατάχρησης είναι τόσο μεγάλο που ουδέποτε θα μπορέσει να αποπληρώσει, ενώ τα εισοδήματά της παραμένουν περιορισμένα.

Στην υπό εξέταση αλληλογραφία του Σωκράτη και της οικογένειάς του το 1904 είναι πυκνό σε επιστολές, διασώζονται συνολικά 28. Μέχρι το καλοκαίρι κυρίως από ή προς την Μαριάνθη (15), η οποία εξακολουθεί να είναι οικοδιδάσκαλος στην οικογένεια Κρητικού στην Χάλκη, προς την αδελφή της Άρτα στο Αϊβαλί.

Τα πράγματα στην οικογένεια του Σωκράτη δεν πάνε καλά, τα εισοδήματά έχουν περιοριστεί καθώς πρέπει να αποπληρωθεί το χρέος του ελλείματος της διαχείρισης του πατέρα στην Εφορεία των Σχολείων. Η Μαριάνθη έχασε τη θέση της διευθύντριας στο Παρθεναγωγείο του Αϊβαλιού. Τα χρήματα που στέλνει ο Σωκράτης από το μισθό του είναι ανεπαρκή. Δημιουργούνται χρέη.

Το πρόβλημα της Δέσποινας κράτησε έξι χρόνια δίχως το επιθυμητό τέλος του. Παράλληλα, ένα άλλο σοβαρότερο ζήτημα εξελισσόταν,  που μια πρώτη ένδειξή του εμφανίζεται σε γράμμα του Δημητρού προς τον Σωκράτη στις 4 Μαΐου 1901: «Είδον τα περί του πατρός σου· μη με λέγεις τοιαύτα διότι πολύ με λυπούν».

Η Δέσποινα υπαγορεύει νέα επιστολή στον Σωκράτη προς τον Δημητρό. Αντιλαμβάνεται ότι το ζήτημα του πατέρα τους (στο οποίο η στήλη θα αναφερθεί απ’ το επόμενο σημείωμα), είναι αυτό που εμποδίζει την ευόδωση της σχέσης. Προσπαθεί να απαντήσει και να το απαλύνει. Κάνει μια απελπισμένη προσπάθεια επανασύνδεσης απευθυνόμενη στα παλιά συναισθήματα και τις υποσχέσεις του Δημητρού.

Νομίζω ότι αυτός αντιλαμβάνεται ότι οι επιστολές είναι γραμμένες από εκείνη. Δεν έχει παρά ν’ αλλάξει το όνομα του Σωκράτη με εκείνο της Δέσποινας ώστε όλα τα γραφόμενα ν’ αποκτήσουν νόημα.

Είναι η τελευταία πράξη της οποιασδήποτε σχέσης. Έκτοτε δεν αναφέρεται στην αλληλογραφία καμία άλλη επαφή με τον Δημητρό.

Έξι χρόνια μετά την θορυβώδη εκδήλωσή του, ο έρωτας αλλά και η επιθυμία του Δημητρού να παντρευτεί τη Δέσποινα, αδελφή του Σωκράτη, έχει εξατμιστεί. Ο πανδαμάτωρ; Η πτώχευση και ο ξεπεσμός της οικογένειας; Άγνωστο. Ο Δημητρός ουδέποτε εξηγήθηκε, αν και τα τελευταία του γράμματα ήταν ψυχρά, ακόμη και αγενή. Ο Σωκράτης ευγενικά του ζητά εξηγήσεις, αυτός απαντά γενικά και αόριστα.

Προχωρώντας στην δημοσίευση των επιστολών του «Σωκράτη από το Αϊβαλί» στην στήλη «Πήρα το Γράμμα σου», βρέθηκα ξαφνικά σ’ ένα μυστήριο... Ας προσπαθήσουμε να το εξιχνιάσουμε.

Στις 31 Αυγούστου του 1901, ο Σωκράτης μεταβαίνει στην Κωνσταντινούπολη και πιάνει δουλειά στην Ελληνική Εμπορική Σχολή της Χάλκης, ως καθηγητής των γαλλικών. Αμέσως στέλνει γράμμα στους γονείς του με τις πρώτες εντυπώσεις του αλλά και τις ελλείψεις, τις σχετικές με την διαβίωσή του στο οικοτροφείο της Σχολής.