Ο Βαγγέλης αναζητά την ευτυχία (5)

Από τις απαντήσεις του Βαγγέλη φαίνεται ότι ο Γιώργος για να θεμελιώσει την δράση του στρέφει τις ερευνητικές του ανησυχίες σε κείμενα και απόψεις που αναζητούν και επιδιώκουν τη συλλογική και κοινωνική ανθρώπινη ευτυχία μέσω της μεταβολής της κοινωνίας και του κόσμου, κυρίως στις απόψεις και τη φιλοσοφία του Ευάγγελου Παπανούτσου,

Ο Βαγγέλης πρεσβεύει μια πιο μοναχική προσέγγιση: Ότι ο κόσμος είναι ένας για όλα τα όντα με ενιαίο νόμο - δίκιο, και γι’ αυτό μη δυνάμενος να μεταβληθεί. Ο άνθρωπος δεν υπερτερεί και κατά συνέπεια πρέπει να συμφιλιωθεί με το σύμπαν και τη μοίρα του, να αναζητήσει πιο φιλική σχέση με τους άλλους ανθρώπους και το περιβάλλον. Δεν αρνείται τη διερεύνηση και τη συζήτηση προβλημάτων από τον Παπανούτσο, όχι όμως τα διδακτικά συμπεράσματά του.

Γράμμα 11ο

Cincinnati, Ιούνιος, 16, 1957

Φίλε μου Γιώργο

Στα τέλη του περασμένου μήνα πήρα το γράμμα σου.

Δεν θα πω ποτέ πως μια από μέρους μου διαφωνία μαζί σου, και μάλιστα γύρω από θέματα γενικότερα σημαίνει ύβρη. Ούτε καν αποδοκιμασία του τρόπου ζωής ή των σκέψεών σου. Ούτε χαλάρωση των φιλικών δεσμών μου με σένα.

Διαφωνία σημαίνει διαφωνία. Τίποτε άλλο.

Οι άνθρωποι όσο μένουμε αδύναμοι να ανακαλύψουμε ένα κοινό μέσο ευτυχίας που να είναι σύγχρονα ηθικά στερεωμένο, θα διαφωνούμε αιώνια. Θα βλέπουμε ο καθένας από την δική του σκοπιά το καλό και θα το βλέπουμε πάντα ανάλογα με την επίδραση του, επίδραση που έχει ή είχε ή μπορεί νάχει, επάνω στην προσωπική μας ευτυχία. Χωρίς νάμαι καθόλου απαισιόδοξος για το μέλλον του ανθρώπου μολαταύτα δεν πιστεύω πως η ανθρώπινη γενιά θα πετύχει ποτέ να ορίσει το απόλυτο αγαθό αρμονικά δεμένο με την απόλυτη ευτυχία.

Μου φαίνεται πως οι άνθρωποι δεν είμασταν μόνο εγωιστές στην ατομική μας ζωή μα και σαν γενιά, σαν σύνολο, σαν είδος είμαστε το ίδιο τέρατα εγωισμού όταν ζητάμε τα πάντα μέσα στο ζωικό και φυτικό βασίλειο της γης, και πέρ’ από τούτο όλο το σύμπαν να γονατίσει μπροστά μας και να μας παραδεχθεί σαν φυσικούς κυρίαρχους του σύμπαντος. Το πως καλά καλά δεν κατορθώνουμε να κυριαρχήσουμε στον εαυτό μας και το πως κατά τίποτα δεν ξεχωρίζουμε σε αξία ή χρησιμότητα απ’ ένα χορτάρι φυτρωμένο στα σκουπίδια δεν το είδαμε ποτέ. Αποζητάμε νύχτα μέρα το απόλυτο δίκιο, την απόλυτη χαρά, την αιώνια ζωή. Τ’ αποζητάμε για τον εαυτό μας όχι για το σύμπαν γιατί αν μια φορά στη ζωή του θελήσει κανένας ν’ αυτοτοποθετηθεί μέσα στο σύμπαν και να πάρει τη θέση που του ανήκει, σαν μονάδα, μέσα σ’ αυτό θα βρει πως και το δίκιο, και η ευτυχία και η αιωνιότητα είναι δώρα στο παν και στον άνθρωπο μαζί.

Ίσως το πιο ψηλό έργο του ανθρώπου να γίνει κάποτε η αποδοχή της μοίρας του. Η πεποίθηση πως μέσα σ’ έναν κόσμο που αυτός αυτοτιτλοφορείται κυρίαρχος και που δεν είναι παρά ένας κοινός υπήκοος της φύσης δεν μπορεί να υπάρχουν δύο δίκια. Ένα για τον άνθρωπο κι ένα άλλο φθηνότερο για τα άλλα όντα. Η πεποίθηση πως το δίκιο είναι ένα για κάθε τι που ανήκει στο σύμπαν και πως έπρεπε να είναι ένα. Από την αποδοχή αυτής της πραγματικότητας θα μπορούσε να γεννηθεί ο νέος άνθρωπος. Ο άνθρωπος που δεν θα πασχίζει ν’ αλλάξει την αμετάβλητη τροχιά της ζωής του, της μοίρας του. Ο άνθρωπος που θάχει σαν σκοπό του να συμβιβασθεί με την πραγματικότητα, να καλλιεργήσει αυτή την μοίρα του και να ζήσει όσο παίρνει φιλικότερα μαζί της.

Ως την ημέρα του ερχομού εκείνου του τελευταίου Μεσσία και Προφήτη εμείς θα πασχίζουμε Γιώργο μου να λυγίσουμε την αιχμή του μαχαιριού χτυπώντας την με την παλάμη. Κι αιώνια θα διαφωνούμε όχι σχετικά με το αν πρέπει να την χτυπήσουμε, ή όχι αλλά να πρέπει να την χτυπήσουμε με την παλάμη, με τον καρπό, με την κνήμη  ή με ολόκληρο το κορμί.

Σ’ ευχαριστώ για όλες τις πληροφορίες που μου έστειλες. Να γράφεις πιο συχνά, ν’ αγαπάς πιο πολύ και ποτέ να μην ζεις με το αύριο. Ζήσε με το σήμερα και το χθες που είναι τόσο θετικά.

          Φιλικά

                     Βαγγέλης 

Γράμμα 12ο

Cincinnati, October, 9, 1957

Φίλε Γιώργο

Ομολογώ πως δεν δοκίμασα καμιά έκπληξη με το γράμμα σου, ίσως γιατί δεν δοκίμασα το ίδιο εκπλήξεις με την από μέρους σου διακοπή της αλληλογραφίας τον περασμένο Ιούνη.

Δεν έχω αλλοίμονο όσο θα ήθελα χρόνο στη διάθεσή μου να σου πω πολλά. Εδώ και μία εβδομάδα μπήκα στην σχολή Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της πόλης. Φοίτηση τετραετής, εξαετής ή οκταετής ανάλογα με το κουράγιο και την φιλοδοξία. Τις νύχτες δουλεύω δούλος σ’ ένα ξενοδοχείο. Ζω για την ώρα μόνος διωγμένος σχεδόν από το ως τώρα συγγενικό και ξένο Ελληνικό περιβάλλον. Αιτία, η ασέβεια προς το χρήμα και  η επιμονή μου να διατηρήσω την προσωπική μου Ελευθερία.

Όλα τούτα και πάνω απ’ όλα η μπόλικη δουλειά στο Πανεπιστήμιο δεν θα με αφήσουν να σου πω όσα θέλω, από έλλειψη χρόνου.

Σε βλέπω ακόμη στο γράμμα σου αναμμένο, όπως πρώτα κι είμαι όλο χαρά που ένας φίλος καίει τα είδωλα των θεών και των δαιμόνων μέσα του για να στήσει σαν θα ’ρθεί ο καιρός μέσα του πάλι, τον άνθρωπο. Σαν γίνει ετούτο δεν θα ’χεις καμμιά ανάγκη πια τότε ν’ ακουμπάς στα ραβδιά, πότε του Νίτσε, πότε του Καντ και πότε του φίλου μας του Παπανούτσου. Θάσαι τότε ένας λυτρωμένος άνθρωπος με πόδια γερά να αντέξουν το βάρος των ερωτημάτων. Κάψτα, λοιπόν, φίλε μου. Αυτή είναι η καλύτερη ευχή που μπορώ να σου δώσω.

Δεν θυμάμαι αν τούτο το χρονικό^[ii] του Παπανούτσου είναι παλιό ή πρόσφατο. Σαν να τις έχω ξαναϊδεί γραμμένες αυτές τις ιδέες από τον ίδιο. Όπως κι αν είναι θ’ άξιζε τον κόπο και κείνος και συ ν’ αναρωτηθείτε μια φορά μόνο ΓΙΑΤΙ ΑΠΟΖΗΤΑΜΕ ΤΗΝ ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΑ; Όχι δα. Δεν το  πασχίζουμε ετούτο για να ζούμε με τις ίδιες αγωνίες, τις οδύνες όποιες και αν είναι. Ούτε για να κάνουμε την ζωή πιο κόλαση απ’ ότι είναι. Δίχως άλλο δεν υπάρχει δεύτερος λόγος. Δεν θέλουμε να γίνουμε τέλειοι, παρά μονάχα ο λόγος πως θέλουμε να γίνουμε πιο ΕΥΤΥΧΕΙΣ. Είτε εν γνώσει του είτε εν αγνοία του ο Παπανούτσος λέει ψέματα ή μάλλον παίζει με τις λέξεις, δεν είναι δική μας δουλειά να τον κρεμάσουμε. Καθήκον μας είναι να τον ακούσουμε και να πάρουμε ό,τι χρήσιμο έχει. Μα ν’ ακουμπήσουμε πάνω σ’ ένα τέτοιο ραβδί δεν κάνει. Είναι σάπιο Γιώργο το ψέμα όσο κι αν γλυκαίνει τα βάσανα τούτης της ζωής και κουτσομπαλώνει τα κενά της.

Σούκαμα τη χάρη και σου έγραψα καθώς το ζήτησες.

Εύχομαι να έχεις καλή τύχη στις εξετάσεις σου. Ο θεός νάναι για πάντα μαζί σου

Βαγγέλης

Υ.Γ. Η διεύθυνσή μου άλλαξε έτσι:

Van J. P….

111 West McMillan, Cincinnati 19, Ohio, USA

Γράμμα 13ο

Cincinnati, November, 2, 1957

Ένα μεγάλο μέρος από το γράμμα σου μου έδωσε ανείπωτη ευχαρίστηση και το «Χαμόγελο»^[iii] του Καζαντζάκη που μούστειλες είναι ένα από τα πιο ξέχωρα διαμάντια που στολίζουν τον μεγάλο αυτόν νου.

Μα λυπήθηκα βαθιά για την οδύνη της αδελφούλας σου. Σαν ήμουν μικρό παιδάκι έχασα μια δεκαοκτάχρονη αδελφή μου από τούτη την αρρώστια κι ο θάνατος μα κι ο πόνος έμειναν σκληρές αναμνήσεις ως τα τώρα.

Τότε όμως δεν ήταν δυνατή η θεραπεία. Ήταν στα 1937. Είναι θεραπεύσιμη. Εύχομαι με όλη μου την ψυχή να είναι τώρα όλα καλύτερα αυτού. Γράψε μου ότι νεότερο έχεις.

Βλέπω σε κάθε σου γράμμα την τρανή προσπάθεια που κάνεις να πείσεις τον εαυτό σου πως κάθε σταγόνα από τον ιδρώτα σου ρίχνεται για να ποτίσει το δένδρο της «ευτυχίας της ανθρωπότητας», κι όχι το δένδρο της ευτυχίας του Γιώργου. Και βαθύτερα μέσα στο είναι σου, βλέπω να σε κατέχει ένας δυνατός φόβος μην μόλα και τούτα η πίστη σου για την «καλύτερη αυριανή κοινωνία» κλονισθεί από δικούς μου ή ξένους δυναμίτες και πέσει.

Επάνω σε τούτο το πλατύ και βαθύ θυμωμένο ποτάμι που σχημάτισαν κάποιες συμβατικές λέξεις των ανθρώπων του χθες, σαν το «εγωϊσμός» και «αλτρουισμός», αρμενίζουν καιρούς και χρόνια οι συλλογισμοί των πατεράδων μας. Κι άλλοι πνίγονταν μέσα στη λάσπη του, αναποδογυρισμένοι από τα αντίθετα ρεύματα των νοημάτων, κι άλλοι αρμενίζουν ακόμα, δαρμένα, άδικα, λείψανα ξεπερασμένων χρόνων.

Να το στερέψουμε το ποτάμι, Γιώργο. Καιρός να τις τινάξουμε στον αέρα τούτες τις λέξεις. Δεν υπάρχουν αλτρουιστές και εγωιστές άνθρωποι. Υπάρχουν μονάχα άνθρωποι. Άνθρωπος, ένα υπέροχο δημιούργημα – ποιος ξέρει τίνος πλάστη! – που όσες αδυναμίες κι αν κληρονόμησε την ώρα της δημιουργίας όμως πήρε πάνω του μια τρανή ευτολμία: «Να θέλει να βρει το απόλυτο και να κατακτήσει το τέλειο». Και απόλυτο, όπως κι αν το σκεφθούμε, απόλυτο είναι η πηγή της Ευτυχίας του και τέλειο αυτή η ίδια η Ευτυχία του.

Φίλε μου, δεν υπάρχουν καλοί και κακοί στον κόσμο μας όπως το ίδιο δεν υπάρχουν Εγωιστές κι αλτρουιστές.

Μονάχα άνθρωποι από την μιαν άκρη ως την άλλη υπάρχουν που όντας ως τα σήμερα ανήμποροι να μπουν καβάλα στο Νόμο που κατευθύνει τις τύχες τους και να καλπάσουν προς τον Παράδεισο αυτής της ζωής, άλλοτε φαντάζονται ομοιώματα και τα καβαλικεύουν και άλλοτε ψευδαισθάνονται πως ανακάλυψαν το «δρόμο» ώσπου η ίδια από το ίδιο το είδος τους αντιδράσει και τους διαψεύσει

Θα το φθάσουμε το απόλυτο; Θα το ζυγώσουμε καν; Φαίνεται πως θα το ζυγώσουμε κάποτε, αν δεν το φθάσουμε. Κι εδώ ξεπηδά το χρέος μας. Μα το χρέος τούτο δεν είναι χρέος απέναντι σε δεύτερους ή σε τρίτους. Χρέος απέναντι στον εαυτό μας. Απέναντι στον άνθρωπο. Ως την κατάκτηση της Ελευθερίας του μέχρι εκεί που παίρνει. Προς τα εκεί, πιστεύω να συμφωνείς, δεν οδηγεί παρά μόνο η ελεύθερη σκέψη, ενός Ελεύθερου ανθρώπου.

Μ’ αγάπη

Βαγγέλης

^[i] Τρία γράμματα και μία κάρτα (παραλείπεται), του Βαγγέλη από την Αμερική, διασώζονται στο δεύτερο μισό του 1957.

^[ii] Δεν κατάφερα να εντοπίσω κείμενο ή βιβλίο του Ευάγγελου Παπανούτσου με τον τίτλο Χρονικό, ίσως αναφέρεται στην συλλογή κειμένων Εφήμερα που εκδόθηκε το 1950 και περιείχε συλλογή άρθρων του συγγραφέα  στην εφημερίδα Το Βήμα, στη στήλη της Πέμπτης «Πνευματικά ζητήματα», και γι’ αυτό να φαίνονταν γνωστά στον Βαγγέλη.

^[iii] Κείμενο ή βιβλίο με τίτλο Χαμόγελο του Νίκου Καζαντζάκη, ή γι’ αυτόν, δεν κατόρθωσα να εντοπίσω.