Στο σημείωμα αυτό έχουν επιλεγεί αποσπάσματα από έξι επιστολές του Σωκράτη που αφορούν δύο γεγονότα. Πρώτον, τη μάλλον αποτυχημένη (αν ποτέ εκδηλώθηκε) προσπάθεια της Μαριάνθης ν’ αλλάξει την μοίρα της διοριζόμενη διευθύντρια του Παρθεναγωγείου Μυτιλήνης και τη συνέχιση της δραστηριότητάς της ως οικοδιδασκάλισσας στο Αϊβαλί. Και δεύτερον, την έξοδο του Σωκράτη από το οικογενειακό οικονομικό αδιέξοδο, τη μιζέρια, την ντροπή και την κατάθλιψη μέσω του αρραβώνα με τη Γαλλίδα Ορτάνς Μπανκάλ και τη συνακόλουθη αίτηση από τους γονείς παραχώρησης έγγραφης συγκατάθεσης για το γάμο.
Επιστολή 1η
Προς την Σεβαστήν Εφορείαν των Εκπαιδευτηρίων Μυτιλήνης
Πανοσιολογιώτατε Κύριε Πρόεδρε,
Πληροφορουμένη ότι ζητείται πτυχιούχος Διευθύντρια, δυναμένη να διευθύνη ευδοκίμως το αυτόθι Παρθεναγωγείον, λαμβάνω το θάρρος ίνα υποβάλλω Υμίν την υποψηφιότητά μου μετά θερμής παρακλήσεως περί ευμενούς αυτής υποδοχής.
Τελειόφοιτος του εν Αθήναις Αρσακείου μετά πρωτοβαθμίου διπλώματος και κάτοχος εντελώς της Γαλλικής, εχρημάτισα επί εννεαετίαν Διευθύντρια του ενταύθα Παρθεναγωγείου. Οικειοθελώς δε αποχωρήσασα της θέσεως ταύτης από οκταετίας, επεδόθην συντόνως κατά τελευταία ταύτα έτη εις υψηλοτέρας μελέτας και ιδία εν τη Παιδαγωγική.
Ευελπιστούσα ότι η Σεβαστή Εφορεία λαμβάνουσα υπ’ όψιν τα ανωτέρω θα ευαρεστηθή να βασισθή επί της ικανότητός μου, της πολυετούς πείρας και του[i]
Επιστολή 2η
Εν Κυδωνίαις τη 3η Αυγούστου 1909
Αγαπητή Κα Μαριάνθη
Ο μην της προγυμνάσεώς μου μετά του Κου Ευθυμιάδου έληξε σήμερον, και ευρούσα αφορμήν εκ τούτου παρεκάλεσα τον πατέρα μου να μου επιτρέψη ν’ αρχίσωμεν μαζύ. Τούτο δε και έγινε. Όθεν λαμβάνω την τιμήν να σας αναγγείλω, και να σας παρακαλέσω να το δεχθήτε. Τούτο δε πιστεύω να γίνη, και αν γίνη, ως πιστεύω, το λέγετε εις την μικράν και από Τετάρτην αρχίζομεν.
Διατελώ μετ’ αγάπης και σεβασμού,
Ονωρίνη Κομνηνού
Επιστολή 3η
Χάλκη τη 2α Οκτωβρίου 1909
Αγαπημένη μου Μαριάνθη,
Έλαβα την από 22ας παρελθόντος επιστολήν της Άρτας, δι’ ης μοι αναγγέλλει την αναχώρησίν της εις Αθήνας. Εχάρην πολύ διά τούτο, θα έχαιρον όμως έτι περισσσότερον εάν ήταν δυνατόν να γίνη γενική η συγκέντρωσις εις την Ελλάδα…
Δεν ηδυνήθην με όλην μου την καλήν πρόθεσιν να σας γράψω ενωρίτερα και δώσω ειδήσεις μου, ως εκ της πολλής, υπερβολικής μου εργασίας. Με το νέον σχολικόν έτος ανέλαβον προσωρινώς και δωρεάν τα μαθήματα των ανωτέρων τάξεων έως ότου έλθη ο νέος καθηγητής των Γαλλικών. Φαντάσου με, λοιπόν, διορθώνοντα 200 τετράδια την εβδομάδα, παρασκευάζοντα μαθήματα, μελετώντα και Αγγλικά.
Μαριάνθη μου! Είσαι εν γνώσει της ευτυχίας μου, διότι αγαπώ και αγαπώμαι απείρως – υπομένω τα πάντα μετά καρτερίας, αναμένων την ευτυχή λύσιν, την ημέραν της αληθούς ευτυχίας μου. Πότε όμως; Ούτε τα Χριστούγεννα, ούτε το Πάσχα, ούτε τας μεγάλας διακοπάς. Πιθανότατα τα Χριστούγεννα του 1910. […]Η μνηστή μου είνε τώρα εις Παρισίους και αναχωρεί δια Σενεγάλην μετά ένα μήνα. Όταν όλα έλθουν κατ’ ευχήν, τα Χριστούγεννα του 1910, η μήτηρ θα συνοδεύση την θυγατέρα εις Παρισίους, θα μεταβώ κι εγώ, θα γίνουν οι γάμοι μας και θα επιστρέψωμεν όλοι ομού εις Ανατολήν.
Λέγω εις Ανατολήν διότι απεφάσισα να εγκαταλείψω την Χάλκην. Δεν είνε δυνατόν να ζήσω εν αυτή με τον αιώνιον δεσποτισμόν, αγροίκον τρόπον του φέρεσθαι προς τους καθηγητάς εν γένει των κ. εφόρων μας. Θα εγκατασταθώ εν Κων/πόλει. Ιδρύθη εφέτος νέα σχολή των Γλωσσών[ii]. Πρόκειται του χρόνου να ιδρυθή και νέα τοιαύτη, από Έναν Γάλλον, εις ον είμαι συστημένος. Θα κατορθώσω να συνδυάσω δύο τρεις Σχολάς, οι φίλοι μου μοι το υπόσχονται ήδη, με 10-15 λίρας το μήνα και θα έχω και μαθήματα από παραδόσεις. Η τύχη μου η καλή με έστειλε τον νέον συνάδελφον μου των Αγγλικών, Άγγλον, λαμπρόν, νέον, καρδία εκλεκτή, ούτος προσεφέρθη να μου μάθη Αγγλικά, να τελειοποιήση δηλαδή τας γνώσεις μου – θα συνεργασθώμεν του χρόνου μαζύ. Έχει τας καλλιτέρας σχέσεις εις την ξένην κοινωνίαν της Κων/πόλεως, πρέσβεις και λοιπά όπου θα με συστήση. Όταν δε μάθω τα Αγγλικά έχει και εργασίαν να μοι αναθέση. Η ελπίς αύτη της οσονούπω καλλιτερεύσεως του μέλλοντος μου με κάμνει να υπομένω σήμερον μετά καρτερίας και την αθλίαν μου ζωήν, τον χωρισμόν από την ετέραν μου αδελφήν ψυχήν…
Έμαθα, καλή μου Μαριάνθη, από την Άρτεμιν ότι επανέλαβες και πάλιν τα μαθήματά σου εις του Γονατά. Πόσον σε λυπούμαι που κουράζεσαι, αιωνίως κουράζεσαι.
Μαριάνθη μου … μη με θεωρήσης, μη με καταδικάσεις εις την ψυχήν σου ως κακόν αδελφόν. Δεν είμαι τοιούτος- δεν είνε δυνατόν να είμαι - Μολονότι έχω προ των οφθαλμών μου την αποκατάστασίν μου και χωρίς προίκα. Εν τούτοις ουδέποτε θα παύση η αγάπη μου προς τας αγαπημένας μου αδελφάς, η προς την ευτυχίαν των σκέψις μου – Περί τούτου να είσαι βεβαία.
[…]
Εάν δεν σου χρειάζεται το Merlet[iii] Classiques français I στείλε μου το. Προσεχώς θα στείλω σοι επίσης και την Γραμματική μου. Εάν θέλης τίποτε άλλα βιβλία γράψε μου. Είμαι εις την διάθεσίν σου ως πάντοτε.
Φίλησον γλυκά την μαμά εκ μέρους μου. Μα αληθινά να την φιλήσης και από τα δύο μάγουλα, και το χέρι της!... Δέξου τα γλυκά μου φιλιά και γράψε μου έστω και δύο λέξεις
Σωκράτης
Γράφω σήμερα και στον πατέρα
Επιστολή 4η
Σεβαστέ μου πάτερ,
Σεβαστή μου μαμά,
Εις την Γαλλίαν εγνώρισα προ ετών καλήν κόρην, ην εξετίμησα πάρα πολύ. Κατά το τελευταίον μου ταξείδιον την ηγάπησα και με ηγάπησε. Δεν εδίστασα να ζητήσω την χείρα της, να της δώσω την ιδικήν μου χείρα τιμίου ανθρώπου, να την αποκαλέσω μνηστήν μου. Εάν πριν δώσω τον λόγον μου δεν εζήτησα την άδειαν των γονέων μου, τούτο πρέπει να μου συγχωρεθή διότι δεν ήτο δυνατόν να κατατρίψω όλον μου τον χρόνον εις αλληλογραφίαν.
Η οικογένεια της δεσποινίδος Hortance Bancal κατοικεί εις St Louis της Σενεγάλης. Είνε ορφανή πατρός, είνε μορφωμένη πολύ, πολλά προτερήματα οικοκυράς, 29 ετών, άνευ περιουσίας.
Ζητώ σήμερον την συγκατάθεσίν σας διά την ευτυχίαν μου. Εσκέφθην όλας τας συνεπείας του συνοικεσίου άνευ προικός και υπεσχέθην εις την μνηστήν μου να την καταστήσω ευτυχή.
Η μνηστή μου, και αύτη δώσασα τον λόγον της εις εμέ, άνευ της συγκαταθέσεως της οικογενείας της διαμενούσης εις St Liouis, εζήτησε την συγκατάθεσίν της μητρός της. Αύτη δεν ηννόει κατ’ ουδένα λόγον να συγκατατεθή, έπειτα όμως προ της επιμονής της θυγατρός της δεν αποφαίνεται πριν ή λάβη καλάς πληροφορίας περί της οικογενείας μου και περί εμού εκ Κυδωνίας και εν Κων/πόλει. Θα γράψη εάν δεν έγραψεν ήδη.
Εκ μέρους σας, σεβαστοί μου γονείς πρέπει κατά τύποις:
1ον) Να γράψητε αμέσως εις τον
Monsieur de Gouverneur General
St Louis
(Sénégal)
επί συστάσει. Ζητούντες πληροφορίες περί της οικογενείας Bancal, προκειμένου περί συνοικεσίου.
2ον) Να γράψητε, αφ’ ου λάβητε τας πληροφορίας εις την μητέρα.
Madame Victor Bancal
St Louis
(Sénégal)
Επί συστάσει ζητούντες την χείρα της θυγατρός της δι’ εμέ
Ο γάμος μου μετά της δεσποινίδος Hortense δεν είνε δυνατόν να γίνη αμέσως, πιθανότατα μετά εν έτος ή τα Χριστούγεννα του 1910 εν Παρισίοις. Υπάρχουν δευτερεύοντα τινά προσκόμματα άτινα θ’ αρθώσι συν Θεώ.
Ταύτα διά σήμερον, σεβαστοί μου γονείς, βασίζομαι επί της καλής σας καρδίας ότι θα συγκατατεθήτε εις το συνοικέσιον τούτο, προκειμένου περί της ευτυχίας μου, ότι θα με συγχωρήσητε διότι δεν σας ηρώτησα πριν δώσω τον λόγον μου και ότι θα έχω την ευχήν σας.
Ασπάζομαι την δεξιάν σας
Μετά σεβασμού
Ο υιός σας Σωκράτης
Χάλκη τη 2α Οκτωβρίου 1909
Διεύθυνσις
12, Kiutzuk Milet Han
Galata- Constantinople
Επιστολή 5η
Εν Χάλκη τη 2α Νοεμβρίου 1909
Σεβαστέ μοι πάτερ
Εν πρώτοις έρχομαι να σας ευχαριστήσω θερμώς διά την συγκατάθεσίν σας εις την ευτυχίαν μου - διά τας καλάς συμβουλάς ας μοι δίδετε.
Καιρίως θλίβομαι διότι δεν δύναμαι να επιτύχω και την συγκατάθεσιν της καλής μου μητρός. Δεν γνωρίζω πως έχει εκλάβη το πράγμα διότι θα είνε ενήμερος -υποθέτω- από την Άρταν προ της αναχωρήσεώς της. Καιρίως θλίβομαι διότι παρανοεί την ευτυχίαν ην εύρον εν τω προσώπω της μνηστής μου διότι είνε μνηστή μου η Δνις Hortense B., διότι προτιμώ τον θάνατον ή ν’ αθετήσω τον λόγον μου –τιμίου ανθρώπου– τα προτερήματα άτινα εύρον εν αυτή τη κόρη, την μόρφωσιν, την καλήν καρδιάν, δεν ήτο δυνατόν πουθενά να τα εύρω ούτε εις το περιβάλλον μου ούτε διά προξενήτρας. Η Θεία Πρόνοια μας ήνωσε… έτσι εις τας βουλάς της, και αυτήν και μόνην δοξάζω και ευχαριστώ.
[…]
Εις το ερώτημά σας πως συμβαίνει να ευρίσκεται η οικογένεια εις Σενεγάλην και η Hortense εις Γαλλίαν, απαντώ:
Η δνίς Hortense τυχαίως ήλθεν εις Γαλλίαν. Όταν εγώ απεφάσισα να μεταβώ εις Γαλλίαν δεν το εγνώριζον ότι θα ήρχετο κι εκείνη συνοδεύοντας ασθενή αδελφήν της. Η Θεία Πρόνοια λοιπόν μας επλησίασεν.
Όταν ανεχώρησα από τους Παρισίους, κατά τύποις, έγραψα εις την μητέραν της και εζήτησα την χείρα της θυγατρός της. Η μήτηρ απήντησε ενταύθα. Κλαίει και οδύρεται που θα χάση την κόρην της, αδυνατεί όμως να μου την αρνηθή, τώρα διά να μου την δώση, λέγει, έχει ανάγκην να την ίδη πρώτον, να λάβη πληροφορίας περί του ατόμου μου και περί της οικογενείας μου.
Η μνηστή μου ανεχώρησεν ήδη εκ Γαλλίας, προ 10 ημερών διά Σενεγάλην. Διά να γίνουν οι γάμοι μας πρέπει να επιστρέψη εις Παρισίους κατά τα Χριστούγεννα του 1910, αδύνατον άλλην εποχήν, θα μεταβώ κι εγώ εκεί, τότε.
Θα εγκατασταθώμεν εν Κων/πόλει. Από της σήμερον ήρχισα να εξασφαλίζω τα της θέσεώς μου.
Ουδέποτε μη σας περνά η ιδέα ότι είνε δυνατόν να εύρω θέσιν εις Σενεγάλην διά των καλών σχέσεων της οικογενείας. Οι αδελφοί δεν έχουν εμπόριον, μόνον καλάς κυβερνητικάς θέσεις και διά να επιτύχω τοιαύτην θα πρέπει να είμαι Γάλλος υπήκοος και να μην έχω υπερβή τα 25.
Δυστυχώς δεν θα δυνηθώ να έλθω εις Αϊβαλί κατά τα Χριστούγεννα. Δεν ειμπορώ διά διαφόρους λόγους.
Εάν σεις δεν το τολμάτε να κάμητε λόγον εις την μαμάν, θα γράψω εις αυτήν μακράν επιστολήν εκθέτων τα πάντα, και πιστεύω να την πείσω. Πρώτα μόνον να μοι υποσχεθήτε ότι την επιστολήν αυτήν θα της την δώσητε.
[…]
Αυτά είχον να σας γράψω διά σήμερον. Το βιβλίον της Comptabilite δεν παρήγγειλα θέλω να συμβουλευθώ και εξετάσω αν πραγματικώς είνε το καλλίτερον. Εάν όχι, τότε θα παραγγείλω άλλο τελειότατον και μεθοδικώτατον. Την παρούσαν μου δίδετε εις την Μαριάνθην προς ανάγνωσιν. Δεν έχω καιρόν να τη γράψω. Λυπούμαι διά τούτο μα είμαι σκοτωμένος από την εργασίαν με 150 τετράδια την εβδομάδα διόρθωμα με τα μαθήματά μου, με τας μελέτας μου, ιδίως των Αγγλικών.
Τελειώνω, σεβαστέ μου πάτερ, γράψετε μου και πάλιν. Σας ευχαριστώ και πάλιν θερμώς διά την συγκατάθεσιν σας, δια τας ευχάς σας επί τη εορτή μου, φιλώ την δεξιάν σας.
Μετά σεβασμού
Υιός σας
Σωκράτης
Καταφιλώ επίσης την Μαριάνθην και την καλήν μου μαμά με τα τρυφερώτερα φιλιά
Επιστολή 6η
24 Νοεμβρίου 1909
Δεν απήντησα προ τοσούτων ημερών εις την επιστολήν σου της 2ας διότι ανέβαλα την απάντησιν λόγω μήπως εύρομεν με την Μαριάνθην την κατάλληλον ευκαιρίαν να φέρωμεν απ’ έξω την ομιλίαν σου αλλ’ η πληγωμένη η μαμά σου με τα νεύρα της καθ’ εκάστην μας προξενεί τρομεράς ανησυχίας. Διά ψύλλου πήδημα γεννά σκηνάς διά τας οποίας η ιδία υποφέρει και την λυπούμεθα αλλά τι να κάμωμεν; Μη ανησυχείς όμως η Μαριάνθη υπόσχεται ότι θα κατορθώση να εύρη τον κατάλληλον καιρόν και είναι βεβαία …[iv] θα επιτύχη την συγκατάθεσίν της. Μόνον εις το ζήτημα της προικός νομίζει ότι θα συναντήση αντίστασιν αλλά και τούτο θα παρακαμφθή. Μην ανησυχείς λοιπόν και άφησε τον χρόνον να διορθώση τα πράγματα αναθέτων εις ημάς τα πράγματα και μη της γράψης συ επ’ ουδενί, όχι προς θεού. Την Παρασκευήν θα σου κάνω την προς gouverneur επιστολήν να την μεταφράσης[v].
[i] Ανολοκλήρωτο και αχρονολόγητο (εκ του περιεχομένου του, το 1909), έγγραφο της Μαριάνθης προς τον Μητροπολίτη Λέσβου, πρόεδρο της Εφορείας Σχολείων Μυτιλήνης. Άγνωστο αν στάλθηκε, αυτό ολοκληρωμένο ή κάποιο άλλο παρόμοιο.
[ii] Πρόκειται για την Εθνική Σχολή Γλωσσών και Εμπορίου που ιδρύθηκε είτε από την μυστική εταιρεία Οργάνωσις Κωνσταντινουπόλεως, (συστάθηκε από τον Αθανάσιο Σουλιώτη-Νικολαΐδη και τον Ίωνα Δραγούμη πριν από την επανάσταση των Νεοτούρκων το 1908), είτε από τον Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο σε συνεργασία με το Πατριαρχείο (Ευγενία Αδαμοπούλου (2019). «Πολιτικές και κοινωνικές διαστάσεις του γλωσσικού ζητήματος στην Κωνσταντινούπολη (1911-1912). Οι διώξεις δημοτικιστών στην κοινότητα Σταυροδρομίου» Μνήμων, 35(35), 205-232. doi:https://doi.org/10.12681/mnimon.20258)
[iii] Gustave Merlet 1828-1891, Γάλλος συγγραφέας.
[iv] Δυσανάγνωστες λέξεις
[v] Η επιστολή δεν φέρει ούτε όνομα παραλήπτη ούτε αποστολέα, είναι φανερό όμως ότι τη στέλνει ο πατέρας του Σωκράτη, Γεώργιος, στον γιο του.
