Η Μαριάνθη ψάχνει απεγνωσμένα για εργασία οικοδιδασκάλισσας σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. Ο πατέρας καταφεύγει στον αλκοολισμό. Το μόνο επίτευγμα είναι ότι καταφέρνουν να μην επεκταθεί ο στιγματισμός στην κοινωνία της Κωνσταντινούπολης, αποτρέποντας τη δημοσίευση του ονόματος του πατέρα, στα σχετικά άρθρα της εφημερίδας Ταχυδρόμος.
Το φθινόπωρο ξεκινάει η νέα σχολική χρονιά και μέχρι το τέλος του 1904 έχουμε 8 επιστολές του Σωκράτη προς την Μαριάνθη. Oι πρώτες 6 έχουν εκπαιδευτικό και κοινωνικό ενδιαφέρον για την ελληνική κοινωνία και του Έλληνες και Ευρωπαίους διανοούμενους της Χάλκης και της Κωνσταντινούπολης. Αποσπάσματα από μερικές απ’ αυτές θα αποτελέσουν το αντικείμενο αυτού του σημειώματος.
Επιστολή 1η
Αγαπητή μου Μαριάνθη
Πρώτον, το κυριώτερον, μολονότι σήμερον είνε 4 Οκτωβρίου ακόμη δεν μας πλήρωσαν τον Σεπτέμβριον. Θα το πράξωσι βεβαίως χωρίς άλλο σήμερον και θα σας στείλω τα χρήματα ή διά mandat-poste ή δι’ άλλου μέσου, εις τον Κωστάκην, δι’ υμάς, αύριον Τρίτην με Κουρτζή[i].
Δεύτερον, με Ζάτουναν[ii] ελήφθη το πακέτον και εν καλή καταστάσει, ως μοι λέγει ο ταχυδρόμος μας το έφερεν εις τον προορισμόν του. Εγώ δεν το είδον ακόμη, αλλά φαντάζομαι ότι θα έγινε κάτι λαμπρόν και ότι η οικογ. Freri θα ηυχαριστήθη. Όταν το ίδω μετά 1 μήνα όπου θα τύχη να καταβώ εις Κων/πολιν θα σου γράψω τας εντυπώσεις μου.
Η παρελθούσα εβδομάς διέρρευσεν εν πλείστη εργασία. Η κυριωτέρα υπήρξεν η κατάταξις και εξέτασις όλων των μαθητών της Σχολής μας (110 εις αριθμόν), εν τοις Γαλλικοίς, το αιώνιον ζήτημα διά την Σχολήν μας, επί παρουσία του κ. Νικ. Ηλιάσκου, εφόρου μας. Εννοείται ότι εξήρθη η ιδική μου μέθοδος διδασκαλίας και εβγήκαν εις την μέσην αι μωροπληξίαι και ψευδο-υποστηρίξεις διά τον κ. Bartholomy. Ο νέος καθηγητής Clere (Ελβετός) δεν γνωρίζω ακόμη τι άνθρωπος είνε, γνωρίζω μόνον ότι όλοι μοι προσκολλώνται ως προς σανίδα σωτηρίας και είμαι υποχρεωμένος να τους δέχομαι εις το δωμάτιόν μου χωρίς να δύναμαι να τους είπω: αφήστε με ελεύθερον, έχω εργασίαν. Ούτος γνωρίζει επτά διαφόρους γλώσσας, το δε ευχάριστον και Αγγλικά και συνεννοήθημεν ήδη, θα μου δίδη μαθήματα Αγγλικής και εγώ Ελληνικής. Συν θεώ μετά τινας μήνας ελπίζω να ομιλώ ευχερώς Αγγλικά. Και κάποια παράδοξος σύμπτωσις, ούτος έζησεν επί 7 έτη εις Βραζιλίαν ως précepteur[iii] των τέκνων του προέδρου της Δημοκρατίας και εγνώριζε την οικογένειαν de Jbirocahy δηλαδή την Herminia μού είπε δε πολλά καλά περί της οικογενείας.
Περί της θέσεως της Θ. Σχολής ουδείς λόγος ακόμη γίνεται. Εν τούτοις σήμερον υπάρχει Πατριαρχική Κρίσις[iv] ένεκα ύβρεων ανταλλαγεισών μεταξύ των συνοδικών και του Πατριάρχου και δεν γνωρίζει τις τούτο που θα καταλήξη. Ή το ζήτημα θα ευκρινισθή ειρηνικώς ή θα πέση ο νυν Πατριάρχης και διάδοχός του θα είνε ή ο Εφέσου ή ο Κωνσταντίνος. Εγώ πάντοτε ελπίζω.
Ο φίλος μου Νίκος Φωτιάδης[v] ανέχωρησεν εις Ευρώπην, αι δε δεσποινίδες αδελφαί του με έχουν engagéé να τας συνοδεύω καθ’ εκάστην πρωΐαν εις τον ανά το δάσος περίπατόν των επί τινας ώρας προς μεγάλην δυσαρέσκειαν του αξιοτίμου κ. Ταυ. και των συν αυτώ.
Χθες εξητάσθησαν οι υιοί Κρ[vi]. και κατετάχθησαν αμφότεροι εις την Β΄ τάξιν (δηλαδή μεταξύ πρώτης και δευτέρας Σχολαρχείου).
Πότε αναχωρεί ο Αλέκος;
Άνευ ετέρου κατασπάζομαι πάντας γλυκύτατα και σε ιδιαιτέρως
Ο αδελφός σου
Σωκράτης
ΥΓ. τω Χριστοφόρω γράφω προσεχώς.
Χάλκη 4 Οκτωβρίου 1904
Επιστολή 2η
Αγαπητή μου αδελφή Μαριάνθη
[…]
Ωμίλησα του κ. Clere δι’ ό,τι μοι γράφεις και του έδωκα ταύτα τα σχετικά περί σου. Ούτος μετά μεγάλης προθυμίας έγραψεν εις Γενεύην εις την pension Khesmann, ήτις είνε καθαρώς ελληνική και ιδίως εις την κυρίαν Khesmann ήτις είνε Ελληνίς. Θα περιμένωνμεν λοιπόν την απάντησιν. Βεβαίως η κυρία αύτη θα ζητήση οικογένειαν. Έλπιζε, καθώς ελπίζω.
Σοι έγραφον προηγουμένως ότι έφετος έσχον ως μαθητάς την Εην τάξιν (τους δυνατούς) και την Δην τους αδυνάτους, εν όλω 14 μαθητάς. Την παρελθούσαν Παρασκευήν μ.μ. ευρισκόμην εις το μάθημα ότε με επεσκέφθη εν τη παραδόσει ο έφορος κ. Ν. Ηλιάσκος μετά του διευθυντού. Εξηκολούθησα το μάθημά μου και ολίγον προτού σημάνη ο κώδων ανεχώρησαν. Κατά τας 4ας ώρας εις την έξοδον τους συνήντησα και πάλιν, ο δε κ. Ηλιάσκος με συνεχάρη διά τον τρόπον της διδασκαλίας προς μεγάλην δυσαρέσκειαν εννοείται του διευθυντού μας και φαντάζεσαι πόσον ηυχαριστήθην διότι εφάνην ικανός να διδάξω και εις ανωτέρας τάξεις αλλά… Είθε να δώση ο Θεός να εύρω μίαν λαμπράν θέσιν αλλαχού και να τους μουντζώσω όλους εδώ αναχωρών, αυτή θα είνε η μόνη ικανοποίησίς μου και εκδίκησις των σαρκαστικών γελώτων των πολυπληθών διευθυνόντων αυτό το αχούρι, διότι είνε τοιούτον και όχι σχολή.
[…]
Πιστεύω να ελάβατε ήδη τα χρήματα. Μα μήπως πταίω εγώ όταν δεν δύναμαι να στείλω περισσότερα; Γνωρίζω ότι δεν θα επαρκέσουν εις τίποτε, αλλά είπον … μόνο ο Θεός να μας βοηθήση…
[…]
Ο αδελφός σου
Σωκράτης
Χάλκη 9/10/1904
ΥΓ. Συ κατά περισσότερον λόγον πρέπει να σχίζης τας επιστολάς μου – merci.
Επιστολή 3η
Αγαπητή μοι αδελφή Μαριάνθη
Πιστεύω ήδη αι 5 λίραι να περιήλθον εις χείρας σας από μιας εβδομάδος. Εν τη επιστολή σου της 5ης Οκτωβρίου είδον τας περιπετείας του satin έως ότου γίνη η αποστολή. Έφθασεν όμως ασφαλώς και η δ/νις Fr. έμεινε κατενθουσιασμένη όχι μόνον αυτή, άπασα η οικογένεια. Αλλά καλλίτερον να σοι αναφέρω με την σειράν τα πράγματα από μιας εβδομάδος: Το παρελθόν Σάββατον έλαβε χώραν η αναχώρησις του Τ. δι’ Αθήνας όστις αποχαιρέτησε όλους τους συναδέλφους μου πλην εμού. Εννοείς τούτο με έκοψε την όρεξιν επί αρκετάς ημέρας. Την Κυριακήν έγινε ανάγκη να κατέλθω εις Κωνσταντινούπολιν, όπου έφθασα την μεσημβρίαν ακριβώς. Μετέβην εις το Ζάππειον, η δ/νις Μαρία δεν ήτο εκεί. Μετέβην εις του κ. Freri όπου είδον το έργον σου, αληθές αριστούργημα. Η οικογένεια δεν εύρισκε λέξεις διά να με ευχαριστήση ή μάλλον σε. Η δνις Fr. Είπεν ότι θα σοι γράψη προσεχώς απαντώσα εις την επιστολήν σου, την ευρεθείσαν εσωκλείστως. Το εσπέρας συνήντησα ολόκληρον όμιλον Κυδωνέων εν οις τον Ευστράτιον Βαξαβανέλλη και τον Απόστολον Παπαναστασιάδην. Δεν γνωρίζω τι συμβαίνη εν εμοί αλλ’ η συνάντησις συμπατριωτών μου με δυσαρεστή τα μέγιστα. Δεν τους αγαπώ διόλου και κατεχόμενος υπό της ιδέας ταύτης δεν τους φέρομαι καλώς ίσως. Περιωρίσθην εις το να τους καλώς ορίσω και επροφασίσθην εργασίαν ίνα μη ευρεθώ μαζύ των. Ούτοι μοι ανήγγειλον ότι ο κ. Αλέξανδρος Φλώρου ευρίσκεται εδώ κι επρόσθεσαν ότι θα ήρχοντο μίαν ημέραν να με ίδωσιν εις Χάλκην. Καλώς να ωρίσουν αλλά δεν πιστεύω να πατήσωσι τον πόδα των στο νησί μας.
Όλη αυτή η εβδομάς διέρρευσεν εν αρκετή εργασία με το ακατάστατον του προγράμματος τω Γαλλικών όπερ επί τέλους καθωρίσθη προς ζημίαν μας δηλαδή παραφορτωμένον με εργασίαν. Ήτοι: M. Bar:27 ώρας M. Clere 25, M. Socrate 21, M. Bartholomy 21, M Freri 21. Το ευχάριστον μόνον διά τον M. Socrate είνε ότι έχει πολύ ολίγους μαθητάς: 8 εις την Πέμπτην τάξιν και 7 εις την Τετάρτην. […]
Τελειώνων φιλτάτη μου Μαριάνθη, φίλησον άπαντας γλυκύτατα, σε κατασπάζομαι ιδιαιτέρως μετ’ αγάπης
Ο αδελφός σου
Σωκράτης
Χάλκη 15/10/04
ΥΓ. Πότε αναχωρεί ο Αλέκος;
Παρακαλώ πολύ την αγαπητή μου μαμά να σοι δώση εν μετζήτιον εκ των 5 λιρών δι’ ιδιαιτέρας σου ανάγκας ας θα έχης. Δεν πιστεύω να μοι αρνηθή αυτήν την χάριν
derechef[vii]
Επιστολή 4η
Αγαπητή μου Μαριάνθη
[…] Την μ.μ. περί τας 3 ½ - 4 […] συνήντησα καθ’ οδόν την οικογένειαν του κ. προέδρου της Εφορείας μας Φωτιάδου[viii] μετ’ άλλων φίλων των (θηλυκού γένους) και όλοι μαζύ επιστρέψαμεν εις την οικίαν των όπου παρετέθη εν five o’ clock tea μετά γάλακτος συνοδευθέν, με ολίγον χορόν και άσματα εκ μέρους των δεσποινίδων Φωτιάδου, ων ιδιαιτέρως η μία λαμβάνη μαθήματα ωδικής. Τους εγκατέλειψα περί την 6ην εσπερινήν ώραν, προσκληθείς δια την Δευτέραν εσπέρας μετά το φαγητόν εις εσπερίδα ης και ως και αυτής οικογένειας θα προεξήρχον εν τω ξενοδοχείω Central (Παναγιωτάκη), η δε κυρία Domina (την ενθυμείσαι;) θα μας προσέφερε χαλβάν. Την Τρίτην, Αγίου Δημητρίου θα εόρταζον την εορτήν του μικροτέρου των υιού[ix] και την Τετάρτην θα ανεχώρουν διά την χειμερινήν οικίαν του Cadi-Keuy. Την Δευτέραν περί τας 4ας μ.μ. προσεκάλεσα τον μικρότερον υιόν Φωτιάδου εις το δωμάτιόν μου και τω πρσέφερον επί τη εορτή του εν βιβλίον χρυσόδετον με εικόνας και φαντάζεσαι την χαράν του μικρού […] Προ του δείπνου πάλιν είχον ιδiαιτέραν πρόσκλησιν διά την εσπερίδα. Επειδή όμως η θύρα της Σχολής μας κλείει, ως γνωστόν σοι, εις τας εννέα τον χειμώνα, εδέησε να ζητήσω άδειαν από τον κ. Διευθυντήν μας χωρίς να του είπω εννοείται διά τίνα λόγον, να μείνω έξω μέχρι της δεκάτης, όπερ και αμέσως μοι παρεχώρησεν. Μετέβην και διεσκέδασα λαμπρά. Αλλά … περί το τέλος της εσπερίδος η μικροτέρα των θυγατέρων του προέδρου ησθένησε και υπεχρεώθην απερχόμενος να στείλω τον ιατρόν της Σχολής μας όστις δυστυχώς εκείνην την στιγμήν ευρίσκετο παρά τω κ. Λιανοπούλου παιγνιοχαρτών μετά του κ Μπάρκα. Κατ’ ανάγκην λοιπόν ίνα ειδιποιήσω τον ιατρόν μετέβην πάρα τω διευθυντή και εννοείται το έμαθεν ακόμη και η γάτα των που ήμην και τι έκαμα. Αφ’ ετέρου αρκετά ευχαριστήθην όπου έγινεν ούτως διότι τους απέδειξα ότι υπάρχουν και καλλίτεραι συναναστροφαί από τας ιδικάς των. Ελησμόνησα να σοι είπω ότι είχον προσκληθή και εις έτερον five o’ clock tea διά την Τρίτην μ.μ. όταν θα μετέβαινον να χαιρετήσω τον μικρόν Δημητράκην. […].
Ταύτα τα κατ’ εμέ. Δι’ εσέ ο κ Clere συνεννοήθη μετ’ εμού και θα θέσωμεν ακόμη εις μίαν εφημερίδα ελβετικήν μίαν αγγελίαν διά την θέσιν ην επιζητείς με όλας τας λεπτομερείας γνωστάς ήδη και θα θέσωμεν την διεύθυνσιν μου εδώ δια ν’ αποταθώσιν εν περιπτώσει αιτήσεως. Είσαι ευχαριστημένη; Ίδωμεν πού αι ενέργειαί μας θ’ απολήξουν.
Ειπέ, σε παρακαλώ, της καλής μου μαμάς ότι τα χρήματα του μηνός Οκτωβρίου θ’ αναχωρήσωσιν εντεύθεν την ερχομένην Παρασκευήν,[…]
Επίσης κατασπάζομαι πάντας θερμότατα και σε ιδιαιτέρως.
Ο αδελφός σου
Σωκράτης
Χάλκη 29/10/04
ΥΓ. Την εβδομάδα (παρελθούσαν) έστειλα επί συστάσει την Τουρκικήν γραμματικήν του Χριστόφορου. Ελήφθη;
Επιστολή 5η
Αγαπητή μου Μαριάνθη
Έλαβον την επιστολήν τής 1ης τρέχοντος με την εσώκλειστον προς τον κ. Φρερή και δι’ ην σε συγχαίρω. Ήτο πολύ ωραία γραμμένη και τα τίποτε ασήμαντα λάθη δεν αξίζει τον κόπον να σου τα σημειώσω. […]
Διά τα βιβλία που ζητείς ευχαρίστως να σοι τα αποστείλω αλλά να μου ορίσης ακριβώς τους τίτλους των. Με την περιγραφήν όπου μου κάμνεις αυτών εις την τελευταίαν σου με μπέρδεψες – υπάρχουν εκτός της Γραμματικής Larive et Fleury, Exercices Larive et Fleury. Τώρα τι θέλης; τα Exercices ή τα Livres du maître Γραμματικών των ίδιων συγγραφέων; Απάντησον.
Όσον αφορά την σκέψιν σου να διενεργήσης παραδόσεις Γαλλικών, αν δεν έκαμες ακόμη διαβήματα κατά την ιδικήν μου γνώμην δεν πρέπει να κάμης. Ειλικρινώς σοι ομιλώ, διότι μόνον τότε θα έχης το θάρρος να παρουσιασθής ως δυναμένη να διδάξης όταν κατέχης καλώς την γλώσσαν, διότι άλλως με ένα τίποτε ημπορείς να ντροπιασθής μίαν ημέραν, δεν ξεύρει κανείς τι ημπορεί να συμβή και τούτο ίσως σε βλάψη εν περιπτώσει καθ’ ην θα ανελάμβανες ποτέ διέυθυνσιν Παρθεναγωγείου. Αυταί είνε απλαί μου σκέψεις και δεν επιθυμώ καθόλου να δυσαρεστήσουν. Είνε αληθές ότι η οικογένειά μας υποφέρει και ότι εσύ στενοχωρείσαι μεγάλη, αλλ’ έχει ο Θεός.
Ας έρθω τώρα εις το κυριώτερον: Εσωκλείστως ευρίσκεις τεμάχιον εφημερίδος, αγγελίαν καταχωρηθείσαν εις εφημερίδα της Γενεύης, την: Le Genevois. Η ειδοποίησις αύτη εφάνη επί τινας ημέρας εις το φύλλον τούτο και ελπίζω απόψε ή αύριον να έχω προτάσεις εδώ εις Κων/πολιν. Εκ συμφώνου με τον κ. Clere θα καταχωρήσωμεν νέαν με απευθυντέον: εις την οικογένειαν του κ Clere εις Γενεύην, συντεταγμένην ομοίως εκτός του: Prétentions modérâtes. Αλλά και τούτο δεν πειράζει διότι εννοούμεν τροφήν, κατοικίαν, κτλ και μισθόν περί τα 60-80 φρ. tον μήνα. Ο βίος εν Γενεύη είνε λίαν ευθυνός, όπως στο Αϊβαλί, και η οικογένεια ήτις θα ευρεθή (είθε) θα είνε πάντοτε πολύ καλλιτέρα και πολύ ευγενεστέρα, πιο πολιτισμένη από εκείνην εις ην είχες πέρυσι το ατύχημα να πέσης, τέλος με αφήνης ελεύθερον να ενεργήσω, ούτως δεν έχει; Κι εν περιπτώσει καθ’ ην επιτύχει, η οικογένεια Clere θα είνε ωσάν ιδική σου (αφ’ ου θα συστηθής εκεί και θα σε θεωρούν ως κόρην των). Μεταξύ μας σοι λέγω ο κ. Clere δεν έχει και πολύν όρεξιν να μείνη εδώ άλλον χρόνον και θα επιστρέψη εις Γενεύην ίνα ιδρύση ιδικόν του pensionnat[x]. Ίσως με τραβήξη κι εμένα μαζύ του. Qui sait[xi] ? Λαμπρός άνθρωπος κατά βάθος. Η αλήθεια είνε ότι και για μένα 99/100 αυτός ο χρόνος θα είνε ο τελευταίος μου της Χάλκης. Εκτός αν ανοίξη η θέσις της Θεολογικής Σχολής, θα σε έχω ενήμερον εν περιπτώσει αιτήσεως και διά το: Pretentions moderates[xii], θα ζητήσωμεν ότι συμφέρη.
Ίσως επιχειρήσω πλούσια παντρειάν, όπως θέλω, και εισέλθω εις το εμπόριον εις την Πόλιν στέλλων εις κόρακας κάμποσους από εδώ και τα φαγιά τους και τα καλά τους. Ομιλώ σοβαρώς και αν επιχειρήσω τούτο το τελευταίον και προς ιδικήν μου αποκατάστασιν και καλλίτερον μέλλον και προς ευτυχίαν της οικογενείας μου, διότι θα είμαι ελεύθερος να διαθέσω τα χρήματα της γυναικός μου. Αλλά προς Θεού: Ας μη πηδήξη η καλή μου η μαμά επί τω ακούσματι. Ουδέποτε θα κάμω τι χωρίς να την ερωτήσω και χωρίς να μου δώση την ευχήν της, να μένη ήσυχος διά το ζήτημα τούτο, δεν είμαι ακόμη μπλεγμένος πουθενά ούτε θα μπλεχθώ εύκολα. Αν που συμπαθώ, τούτο μου φαίνεται πως θα μου περάση sur la question du cœur je suis une homme blasé complètement[xiii]. Κύτταξε σε παρακαλώ την λέξιν εις το λεξικόν. Δια να τελειώσω δε αυτό το κεφάλαιον προσθέτω ότι με το 1905 και μέχρι του προσεχούς Ιουλίου - Αυγούστου, τα πράγματα θ’ αλλάξουν πολύ, μα πάρα πολύ, είνε αδύνατον να γίνη άλλως.
Ταύτα αγαπητή μου Μαριάνθη, δεν ξέρω τι εντύπωσιν θα κάμη εις όλους η παρούσα μου. Πριν τελειώσω προσθέτω ότι αν επιτύχης θέσιν τινα εις Γενεύην θα σου χρειασθή διαβατήριον όπερ δυσκολώτατον και να εξετάσης αν είνε δυνατόν να επιτύχης τοιούτον.
Διά την φωτογραφιοθήκην: μεγέθη ως το της framboise, satin λευκόν, άνθη cyclamens και nenuphars, με ολίγην θάλασσαν, ή νερό. Τα nenuphars φύονται εις το νερό, ως ξεύρης. Το nenuphar Αιγυπτιακόν είνε κυανούν (λωτός), διά το σχήμα γνωρίζεις καλλίτερον από εμέ, θα είνε διά cabinet-portrait. Τούτο, όταν έχεις και όρεξιν και καιρόν και pecunia. Άλλως μη το αναλάβης καθόλου.
Διά cartes πρωτοχτονιάτικες είνε πολύ καλλίτερον να μεταχειρισθής του Αϊβαλιού, από τας νέας που έβγαλεν ο κ. Κονταξής, στέλνεις. τον Χριστόφορον και σου φέρει να διαλέξης. Πρέπει να στείλης εις του κ Freri οικογένειαν και τα δεσποινίδας (εντός ενός φακέλλου και τας τρεις ίνα πληρώσης μόνον 2 μετζ.) ιδιαιτέρως Françoise, Sophie, (2) Mlle Demetra Freri et sa famille(1) κ διά την Δνίδα Jbirocahy πρέπει πάλιν του Αϊβαλιού, με μόνον τας λέξεις: Bonne et heureuse amie - Meilleure amitiés και το όνομα σου. Ιδού η Διεύθυνσις: Mademoiselle Herminia de Jbirocahy, 6, Rua Senador Vergueiro, 6 – Rio de Janeiro – Brazil. Δια τους εδώ, όπως σε φωτίση.
Δεν σου στέλλω κάρτες πρώτον διότι θ’ αργήσω να κατέβω εις Κων/πολιν κι δεύτερον αι ολίγαι ωραίαι όπου υπάρχουν είνε φωτιά: 2 γρ. και 100 παρ. η μία (Μετζήτιον προς 20 γρ. εννοείται).
Διά τον Χριστόφορον ελήφθη η επιστολή του επί τέλους, θα του γράψω όμως άλλοτε. Τον καταφιλώ.
Φιλώ άπαντας και σε ιδιαιτέρως
Ο αγαπών σε αδελφός
Σωκράτης
Χάλκη 13/12/1904
[i] Ατμοπλοϊκή εταιρεία.
[ii] Ατμόπλοιο.
[iii] Οικοδιδάσκαλος.
[iv] Tο 1904, οκτώ αρχιερείς ήρθαν σε έντονη ρήξη με τον Πατριάρχη, Ιωακείμ Γ., ως προς το θέμα εκλογής της μητροπόλεως Βοσνίας και Ερζεγοβίνης με πρωτεργάτη τον Δυρραχίου Προκόπιο.
[v] Τσεβίκ - Μπαϊβερτιάν Κορνηλία, Το Zήτημα της Γλώσσας στην Κωνσταντινούπολη. Λόγος και αντίλογος στην εφημερίδα Ο Ταχυδρόμος (1898 – 1908): «Σημαντική θεωρείται [στο εκπαιδευτικό καθώς και το γλωσσικό θέμα] η συμβολή του Νικόλαου Φωτιάδη, ο οποίος γράφει τακτικά στον Ταχυδρόμο με τον τίτλο «Τα Εκπαιδευτικά», […] Μεταξύ των κειμένων του Φ. Φωτιάδη [υπέρ της δημοτικής] και του Ν. Φωτιάδη [υπέρ της καθαρεύουσας] παρατηρείται συμφωνία, ως προς τη διεκδίκηση νεωτεριστικών τάσεων στα εκπαιδευτικά πράγματα της εποχής. Δημοσιογραφούν συγχρόνως και με την άποψή του ο καθένας ξεχωριστά, και στο επίπεδο που απαιτεί η λόγια συζήτηση. Στις στήλες του Ταχυδρόμου συγκρούονται -ανοιχτά- μια φορά. Η σχετική σύγκρουση πηγάζει από την κριτική του Ν. Φωτιάδη προς την πραγματεία του Φ. Φωτιάδη που δημοσιεύεται την ίδια εποχή στην Αθήνα, ενώ συναντούμε άρθρα του Ν. Φωτιάδη και μετά τη δημοσίευση των άρθρων του Φ. Φωτιάδη.
[vi] ΟΙ γιοι της οικογένειας Κρητικού στην οποία η Μαριάνθη ήταν οικοδιδάσκαλος μέχρι το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς.
[vii] Ο ίδιος.
[viii] Αλέξανδρος Δ. Φωτιάδης.
[ix] Δημήτριος Α. Φωτιάδης. Πρόκειται για τον γνωστό αρχιτέκτονα Δημήτριο Φωτιάδη που ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στην εμπορική σχολή της Χάλκης στην οποία πρόεδρος της Εφορείας ήταν ο πατέρας του και μετά σπούδασε στην Ecole Speciale d'Architecture του Παρισιού (1914-1917). Ανήκει στους βασικούς ανανεωτές της αστικής αρχιτεκτονικής παράδοσης μαζί με άλλους σύγχρονούς του αρχιτέκτονες, εκσυγχρόνισαν την κατοικία των μεσαίων και ανώτερων αστικών στρωμάτων. Είναι ο κατ' εξοχήν αρχιτέκτονας που έβαλε τη σφραγίδα του στην εξέλιξη της αθηναϊκής κατοικίας. Όραμα του επίσης υπήρξε η ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας. διετέλεσε μέλος της κριτικής επιτροπής του διαγωνισμού για τη διαρρύθμιση και την ενοποίηση των χώρων του Ζαππείου και Ολυμπιείου.
[x] Οικοτροφείο.
[xi] Ποιος ξέρει;
[xii] Μέτριες απαιτήσεις.
[xiii] Στο θέμα της καρδιάς είμαι ένας εντελώς κουρασμένος άνθρωπος.
Προηγούμενες επιστολές: https://booksjournal.gr/stiles/pira-to-gramma-sou/3211-o-sokratis-apo-to-aivali, https://booksjournal.gr/stiles/pira-to-gramma-sou/3223-o-sokratis-apo-to-aivali-2, https://booksjournal.gr/stiles/pira-to-gramma-sou/3234-o-sokratis-apo-to-aivali-3, https://booksjournal.gr/stiles/pira-to-gramma-sou/3240-o-sokratis-apo-to-aivali-4, https://booksjournal.gr/stiles/pira-to-gramma-sou/3251-o-sokratis-apo-to-aivali-5, https://booksjournal.gr/stiles/pira-to-gramma-sou/3266-o-sokratis-apo-to-aivali-6, https://booksjournal.gr/stiles/pira-to-gramma-sou/3282-o-sokratis-apo-to-aivali-7, https://booksjournal.gr/stiles/pira-to-gramma-sou/3291-o-sokratis-apo-to-aivali-8, https://booksjournal.gr/stiles/pira-to-gramma-sou/3303-o-sokratis-apo-to-aivali-9, https://booksjournal.gr/stiles/pira-to-gramma-sou/3310-o-sokratis-apo-to-aivali-10 και https://booksjournal.gr/stiles/pira-to-gramma-sou/3313-o-sokratis-apo-to-aivali-11
