Δεν θα μιλήσω για τον δημοσιογράφο ή τον δοκιμιογράφο Κώστα Θ. Καλφόπουλο. Θα μιλήσω για τον συγγραφέα, έναν συγγραφέα που παρατηρούσε και αναλογιζόταν τη ζωή του άστεως και τις εκφάνσεις της, τις λεπτομέρειες του φευγαλέου, που μόλις αποτυπώνεται χάνεται, της noir ατμόσφαιρας και της αστυνομικής λογοτεχνίας. Ο Κώστας ήταν ένας αυθεντικός flâneur, ένας πλάνης των πόλεων, ένας περιηγητής του αστικού χώρου και ένας παρατηρητικός αφηγητής.
Από την πρώτη του συλλογή κειμένων, Στην εποχή της περιπλάνησης (Αλεξάνδρεια, 2000), ξεκίνησε με μια δημοσιογραφική, αλλά και θυμοσοφική, ποιητική διάθεση για τις αδιόρατες πλευρές της ζωής, για την πολιτική, αλλά και για το αγαπημένο του θέμα, το ποδόσφαιρο. Στα κείμενά του βλέπουμε την προσωπική, συχνά, αιρετική άποψη ενός προσεκτικού παρατηρητή. Αν εξαιρέσουμε το TILT! Δοκίμιο για το φλίππερ (Futura, 2005) που ήταν ένα δοκιμιακό έργο με βασικό θέμα την άλλη μεγάλη του αδυναμία, το φλίππερ (έτσι συνήθιζε να το γράφει ο ίδιος), αν και ενυπάρχουν και εδώ σε πρωτόλεια μορφή μοτίβα που μετά θα διαμορφώσουν τη συγγραφική υπογραφή του, φτάνουμε στα έργα που όταν εμφανίστηκαν έδωσαν το ιδιαίτερο στίγμα της πένας του. Το Καφέ Λούκατς, Budapest noir (Άγρα, 2008) και το Ένα παράξενο καλοκαίρι (Άγρα, 2011) είναι δύο έργα, με τα οποία ο Κώστας Θ. Καλφόπουλος συστήθηκε στο αναγνωστικό κοινό ως ώριμος και έτοιμος συγγραφέας, σαν έτοιμος από καιρό, με ιδιαίτερο και διακριτό προσωπικό ύφος, δημιουργός μυστηρίων και ατμοσφαιρικών αδιεξόδων, ενώ το alter ego του, ο flâneur αφηγητής, αφήνεται να παρασυρθεί σε μια σειρά από σκοτεινές υποθέσεις, άλλοτε πραγματικές, άλλοτε υπαρκτές μόνο μέσα στο μυαλό του. Η μυθοπλαστική τέχνη του συγγραφέα ζωντάνευε πρωτότυπες noir ιστορίες και αποκάλυπτε τη δική του προσωπική ματιά και δοκιμή σε ένα λαϊκό (όπως το χαρακτήριζε ο ίδιος) αλλά και δύσκολο λογοτεχνικό είδος. Από τη μια πλευρά, έχουμε δύο εξαιρετικά έργα noir, με όλα τα χαρακτηριστικά στοιχεία του είδους, την απαραίτητη femme fatale, μυστικές και φανερές καταδιώξεις, σκοτεινές παρακολουθήσεις, δύσκολα αδιέξοδα, ηθικά διλήμματα, επικίνδυνα μυστικά και θανάσιμα ψέματα. Από την άλλη, το αναγνωστικό κοινό έμαθε τον συγγραφέα Κώστα Θ. Καλφόπουλο και τη μυθοπλαστική όσο και κριτική οπτική του. Με αφορμή μια noir ατμόσφαιρα, έδινε τη δική του ματιά πάνω στα πράγματα, περιέγραφε τη σύγχρονη πραγματικότητα, αποτιμούσε το παρελθόν και έκρινε καταστάσεις και πολιτικές. Όλα αυτά με έναν εντελώς προσωπικό τρόπο και ύφος, εμπλέκοντας μέσα στην αφήγησή του τις δικές του αδυναμίες και ευαισθησίες, όπως, για παράδειγμα, τον ποδηλατικό γύρο της Γαλλίας, τα παλαιοβιβλιοπωλεία με τους θαμώνες τους, τα μικρά ζεστά καφέ των πόλεων και τον εξαγνιστικό καπνό των φτηνών τσιγάρων του πρωταγωνιστή.
Λίγο αργότερα, εμφανίζονται άλλα δύο έργα του, που εξελίσσουν τη γραφή του και την κάνουν ακόμα πιο μεστή, ακόμα πιο ώριμη και προσωπική. Το Καρρέ-καρρέ και άλλα διηγήματα (2012-1980) (Άγρα, 2013), το οποίο περιέχει ένα από τα καλύτερα διηγήματά του –αν όχι το καλύτερο–, το ομότιτλο «Καρρέ-καρρέ», και το Ό,τι αρχίζει ωραίο τελειώνει με φόνο (Καστανιώτη, 2023) μας πηγαίνουν πίσω, στις δεκαετίες του 1960 και του 1970, μια εποχή που για τον συγγραφέα συμπίπτει με την ενηλικίωση και τη νεότητα. Σε αυτές τις δύο συλλογές διηγημάτων γνωρίζουμε τον συγγραφέα της μικρής φόρμας, του διηγήματος. Μέσα στις σελίδες τους αντικρίζουμε μια Ελλάδα που δεν υπάρχει πια και έναν αφηγητή που την περιγράφει με σύνθετο τρόπο: με την αθωότητα του αυτόπτη μάρτυρα, αλλά και την ωριμότητα ενός ενήλικα που επιστρέφει στο παρελθόν και αποτολμά μια αναδρομική αποτίμηση. Αυτά τα σύντομα κείμενα συμπυκνώνουν τα μεστότερα χαρακτηριστικά της γραφής του Κώστα Θ. Καλφόπουλου: διακριτικό μειδίαμα, σφιχτή πλοκή, φιλοσοφική διάθεση, κρυφούς απολογισμούς και, συχνά, υπαινικτικούς αφορισμούς για το παρόν και το παρελθόν, για τη μνήμη και την περιπλάνηση, για τα συναισθήματα των ανθρώπων και τις, συχνά, ακραίες αντιδράσεις τους. Αυτή είναι η θεματική του, που ταξιδεύει τον αναγνώστη σε πιο ρομαντικές και αθώες εποχές – ή μήπως ήταν η ματιά του αφηγητή που έκανε τις εποχές αθώες και ρομαντικές;
Εν ολίγοις, αν και ο Κώστας Θ. Καλφόπουλος ήταν γνωστός κυρίως για τη δημοσιογραφική του ιδιότητα, αλλά και ως κριτικός βιβλίων και λογοτεχνίας, τις τελευταίες δύο δεκαετίες, την περίοδο δηλαδή της ωριμότητας, άφηνε σιγά σιγά να διαφαίνεται και μια άλλη του ιδιότητα: αυτή του συγγραφέα. Αθόρυβα και χωρίς να τραβάει τα φώτα της δημοσιότητας έγραφε τις ιστορίες του και απέφευγε να τις συζητάει από εγγενή διακριτικότητα και αυθεντική ταπεινότητα. Επομένως, το κενό που αφήνει αυτός ο βαθιά μορφωμένος και καλλιεργημένος άνθρωπος είναι σημαντικό. Η λογοτεχνική, πολιτιστική και δημοσιογραφική σκηνή της χώρας έχει γίνει φτωχότερη. Αυτός ήταν ο Κώστας Θ. Καλφόπουλος. Ένας ιδιαίτερος άνθρωπος και ένας ξεχωριστός συγγραφέας.
*Στο τεύχος Οκτωβρίου, που ετοιμάζεται, θα υπάρχουν σελίδες αφιερωμένες στον συνεργάτη μας Κώστα Καλφόπουλο
