Ο Λάκης Παπαστάθης ήταν για μένα ένα μεγάλο κεφάλαιο της ζωής μου, ίσως το μεγαλύτερο. Κι ο πρώτος κανονικός κινηματογραφιστής που γνώρισα. Ο άνθρωπος που μας άνοιξε την πόρτα της Σινετίκ, της εταιρείας παραγωγής που είχε με τον Τάκη Χατζόπουλο, να μάθουμε πώς γυρίζεται μια ταινία ή και ένα τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ (στα 1980, όλα ακόμα γίνονταν με φιλμ, οι ταινίες με τριανταπεντάρι και τα τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ με σούπερ 16’’). Μας άφηνε να καθόμαστε στη μουβιόλα, μας ρωτούσε τη γνώμη μας (αυτός, ένας φτασμένος, εμάς, κάτι νεούδια από επαρχία που φοβόμασταν τη σκιά μας), μας έλεγε τη δική του. Στα φεστιβάλ μάς δεξιωνόταν, μας κοινωνικοποιούσε… Και μια φορά, ευγενικά μέσω μιας φίλης που έκανε το μοντάζ στη Σινετίκ (της σκηνοθέτριας Κατερίνας Ευαγγελάκου), μου παράγγειλε ότι καλό θα είναι καμιά φορά να ντύνομαι κάπως φροντισμένα, να μη φοράω κουρέλια και να μη γυρίζω με τις σαγιονάρες στην Αθήνα, επειδή κανείς δεν θα με έπαιρνε σοβαρά, όλοι θα με αντιμετώπιζαν σαν κλοσάρ. Ντράπηκα, αλλά τον άκουσα.
Κι αν πέρναγε τότε κόσμος από τη Σινετίκ – τότε που το Παρασκήνιο ήταν η βασική εκπομπή ντοκιμαντέρ της κρατικής τηλεόρασης, τότε που γυριζόταν κάθε εβδομάδα νέα ταινία (παλαιότερα, επίσης κάθε εβδομάδα, γυρίζονταν σπονδυλωτά τρίπτυχα). Καλλιτέχνες και δημοσιογράφοι δεκάδες, όλα τα είδωλά μας. Δεν θέλω να απαριθμήσω ονόματα (πλην των παλαιότερων δημοσιογράφων, της Σούλας Αλεξανδροπούλου και του Δημήτρη Γκιώνη, του Σπύρου Βέργου κι αργότερα της Τέτας Παπαδοπούλου και της Βένας Γεωργακοπούλου) – και δεν θα πω σκηνοθέτες, γιατί σίγουρα θα ξεχάσω πολλούς. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, πάντως, δούλεψαν σχεδόν όλοι στη Σινετίκ. Είτε στο Παρασκήνιο είτε στο Ιστορικό Αρχείο.
Δεν ήταν πάντα ευθύγραμμη η σχέση μας, αλλά πάντα ήταν δημιουργική, και στους τσακωμούς. Ο Λάκης, ως πνευματικός άνθρωπος, είχε ανησυχίες που δεν τις συμμεριζόμαστε ορισμένοι νεότεροι. Ο Βακαλόπουλος επέκρινε την εκθετική τάξη των ντοκιμαντέρ του, ουσιαστικά την τεκμηρίωση! Ο Χατζόπουλος διαφωνούσε μαζί του πολιτικά. Τον Παπαστάθη, θες επειδή οι αναζητήσεις του τον είχαν φέρει αντιμέτωπο με ζητήματα ταυτότητας κι οι ιδεολογικές ωσμώσεις με τα ρεύματα της εποχής, και κυρίως με την ανάγκη διερεύνησης και ένταξης στην ελληνική νεωτερικότητα της Ανατολής και της ανατολικής παράδοσης, θες γιατί νταραβεριζόταν με σπουδαίες προσωπικότητες της δημόσιας ζωής, καλλιτέχνες και μελετητές (εκεί πρωτοείδα από κοντά τον Σαββόπουλο που μου είχε φανεί πανύψηλος, εκεί και τον Μανόλη Αναγνωστάκη), τον είχαμε ταυτίσει με τους ελληνοκεντρικούς, του αποδίδαμε αντιδυτικισμό και τσακωνόμασταν. Δεν μας αποπήρε ποτέ που ήμασταν τόσο αφοριστικοί και τόσο μονοδιάστατοι, ως νέοι. Κι η Σινετίκ ήταν διαρκώς κυψέλη όπου πρωτοδούλεψαν εκατοντάδες κινηματογραφιστές – και ξαναδούλεψαν πολλοί φτασμένοι όταν έτυχε να έχουν αναδουλειές, μερικές φορές κάνοντας αριστουργήματα.
Θυμάμαι βρέθηκα για πρώτη φορά σε κλίμα γυρισμάτων μεγάλης ταινίας στον Θεόφιλο του Παπαστάθη – σε μια πολυπληθή σκηνή, στο κοινό μιας παράστασης Καραγκιόζη, που γυρίστηκε στο Κτήμα Καμπά, στην Κάντζα. Ήμασταν εκατοντάδες. Μας είχε ντύσει η (μακαρίτισσα κι αυτή) Ιουλία Σταυρίδου, που έκανε τα σκηνικά και τα κοστούμια, κι ήμασταν μια ολόκληρη νύχτα εκστατικοί.
Από πότε τον ήξερες; Ρωτάει ο Ζεβελάκης. Από το 1981. Εκείνος τον είχε γνωρίσει μερικά χρόνια πριν και νταραβερίστηκαν αμέσως, τους ένωνε η κοινή τρέλα των συλλογών παλαιών λογοτεχνικών περιοδικών. Ο Λάκης πρέπει να έχει στο σπίτι του μια από τις πλουσιότερες σχετικές συλλογές.
Τους ένωναν κι οι παρέες με τον Μανόλη Αναγνωστάκη που επίσης μάζευε παλιά περιοδικά – τους είχα συναντήσει και τους δύο στα ηρωικά τραπέζια στους Αναγνωστάκηδες, που φρόντιζε η Νόρα, όταν πηγαίναμε με τον Παπουτσάκη, την Άντεια Φραντζή και τον Αλέκο Αργυρίου.
Ο Λάκης δεν μιλούσε ποτέ για τον εαυτό του – σχεδόν ποτέ: του άρεσε να θυμάται μόνο τα πρώτα του βήματα στο σινεμά, τότε που δούλεψε βοηθός του Αλέξη Δαμιανού, στην Ευδοκία. Μου είχε περιγράψει κάποτε τη φοβερή σκηνή με τα γυμνάσια των φαντάρων, μια απίστευτης ακρίβειας χορογραφία – για μένα είναι πάντα η χορογραφία της χούντας (στρατοκρατικό πνεύμα, αντρίλα, στέρηση και απομόνωση).
Τι ήταν ο Λάκης; Πολλά, πολύ περισσότερα απ’ όσα θα τους αποδώσει η γενναιόδωρη κοινότητα του οπτικοακουστικού. Ήταν ένας αναγεννησιακός, με την έννοια ότι είχε την εποπτεία πολλών πραγμάτων και την ωριμότητα να τα συγκερνά δημιουργικά. Αυτή τη στιγμή μπορώ να πω τι ήταν για μένα. Καταρχήν, ήταν (μαζί με τον Τάκη) ο άνθρωπος στη Σινετίκ – που κι η Σινετίκ δεν ήταν μια εταιρεία παραγωγής αλλά ένα πνευματικό κέντρο: κι ο Λάκης ένας προσιτός καθοδηγητής. Με ευρεία γκάμα εποπτείας. Έζησε το Ελεύθερο Θέατρο στο μεταίχμιο της μεταπολίτευσης (κι η Υβόννη Μαλτέζου, που ζούσαν μαζί, συνεισέφερε σε μαρτυρίες και σε «ειδίκευση»). Είχε μια τηλεοπτική αυτοκρατορία επιπέδου. Η πνευματική του γκάμα του διασφάλιζε αποδοχή παντού – όταν αργότερα δούλευα στο Αντί εντυπωσιαζόμουν με το κύρος του Λάκη. Οι ταινίες του συζητιούνταν ευρύτερα. Στήριζε περιπτώσεις κινηματογραφιστών που τους βδελυσσόταν η κρατικοδίαιτη αντίληψη για το σινεμά της δεκαετίας του 1980 – πρωτίστως τον Τορνέ, ο οποίος είχε κάνει στο Παρασκήνιο ένα αταξινόμητο ντοκιμαντέρ για τον Καββαδία, στο οποίο η εικόνα του ποιητή εμφανίζεται για λίγα δευτερόλεπτα σε μια φωτογραφία (δανεική κι αγύριστη, όπως μαθαίνω, από το αρχείο του Γιώργου Ζεβελάκη) καρφιτσωμένη σε ένα ταμπλό! Οι αφηγήσεις του για το Πήλιο είχαν κάνει ελκυστικό έναν τόπο που δεν είχα ώς τότε την ευκαιρία να τον γνωρίσω – κι ακόμα χρωστάω. Έδινε βήμα στους νέους. Αργότερα, όταν άρχισε και έγραφε λογοτεχνία, τα βιβλία του ήταν η συμπύκνωση όλων αυτών των κόσμων που ζούσε παράλληλα.
Όταν βγήκε το Books’ Journal, o Λάκης Παπαστάθης ήταν από τους πρώτους που έστειλε μήνυμα στήριξης. Πάντα κριτικός, με έπαιρνε κάποιες φορές, άλλοτε για να μου πει έναν έπαινο για κάποιο κείμενο (άλλου), είτε για να με μαλώσει (για κάποιο κείμενο δικό μου). Κι όταν είχε κάτι να πει, τηλεφωνούσε και ζητούσε χώρο. Τελευταία φορά, έγραψε ένα συγκλονιστικό κείμενο για το Μάτι.
Αυτός είναι ο Λάκης Παπαστάθης που γνώρισα – και συγνώμη που πρέπει να βάλω κι εμένα στη σκιαγράφηση αυτής της περιγραφής του. Ήταν δημιουργικός κι ανεπανάληπτος, γλυκός και γενναιόδωρος, ανεξίκακος και ανεκτικός. Αντίο.
*Η κηδεία του Λάκη Παπαστάθη θα γίνει την Παρασκευή 10 Μαρτίου στις 11.30 το πρωί στον ιερό ναό του νεκροταφείου Βύρωνα
TO KEIMENO ΤΟΥ ΛΑΚΗ ΠΑΠΑΣΤΑΘΗ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΤΙ:
https://booksjournal.gr/paremvaseis/2806-to-kinito-ki-h-tragodia-sto-mati
ΤΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΤΟΥ ΛΑΚΗ ΠΑΠΑΣΤΑΘΗ
Ο Λάκης Παπαστάθης γεννήθηκε στο Βόλο το 1943. Σπούδασε στο Κέντρο Σπουδών Κινηματογράφου (1963). Το 1972 πρωτοσκηνοθετεί τη μικρού μήκους ταινία Γράμματα από την Αμερική, η οποία βραβεύεται στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Την περίοδο 1968-1971 εργάστηκε ως βοηθός σκηνοθέτη, κυρίως στην Ευδοκία του Αλέξη Δαμιανού. Τρία χρόνια αργότερα περνά στην τηλεόραση, όπου ως σκηνοθέτης-παραγωγός, δημιουργεί με τον Τάκη Χατζόπουλο τις σειρές Παρασκήνιο και Ιστορικό Αρχείο.
Σκηνοθέτησε τις μεγάλου μήκους ταινίες: Τον καιρό των Ελλήνων (1981), Θεόφιλος (1987), Το μόνον της ζωής του ταξείδιον (2001), Ταξίδι στη Μυτιλήνη (2010).
1968-1980
Σκηνοθέτησα 150 διαφημιστικές ταινίες.
1970-2006
Με το σκηνοθέτη Τάκη Χατζόπουλο ίδρυσα την εταιρεία CINETIC, η οποία λειτουργεί μέχρι σήμερα παράγοντας τηλεοπτικό πρόγραμμα και κινηματογραφικές ταινίες.
Γράμματα από την Αμερική
Βραβείο Καλύτερης Ταινίας μικρού μήκους στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης 1972.
1973
Θίασος Σκιών
Σκηνοθέτησα δέκα ταινίες μικρού μήκους που εντάχθηκαν στο ομότιτλο πολυθέαμα του Διονύση Σαββόπουλου.
1974
Μια ζωή Γκόλφω
Σκηνοθέτησα οκτώ ταινίες μικρού μήκους για την ομότιτλη παράσταση του Ελευθέρου Θεάτρου.
1974
Χαίρω πολύ Σαββόπουλος
Ωριαίο ντοκιμαντέρ για τον Διονύση Σαββόπουλο.
1975-1976
Ιστορικό αρχείο
Τηλεοπτική σειρά 24 επεισοδίων ημίωρης διάρκειας για την ΕΡΤ, εκ των οποίων σκηνοθέτησα τα εννέα.
1976
Το τραμ το τελευταίο
Σκηνοθέτησα οκτώ ταινίες μικρού μήκους για την ομότιτλη παράσταση του Ελευθέρου Θεάτρου.
1976-2006
Παρασκήνιο
Τηλεοπτική σειρά ωριαίων επεισοδίων για την ΕΤ-1, ΝΕΤ, παραγωγή CINETIC.
1981
Τον καιρό των Ελλήνων
Πρώτη ταινία μεγάλου μήκους (Βραβείο Σκηνοθεσίας και Σεναρίου στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης).
1987
Θεόφιλος
Δεύτερη ταινία μεγάλου μήκους. Βραβείο Καλύτερης Ταινίας στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και επίσημη συμμετοχή στο διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ Βερολίνου.
1990-1997
Αναζητώντας τη Χαμένη Εικόνα
Σειρά σαράντα δύο επεισοδίων για την ΕΤ-2, που στηρίζονται αποκλειστικά σε κινηματογραφικά ντοκουμέντα.
1991
Εικόνες από το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης
Ωριαία επετειακή εκπομπή για την ΕΤ-1 που προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.
1997
Μπαρουτόμυλοι της Δημητσάνας
Ντοκιμαντέρ 20 λεπτών, για λογαριασμό του Πολιτιστικού Ιδρύματος της ΕΤΒΑ. (Βραβείο στη Διεθνή Συνάντηση Αρχαιολογικής Ταινίας Μεσογειακού Χώρου “ΑΓΩΝ”, 1998 / Συμμετοχή στη Διεθνή Συνάντηση Αρχαιολογικού Σινεμά του Ροβερέτο, Ιταλία, 1999).
1998
Η Αναβίωση του Αρχαίου Δράματος
Έξι ωριαία ντοκιμαντέρ για τη ΝΕΤ.
Ο Ποταμός Λούσιος
Ωριαίο ντοκιμαντέρ για λογαριασμό του Πολιτιστικού και Τεχνολογικού Ιδρύματος της ΕΤΒΑ.
Σταθμοί στην Ιστορία του Ελληνικού Κινηματογράφου
Ωριαίο ντοκιμαντέρ για την ΝΕΤ.
Πρώτη του 2000
Video clip για το τραγούδι του Διονύση Σαββόπουλου, από το δίσκο “Ο Χρονοποιός”.
1999
Το μόνον της ζωής του ταξείδιον
Τρίτη ταινία μεγάλου μήκους. Βραβείο Καλύτερης Ταινίας και άλλα επτά βραβεία στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.Τρία Διεθνή Βραβεία και επίσημη συμμετοχή στο Φεστιβάλ Τορόντο.
2002
Η νυχτερίδα πέταξε
συλλογή διηγημάτων από τις εκδόσεις Νεφέλη.
2005
Η Ήσυχη και άλλα διηγήματα
Εκδόσεις Νεφέλη
2006
Όταν ο Δαμιανός γύριζε την Ευδοκία
Εκδόσεις Πατάκη
2011
Το καλοκαίρι θα παίξει την Κλυταιμνήστρα
Εκδόσεις Πόλις
2014
Ο δάσκαλος αγαπούσε το βωβό σινεμά
Εκδόσεις Πόλις
