Ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας (26 Φεβρουαρίου 1906 - 3 Σεπτεμβρίου 1994), ζωγράφος, γλύπτης, χαράκτης, σκηνογράφος, εικονογράφος, συγγραφέας και ακαδημαϊκός, υπήρξε ένας «διεθνής» δημιουργός. Στα 21 του ήδη, στο Παρίσι, κάνει την πρώτη του ατομική έκθεση.
Μετά από ένα ταξίδι του στην Γαλλία και την Αγγλία, το 1953, δίνει μια συνέντευξη στον Κ.Δ. ΛΙΝΑΡ.[1], στο Έθνος (14/3/1953), όπου καταθέτει πληροφορίες για όσα συμβαίνουν στην Ευρώπη και απόψεις για τα ρεύματα στην τέχνη αλλά και δημιουργούς της. Αφηρημένη και συγκεκριμένη ζωγραφική, η ελευθερία στην τέχνη, σουρεαλισμός, Πικάσο, ανάμεσα στα θέματα που θίγει.
«Ως γνωστόν ο διακεκριμένος καλλιτέχνης έκανε ένα πολύμηνο ταξίδι εις την Γαλλίαν και την Αγγλίαν, όπου εργάσθηκε εντατικώς και ωργάνωσε έκθεσιν έργων του στο Λονδίνον.
-Είσθε ευχαριστημένος από το ταξίδι σας, τον ρωτάω.
-Από άποψη αποτελέσματος βεβαιότατα. Αλλά εργάσθηκα υπό δυσμενείς συνθήκας.
-Και ο λόγος;
-Ο λόγος είνε ότι στην περίοδο της Κατοχής μού λεηλάτησαν το εργαστήριόν μου εις το Παρίσι, κ’ εκτός απ’ τους 200 πίνακες που μου έκλεψαν μου πήραν και το ίδιο το ατελιέ κ’ έτσι αναγκάσθηκα να φιλοξενηθώ από ωρισμένους φίλους μου. […]
-Στο Παρίσι πόσα νέα έργα ζωγραφίσατε κ. Γκίκα;
-Δεκαπέντε κ’ ένα μεγάλον πίνακα 2,5 μέτρα επί δύο.
-Τις δημιουργικές αυτές επιτεύξεις σας τις είδαν Γάλλοι τεχνοκρίτες;
-Βέβαια. Μάλιστα ο καλύτερος κριτικός της Γαλλίας κ. Ζερβός[2] έγραψεν εις το “Cahier d’ Art” κάτι που εδημοσίευσεν ήδη το “Καλλιτεχνικόν ρεπορτάζ” του “Έθνους”
-[…] Από την άποψι της τέχνης πώς βρήκατε στο τωρινό σας ταξίδι την γαλλική πρωτεύουσα;
-Να σας πω, εις το Παρίσι σήμερα υπάρχουν ουσιαστικά δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα, το ένα της αφηρημένης ζωγραφικής και το άλλο της συγκεκριμένης.
-Εξηγήστε σ’ έναν αμύητο τι ακριβώς λέτε “αφηρημένη ζωγραφική”;
-Αφηρημένη ζωγραφική είνε εκείνη κατά την οποίαν ο δημιουργός έχει μεν εις το υποσυνείδητόν του την αντίληψιν των αντικειμένων αλλά κατά την εξωτερίκευσίν τους αυτά εξαϋλώνονται, ούτως ειπείν, και τα επιτεύγματα είνε γενικώς σχήματα, ιδίως γεωμετρικά, τα οποία καμμίαν σχέσιν δεν έχουν με τον κόσμον των φαινομένων.
-Η συγκεκριμένη ζωγραφική επιδιώκει το αντίθετον;
-Ακριβώς. Συγκεκριμένη ζωγραφική είνε η πιστή αναπαράστασις των φυσικών φαινομένων.
-Εσείς ποια αντίληψι τέχνης προτιμάτε;
-Εγώ βρίσκομαι στη μέση των δύο αυτών αντιμαχομένων μερίδων. Νομίζω, δηλαδή, ότι ο καλλιτέχνης πρέπει απαραίτητα ν’ αφαιρή κάθε τι το περιττόν απ’ τα αντικείμενα του εξωτερικού κόσμου και, χωρίς να φθάνη εις τα άκρα, στην αφαιρετική ζωγραφική, δηλαδή, ν’ αποδίδη το έργον του πλησιάζοντας κάπως την ζωγραφική αυτή, αλλά και διατηρώντας συγχρόνως την πεμπτουσία, την βάσιν από την οποίαν ξεκίνησε.
-Το γαλλικόν Κοινόν ενδιαφέρεται για την τέχνη;
-Παραπολύ. Όχι μόνον οι Γάλλοι, αλλά και οι ξένοι που ζουν στο Παρίσι παρακολουθούν κάθε είδος τέχνης, ζωγραφική, χαρακτική κ.λπ. Το Κοινόν τόσο στη Γαλλία όσο και στην Αγγλία βιώνει την τέχνην και συζή με τις καλλιτεχνικές δημιουργίες. Η τέχνη για τον Γάλλο και τον Άγγλο είνε μια ανάγκη καθημερινής ζωής. Είνε καταπληκτικόν το πόσον θέλουν να εμβαθύνουν οι λαοί αυτοί σε κάθε εκδήλωσι της τέχνης. […]-
Πώς βρήκατε τους νέους καλλιτέχνες έξω;
-Όλοι οι νέοι έχουν κάνει σημαντικάς προόδους αλλά κανείς ακόμη δεν έχει φθάσει στο ύψος των παλιών Δασκάλων. Πάντως υπάρχει πληθώρα καινούργιων ζωγράφων και αρκετή άμιλλα μεταξύ τους. Επίσης όλοι οι νέοι είνε πολύ εργατικοί. Αυτό το αποδίδω στην ατμόσφαιρα…
-Δηλαδή;
-Δηλαδή στην Γαλλία υπάρχει το αίσθημα της απόλυτης ελευθερίας το οποίον αίσθημα φθάνει πολλές φορές στ’ άκρα και νομίζω ότι αυτό είνε απόκτημα ενός λαού ο οποίος βιώνει την τέχνη. Κι’ αυτός είνε ο λόγος που στη Γαλλία έγιναν τα τελευταία χρόνια τα μεγαλύτερα καλλιτεχνικά κινήματα.
-Εσείς επί του θέματος της καλλιτεχνικής ελευθερίας τι γνώμη έχετε;
-Εγώ φρονώ ότι η τέχνη έχει ανάγκη από περιορισμούς και κανόνας. Μάλιστα όπως ξέρουμε την εποχή της θρησκευτικής επιδράσεως επί της τέχνης, που ίσχυαν ωρισμένοι περιορισμοί, η τέχνη απέδωσε μεγάλα έργα. Στη σημερινή εποχή όπου εξέλιπαν αυτοί οι περιορισμοί, ιδίως του θρησκευτικού χαρακτήρος, πιθανόν να είνε καλύτερη μια απόλυτη ελευθερία.
-Που να φθάνη έως τον σουρρεαλισμόν;
-Ο σουρρεαλισμός είνε μάλλον προϊόν της φιλολογίας και έδωσε παραπολλά ιδίως στην ποίησι. Στην τέχνη εξαιρέσει του Μαξ Ερνστ δεν έδωσε τίποτα σημαντικό.
-Τότε ποια η γνώμη σας σχετικά με τον Πικασσό;
-Ο Πικασσό είναι ένας ζωντανός καλλιτέχνης με διακυμάνσεις πότε καλύτερες, πότε χειρότερες από άποψι επιτεύξεων.
-Από την αγγλική τέχνη τι απεκομίσατε;
-Εντυπώσεις πολύ καλές. Οι Άγγλοι ζωγράφοι είνε μάλλον ατομισταί και πολύ δύσκολα εντάσσονται σε σχολές.
-Η δική σας έκθεσι στο Λέστερ εγνώρισε, μαθαίνουμε, πολύ μεγάλη επιτυχία…
-Ναι. Είμαι ευχαριστημένος. Αρκεί να σας πω ότι επούλησα τα δύο τρίτα των έργων μου…
-Πόσα έργα εκθέσατε;
-Παρουσίασα 38 πίνακες ζωγραφικής και 8 γλυπτά. Είχα αρκετά έργα ελληνικής υπαίθρου και ωρισμένα εμπνευσμένα απ’ τη Γαλλία, όπου και θα οργανώσω ατομική έκθεσι το φθινόπωρο».
[1] Κ. Δ. Λιναρ. (Κοσμάς Λιναρδάτος, δημοσιογράφος, τεχνοκριτικός, πατέρας της δημοσιογράφου Οντίν Λιναρδάτου).
[2] Κριστιάν Ζερβός (Αργοστόλι 1889 - Παρίσι 1970), γεννημένος στην Ελλάδα, αλλά στη συνέχεια Γάλλος από επιλογή, ήταν εκδότης και τεχνοκριτικός των Cahiers d’Art (1926-1960), ενός από τα πιο σημαντικά περιοδικά τέχνης στην Ευρώπη.
