Μαθητές του Γυμνασίου, τη δεκαετία του 1950, κάθε Σεπτέμβρη βλέπαμε από ψηλά, από τον περίβολο του Καπετανάκειου, να μπαινοβγαίνουν στο λιμάνι μεγάλα λευκά φορτηγά-ψυγεία με το σήμα ΑΒ στην τσιμινιέρα και να μεταφέρουν τα νωπά σταφύλια στις σκανδιναβικές αγορές και στην Αγγλία. Κι ενώ ο φωτογραφικός φακός πρόσεξε, διέσωσε και διατήρησε πολλές στιγμές από την ένταση της συγκομιδής, ακόμη και πριν απ’ τον πόλεμο, σπανίζουν εκείνες που διαδέχονται τον τρύγο και συνιστούν τη φάση της προετοιμασίας του προϊόντος πριν δοθεί στην αγορά. Η λιγότερο θεαματική διαδικασία του φινιρίσματος, που γινόταν στα οργανωμένα συσκευαστήρια από τα επιτήδεια χέρια κυρίως νεαρών εργατριών με χρήση ψαλιδιών, δεν φαίνεται να προσέλκυσε τους φωτογράφους.
Κόντρα στην αδιαφορία των συναδέλφων του, ο γνωστός αρμένης φωτογράφος του Ηρακλείου Καραμπέτ οργάνωσε τη φωτογράφηση ενός εν λειτουργία συσκευαστηρίου ραζακί στις Αρχάνες, τον Σεπτέμβριο του 1938 ή 1939. Απέκτησα κάποτε τυχαία ένα από τα ενσταντανέ εκείνα με εγχάρακτη πάνω του τη φίρμα του φωτογραφείου. Ο Μικρασιάτης Καραμπέτ λεγόταν Γκαραμπέτ Αγαμπατιάν και είχε έρθει στο Ηράκλειο το 1923, μετά την Καταστροφή. Το φωτογραφείο του, στο τέλος της οδού 1821, στην είσοδο της πλατείας Σεϊτάν Ογλού (Δαιμόνιος Άνθρωπος), βρισκόταν στη γειτονιά των παιδικών μου χρόνων. Τον θυμάμαι να δουλεύει μέρα-νύχτα, να μπαινοβγαίνει στον σκοτεινό θάλαμο με την γκρίζα ρόμπα και τα χέρια του ταλαιπωρημένα από τα χημικά εμφανίσεων. Ήμασταν πελάτες του οικογενειακώς και μας είχε βγάλει πολλές οκταήμερες φωτογραφίες [σημείωση: οκταήμερες ή εβδομαδιαίες, ήταν οι φωτογραφίες στούντιο, η επεξεργασία και το τύπωμα των οποίων χρειαζόταν οκτώ ημέρες]. Εμπορευόταν και αθλητικά είδη, απ’ αυτόν μάλιστα τσοντάραμε και αγοράσαμε –η ομάδα της πλατείας Κορμανού– την πρώτη τρίφυλλη δερμάτινη μπάλα μας.
Στην πανηγυρική φωτογραφία εμφανίζονται οι εργάτριες μαζί με τους επιβλέποντες την επεξεργασία των σταφυλιών καθώς και κάτοικοι της ιστορικής κωμόπολης των Αρχανών, που απέχει δεκαπέντε χιλιόμετρα από το Ηράκλειο και θεωρείται η πατρίδα της επιτραπέζιας ποικιλίας. Όλοι και όλες φορούν τα καλά τους και έχουν στηθεί μπροστά στο φακό σε πόζα ακινησίας, ενώ οι αναμμένοι ηλεκτρικοί λαμπτήρες δίνουν υποβλητικά μεγάλο βάθος στο χώρο. Σε πρώτο πλάνο –ανασηκωμένα– προβάλλουν τα στενά τελάρα με τα σταφύλια. Είναι χαρακτηριστική η στάση του καθισμένου αριστερά που έχει πάρει στην αγκαλιά του το πολύτιμο προϊόν και το κοιτάζει με προσήλωση, αγνοώντας το φακό. Στη συνωστισμένη εικόνα έχουν στριμωχτεί πάνω από σαράντα άτομα, διακρίνονται τα φρεσκοχτενισμένα κεφάλια των γυναικών σε κοντό καρέ της εποχής, ο γραβατωμένος προϊστάμενος και, όρθιος με το πηλήκιο, ο πανταχού παρών αγροφύλακας.
Τα τελευταία χρόνια, το ραζακί αφέθηκε στην τύχη του, δεν ανανεώθηκε το γενετικό υλικό του, έφτασε στις μέρες μας να καλλιεργείται σε λιγοστές εκτάσεις και οι εξαγωγές να έχουν σχεδόν μηδενιστεί. Δεν ξεχνώ βέβαια τις μάταιες προσπάθειες συναδέλφων γεωπόνων, όπως του φίλου Βαγγέλη Βαρδάκη, που πάσχισαν να διασώσουν και να ανανεώσουν σημαντικές ποικιλίες αμπέλου στην Κρήτη.
Υποσημείωση: Στην ομάδα της γειτονιάς έπαιζε ο Χράιν που δε ζει πια και ήταν ανιψιός του Καραμπέτ, η νεανική φωτογραφία του οποίου προέρχεται από τον Γκάρο Αγαμπατιάν. Βιογραφικές πληροφορίες πήρα από δημοσίευμα της Κατερίνας Αθανασάκη (εφ. Πατρίς, 14/1/2019). Το σήμα ΑΒ στην τσιμινιέρα των φορτηγών πλοίων θυμόταν ο παλιός μου συμμαθητής Μπάμπης Κωνσταντουλάκης.
Το 1934 είναι η φωτογραφία στο εργαστήρι συσκευασίας Στεφανίδη-Αβραμίδη-Βαένα στο Ηράκλειο στον πρώτο όροφο του κτηρίου Φυτάκη.
13 Απρ 2022, 12:04