Η προειδοποίηση ήταν λακωνική και σαφής: θα πάμε στου Μίσα και της Νατάσας, μας έχουν καλέσει για φαγητό, θέλουν να σε γνωρίσουν. Ακολουθούν τον παραδοσιακό τρόπο ζωής των Ρώσων, οπότε να είσαι προετοιμασμένος.
Κατάφερα να βρω στη Μόσχα λίγα ελληνικά μελομακάρονα και αλλάζοντας τρεις φορές τραίνο, πήγα με το μετρό σε μια συνοικία, πολύ μακριά από το κέντρο της πόλης.
Μπαίνοντας στο σπίτι του Μίσα και της Νατάσας, η πρώτη εντύπωση είναι συγκλονιστική. Παντού υπάρχουν μόνο παλιά, παραδοσιακά, χειροποίητα, βαριά έπιπλα. Σε ένα τοίχο κρέμεται το τομάρι μιας αρκούδας, το παραδοσιακό μονόκαννο, το μακρύ μαχαίρι του κυνηγού, το παγούρι και το δερμάτινο σακούλι για τα βόλια. Στις προθήκες μιας βιβλιοθήκης με σπάνιες ρωσικές εκδόσεις δύο αιώνων και μια πλούσια συλλογή με βουτυριέρες. Ο Μίσα που διηγείται πως την απέκτησε ταξιδεύοντας στις εσχατιές της Ρωσίας, ενώ επιδεικνύει το καμάρι του: μια βουτυριέρα, η οποία ανήκε στη ΛίλιΜπρικ, τη μούσα του Μαγιακόφσκι.
Ο Μίσα είναι φυσικός, γιος ενός εκ των σοβιετικών επιστημόνων που κατασκεύασαν την σοβιετική πυρηνική βόμβα. Συνεχίζει το έργο του πατέρα του και αφιέρωσε όλη του τη ζωή στο αντίστοιχο ρωσικό πρόγραμμα. Η εταιρεία του δεν έχει όνομα, η δε διεύθυνσή της είναι μια ταχυδρομική θυρίδα. Δεν ρωτάω περισσότερα. Η Νατάσα είναι γλύπτρια και ζωγράφος. Δουλεύει πολύ με το ξύλο και μέσα στο σπίτι υπάρχουν δεκάδες άγγελοι, εικόνες με διάφορους αγίους, μεγάλα ξυλόγλυπτααντικείμενα. Δεσπόζει ένας τεράστιος κόκκορας. «Συμβολίζει την προδοσία», λέει η Νατάσα, υπαινισσόμενη, προφανώς, το γνωστό ευαγγελικό επεισόδιο με την προδοσία του Ιησού από τον μαθητή του Πέτρο. Κατάγεται από γενιά καλλιτεχνών, η μητέρα της ήταν ζωγράφος και η κόρη της συνεχίζει αυτή την παράδοση.
Ο Μίσα και η Νατάσα είναι βαθιά θρησκευόμενοι άνθρωποι, γι’ αυτό και το τραπέζι είναι στρωμένο με το παραδοσιακό σλαβικό νηστίσιμο μενού: ψάρι, χορτόπιτα, μανιτάρια, διάφοροι μεζέδες με βάση το ρεπάνι.Νηστεύουν γιατί πριν τα ρωσικά Χριστούγεννα, τα οποία γιορτάζονται δεκατρείς ημέρες μετά τα δικά μας, θα εξομολογηθούν και θα κοινωνήσουν.
Η συζήτηση αμέσως περιστράφηκε γύρω από το αγαπημένο μου θέμα, δηλαδή τη σχέση της παράδοσης με τη σύγχρονη εποχή, το διάλογο μεταξύ των εποχών, των αιώνων και των ανθρώπων που προέρχονται από διαφορετικούς πολιτισμούς. Βαθύς γνώστης της ιστορίας και του πολιτισμού, αυθεντικός πιστός χριστιανός, χρησιμοποιεί στο λόγο του πολλές ελληνικές λέξεις που έχουν άμεση σχέση με τη λειτουργική ζωή της Εκκλησίας. Εντυπωσιακό, αν σκεφτεί κανείς ότι πρόκειται για άνθρωπο που ασχολείται μια ολόκληρη ζωή με την πυρηνική φυσική.
Κάποια στιγμή ο Μίσα μου έδειξε φωτογραφίες από τα νησιά Σολοφκί στον Βόρειο Παγωμένο ωκεανό και μου διηγήθηκε διάφορες ιστορίες από τη ζωή των μοναχών σε αυτά, αφού τα επισκέπτεται τακτικά. Συμφωνήσαμε να οργανώσω μια μικρή ομάδα Ελλήνων, όχι παραπάνω από τέσσερα άτομα και να ταξιδέψουμε εκεί στις αρχές του φθινοπώρου, όταν θα έχουν φύγει και οι τελευταίοι θερινοί επισκέπτες. Όνειρο ζωής αυτό το ταξίδι.
Το ρωσικό γλέντι είναι κατάθεση ψυχής τόσο του οικοδεσπότη, όσο και του καλεσμένου. Η ρωσική φιλοξενία έχει όλα τα χαρακτηριστικά της υποδοχής του Ξένου ως αδελφού και το μοίρασμα μαζί του ακόμη και της τελευταίας μπουκιάς. Ξεκινάει με προσευχή, σύμφωνα με το ορθόδοξο τυπικό και συνεχίζεται κατά κύματα. Πρώτα είναι το πρώτο ποτήρι βότκα για το καλωσόρισμα, ακολουθούν οι πρώτοι μεζέδες, που είναι συνήθως μανιτάρια, παστό ψάρι με κρεμμύδι, χορταρικά και στη συνέχεια έρχεται το λεγόμενο «πρώτο πιάτο» που είναι και αυτό ψάρι μαγειρευτό στο φούρνο. Συνήθως, το δείπνο τελειώνει με την παραδοσιακή τεϊοποσία, η οποία έχει το δικό της τελετουργικό και σκεύη, το σαμοβάρι, το πορσελάνινο τσαγιερό, τις μεγάλες κούπες, συνοδεύεται δε πάντα από σπιτικές μαρμελάδες φτιαγμένες από διάφορους καρπούς τους δάσους. Όλα αυτά συνοδεύονται από μεγάλες ποσότητες βότκας, την οποία πίνουν σε ποτηράκια των πενήντα γραμμαρίων.
Στη Ρωσία σήμερα ολοένα και μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού, επιστρέφουν στον παραδοσιακό ρωσικό τρόπο ζωής. Αυτό αφορά την τήρηση των εθίμων που έρχονται από τα βάθη των αιώνων, την αναβίωση της ρωσικής παραδοσιακής διατροφής, τη συμμετοχή στην ζωή της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Πρόκειται, κυριολεκτικά, για μια κοσμογονία, όπως θεωρούν πολλοί από τους συνομιλητές μου, οι οποίοι πιστεύουν πως η Ρωσία επανακτά τον εαυτό της. Είναι μια ιστορικών διαστάσεων επιστροφή του Άσωτου Υιού στους κόλπους της Μητέρας - Πατρίδας, λένε. Καθοριστικό ρόλο σε αυτή την «επιστροφή» διαδραματίζει η ρωσική πνευματικότητα στο πρόσωπο της Ορθόδοξης χριστιανικής πίστης. Η πίστη είναι κάτι για το οποίο είναι πολύ υπερήφανοι οι σημερινοί Ρώσοι. Στην ερώτηση πως συνδυάζεται η χριστιανική πίστη και η νοσταλγία ή ακόμη και η δικαιολόγηση των διώξεων που υπέστη η Ορθόδοξη Εκκλησία από το προηγούμενο καθεστώς, η απάντηση ποικίλει ανάλογα με το συνομιλητή. Κυρίαρχο στοιχείο όμως παραμένει η ρωσική «μοιρολατρία» και η υποταγή του ατόμου στα καπρίτσια της ιστορίας. Μια εξήγηση θα ήταν η τραχύς καιρός και το αφιλόξενο περιβάλλον που ενσταλάζουν στον άνθρωπο την πίστη στην ανεξέλεγκτη μοίρα. Επιπλέον, για το Ρώσο, η υπομονή, η υπακοή και η διακονία, είναι κορυφαίες αρετές στο αξιακό του σύστημα.
Ο Ρώσος σήμερα, είκοσι πέντε χρόνια μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και την μεταφυσικών διαστάσεων ανατροπή που βίωσε, επανέρχεται στη γνώριμη τροχιά της αυτοκρατορικής ιδεολογίας. Θεωρεί πως το ένα τέταρτο του αιώνα που πέρασε, ήταν χρόνος γεμάτος προσβολές και ταπεινώσεις εκ μέρους της Δύσης και πωςαυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί.
Η απέραντη αυτή χώρα με τα εκατόν πενήντα εκατομμύρια κατοίκων, είναι από μόνη της ένας πολιτισμικός οργανισμός που κινείται αυτόνομα μέσα στην ιστορία. Για τη Ρωσία η Ευρώπη, η οποία στην κοινή συνείδηση, αντιπροσωπεύει τη Δύση, δεν είναι κάτι το ιδιαίτερα ελκυστικό. Είναι ένας χώρος στον οποίο μπορούν να ταξιδέψουν, να διασκεδάσουν, να δουν τα μουσεία, αλλά μέχρις εκεί. Θεωρούν πως ο διάλογος ανάμεσα τους, όταν γίνεται, υποκρύπτει διαθέσεις εξαπάτησης και ως εκ τούτου ήταν και παραμένουν ιδιαίτερα καχύποπτοι και δύσπιστοι απέναντι του.
Ήταν οι πρώτες πρωινές ώρες όταν αποχαιρέτησα τους φιλόξενους νέους φίλους μου και κάλεσα ταξί. Πριν φύγω η Νατάσα έβαλε στο γυλιό μου δυο σακούλες με αποξηραμένα μανιτάρια. Το ξημέρωμα αργούσε κι είχα πολλά να σκεφτώ από αυτά που άκουσα και έμαθα αυτή τη νύχτα.
22/12/2015
Περίχωρα της Μόσχας
