Σύνδεση συνδρομητών

Γιάννης Σκαρίμπας: χρονολόγιο εργοβιογραφίας

Παρασκευή, 19 Μαϊος 2023 22:31
Ο Γιάννης Σκαρίμπας.
Ιδιωτικό αρχείο
Ο Γιάννης Σκαρίμπας.

Η ζωή και το έργο του Γιάννη Σκαρίμπα. Αναδημοσίευση από το τεύχος 140, στο οποίο φιλοξενήθηκε εκτενές αφιέρωμα στον συγγραφέα

1893: Γεννιέται στις 28 Σεπτεμβρίου στην Αγία Ευθυμία Παρνασσίδος. Πατέρας του ο Ευθύμιος Σκαρίμπας, απόγονος του Σουλιώτη Φήμου Μασγάκη με προεπαναστατική δράση, ράφτης και κατόπιν τελωνειακός δεκάρχης στο Αίγιο. Μητέρα του η Αιγιώτισσα Ανδρομάχη Σκαρτσίλα, «παραδοσιακή αρχοντοπούλα και γλωσσομάθισα», με καλή μόρφωση.

1900-10: Ακολουθώντας τις μετακινήσεις της οικογένειας κάνει τις εγκύκλιες σπουδές του σε διάφορους τόπους. Το 1906 τελειώνει το Τετρατάξιο Δημοτικό Σχολείο (Αλληλοδιδακτικό) στην Ιτέα Σαλώνων· το 1908 το Σχολαρχείο στο Αίγιο και το 1912 το Γυμνάσιο στην Πάτρα. Στο μεταξύ επισκέπτεται συχνά τον γενέθλιο τόπο του στην Παρνασσίδα περνώντας τα καλοκαίρια στην Αγία Ευθυμία και την Ιτέα.

1912: Στην Πάτρα απόφοιτος του 1ου Γυμνασίου Αρρένων και πτυχιούχος της Μέσης Δασικής Σχολής. Εργάζεται ως υπάλληλος λογιστηρίου στο υποκατάστημα της Εταιρείας Ραπτομηχανών Σίγγερ. Γράφει τα πρώτα του ποιήματα.

1913: Στρατεύεται στις 3 Δεκεμβρίου και υπηρετεί αρχικά ως δεκανέας και κατόπιν λοχίας στο 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων Λαμίας, στις πολεμικές επιχειρήσεις στον Β΄ Βαλκανικό πόλεμο, όπου συστρατεύθηκαν πολλοί συμπολίτες του.

1914: Στις 22 Μαΐου κατάσχεται λόγω χρέους (2.660 δρχ.) από δάνειο του 1902 η «ανώγειος οικία» του πατέρα του, «Ευθυμίου Ιωάννη Σκαρίμπα, τελωνοφύλακος, κατοίκου πρώην Ιτέας και ήδη ως εκ της υπηρεσίας του Πατρών»· οικία «διώροφος, εξ ών η μεν ισόγειος είναι απάτωτος και αδιαίρετος, ο δε δεύτερος όροφος έχει τέσσαρα δωμάτια» (εφημ. Άμφισσα, φ. 448/18-6-1914, σ. 3). Με την κήρυξη του Παγκοσμίου Πολέμου, την ίδια χρονιά, ο Σκαρίμπας προωθείται στο Μακεδονικό μέτωπο, όπου διακρίνεται και τραυματίζεται. Στην εφημερίδα «Εύβοια» (Χαλκίδα) δημοσιεύονται μέχρι τον Μάρτιο του 1915 τα πρώτα του ποιήματα με την υπογραφή «Γιάγκος Ε. Σκαρίμπας» ή με το ψευδώνυμο «Κάλλις Εσπερινός».

1915: Γεννιέται η αδελφή του Καλλιόπη που θα τον ακολουθήσει στις ποιητικές του διαδρομές.

1916: Παρασημοφορείται από τον Διοικητή της 8ης Μεραρχίας για τις ανδραγαθίες του στον πόλεμο χαρακωμάτων στον Στρυμώνα ποταμό. Απολύεται του στρατεύματος στις 17 Οκτωβρίου. Οι οδυνηρές εμπειρίες του θα αποτελέσουν πρώτο υλικό στη συγγραφή των χρονικών «Περίπολος Ζ'» και Φυγή προς τα εμπρός.

Λαμβάνει επιτυχώς μέρος σε διαγωνισμό πρόσληψης τελωνοφυλάκων.

1917: Με την κήρυξη της Οκτωβριανής Επανάστασης καλείται και πάλι, στις 23 Οκτωβρίου, να υπηρετήσει ως υπαξιωματικός του στρατού.

1919: Τοποθετείται στο Τελωνείο Χαλκίδος. Την ίδια χρονιά, κατά μία μαρτυρία, εγγράφεται στη Φιλοσοφική Σχολή του πανεπιστημίου Αθηνών. Στις 19 Απριλίου νυμφεύεται «εξ έρωτος» την Χαλκιδαία Ελένη Κεφαλλωνίτη (ή Κεφαληνίτη) με την οποία απέκτησε πέντε παιδιά.

1920: Αποσπάται στο Τελωνείο Ερέτριας. Κατά την εκεί παραμονή του γράφει τα εννέα πρώτα διηγήματά του τα οποία θα περιληφθούν στους μετέπειτα εκδοθέντες Καϋμούς στο Γριπονήσι.

1922: Ανάκληση της απόσπασής του και οριστική επάνοδος στη Χαλκίδα, όπου θα παραμείνει ώς το τέλος της ζωής του. Εντρυφά στη νεοελληνική ποίηση, το δημοτικό τραγούδι κι ακόμη στο έργο των Έντγκαρ Άλλαν Πόε, Κνουτ Χάμσουν, Θερβάντες, Ντοστογιέφσκι, Ίμπσεν, Όσκαρ Ουάιλντ μεταξύ άλλων, που επηρέασαν σημαντικά το έργο του.

1929: Δημοσιεύεται στο περιοδικό του Κ. Μπαστιά Ελληνικά Γράμματα (τχ. 45) το πρώτο του διήγημα «Στις Πετροκολώνες στο λιμάνι». Αποσπά το Α’ Βραβείο Διηγήματος στον πανελλήνιο διαγωνισμό του περιοδικού για το διήγημα «Ο Καπετάν Σουρμελής ο Στουραΐτης».

1930: Θάνατος του εξάχρονου γιου του Ηλία. Γεμάτος πόνο γράφει το ποίημα «Ηλίας Γ. Σκαρίμπας». Εκδίδεται από το περ. Ελληνικά Γράμματα η πρώτη συναγωγή δώδεκα διηγημάτων του με τίτλο Καϋμοί στο Γριπονήσι. Το τελευταίο, «Ο καπετάν Γκρης», αναφέρεται στον γενέθλιο τόπο του. Καλαίσθητη έκδοση με το πορτραίτο του φιλοτεχνημένο από τον Φώτη Κόντογλου. Τα διηγήματα επαινούνται από την κριτική για την ανανέωση που επιφέρουν στην ηθογραφία και το διεισδυτικό βλέμμα του συγγραφέα στον εσωτερικό κόσμο των ηρώων του.

1933: Εκδίδεται ο δεύτερος κύκλος διηγημάτων με τίτλο Το Θείο Τραγί, όπου διαφαίνονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της γραφής και του ύφους του που θα αιφνιδιάσουν τον αναγνωστικό μας ορίζοντα με τα κλασικά του, πλέον, μυθιστορήματα αυτής της δεκαετίας. Αρθρογραφεί τακτικά στον Τύπο.

1935: Κυκλοφορεί το μυθιστόρημα Μαριάμπας. Η κριτική μετεωρίζεται ανάμεσα στον έπαινο -ή τον θαυμασμό- και την αμηχανία. Θα απαιτηθεί χρόνος, μέχρι να βρει ο συγγραφέας τη θέση του στη νεοελληνική λογοτεχνία.

Γνωριμία με τον Άγγελο Σικελιανό στη Χαλκίδα.

1936: Έκδοση της ποιητικής συλλογής Ουλαλούμ. Επαινετική η συνάντηση και ταύτιση του πεζογράφου με τον ποιητή.

1937: Εκδίδει στη Χαλκίδα το βραχύβιο μηνιαίο περιοδικό Νεοελληνικά σημειώματα (5 τεύχη).

1939: Έκδοση του μυθιστορήματος Το Σόλο του Φίγκαρω, του σημαντικότερου έργου του, όπου «συσσωματώνονται τα χαρακτηριστικά της προσωπικής του γραφής στην πιο δραστική τους εκδοχή». Αμφίσημη η κριτική υποδοχή απέναντι στο νέο ρίγος που κομίζει η μυθιστορηματική του γραφή.

1940: Κατά τη διάρκεια του πολέμου αρθρογραφεί στην εφημερίδα της Χαλκίδας «Εύριπος».

1942: Οικονομική δυσπραγία του συγγραφέα στις δύσκολες συνθήκες τις Κατοχής. Ο «Θίασος Ερασιτεχνών Χαλκίδος» ανεβάζει με πρωταγωνιστή τον Μάνο Κατράκη και σκηνοθέτη τον Σκαρίμπα το έργο του Η γυναίκα του Καίσαρος. Η αμφισβήτηση της γνησιότητας του έργου από τον Αργύρη Βαλσαμά οδήγησε την υπόθεση στα δικαστικά έδρανα. Πρόκειται για την περίφημη «Δίκη της Γυναίκας του Καίσαρος» Στις 3 Μαΐου 1944 ο Βαλσαμάς εκτελέστηκε από τους Γερμανούς για την αντιστασιακή του δράση.

Στροφή στο ελληνικό Θέατρο Σκιών. Ο Σκαρίμπας ως καραγκιοζοπαίχτης μεταφέρει στη φωτισμένη πάνα τη θυμοσοφία του και μιλά μέσα από τα «χαρτονόμουτρα» που κατασκευάζει ο ίδιος. Χώρος των παραστάσεων η αυλή του σπιτιού του, όπου η είσοδος επιτρέπεται στις λαϊκές γυναίκες της γειτονιάς και περιχώρων, με εξαίρεση τις εγκύους λόγω του κινδύνου «να αποβάλουν από τα πολλά γέλια». Το αντίτιμο του εισιτηρίου για τους πιτσιρικάδες «ακριβαίνει» σε «ενάμισι αυγό…». Επινοεί τις φιγούρες του «κόντε Ρεπανάκια» και της «Διαμάντως».

Εντάσσεται στο ΕΑΜ χωρίς να διωχθεί ή να εξοριστεί στη συνέχεια.

1945: Εκδίδει τη βραχύβια εφημερίδα «Λευτεριά». Εκεί δημοσιεύει το άρθρο-ύμνο στην Εθνική Αντίσταση «Το Φως Ιλαρόν». Υποτονική η πολιτική του δραστηριότητα στα χρόνια του εμφύλιου σπαραγμού (1946-1949).

1950: Έκδοση της ποιητικής συλλογής Εαυτούληδες.

1951: Έκδοση του θεατρικού έργου Ο ήχος του κώδωνος που αποτελεί αναμορφωμένη εκδοχή της «κατοχικής» Γυναίκας του Καίσαρος.

1955: Ο συγγραφέας με τα αδέλφια του Καλλιόπη και Τάκη επισκέπτεται συγγενείς στην Κίρρα, γειτονικό χωριό της γενέτειράς του, όπου παρέμεινε για θερινές διακοπές. Μέχρι το 1964 επισκεπτόταν ανελλιπώς τον γενέθλιο τόπο για τις πασχαλινές γιορτές, καθώς και στην περίοδο του καλοκαιριού. Εκεί εκδήλωνε τη λατρεία του για το δημοτικό τραγούδι, αλλά και τον ζεϊμπέκικο χορό. Στην Άμφισσα συναντούσε φίλους συμπατριώτες, τον δημοσιογράφο Γιώργο Γάτο, τον ζωγράφο Αυγέρη Κανάτα και άλλους.

1956: Έναρξη τακτικής συνεργασίας με το περιοδικό Ευβοϊκός Λόγος. Μαχητική αρθρογραφία σε ζητήματα πνευματικής επικαιρότητας. Επιλογή των χρονογραφημάτων αποτέλεσε τον τόμο Τα πουλιά με το λάστιχο (1978).

1957: Στις 10 Μαρτίου διάλεξη στο Γαλλικό Ινστιτούτο Χαλκίδας με θέμα: «Ο ποιητής Καρυωτάκης και οι νέοι».

1958: Δημοσίευση στον Ευβοϊκό Λόγο αποσπάσματος του χρονικού από τον Α’ Παγκόσμιο Η περίπολος Ζ΄. Έκδοση σε ανάτυπο, που χαιρετίστηκε από την κριτική.

1959: Έκδοση του μυθιστορήματος Το Βατερλώ δυο γελοίων. Στην πρώτη του μορφή το έργο έχει γραφτεί και αναγγελθεί ήδη στη δεκαετία του '30.

1961: Εκδίδονται τρεις νουβέλες με γενικό τίτλο Η μαθητευόμενη των τακουνιών.

Στις αρχές της δεκαετίας, με τη δυναμική παρουσία των ρευμάτων της μοντέρνας ζωγραφικής στην Ελλάδα, επηρεασμένος ίσως και από τη στενή φιλία του με τον Φώτη Κόντογλου, κατασκευάζει από ευτελή και άχρηστα υλικά τις περίφημες φιγούρες του Καραγκιόζη, σπονδές περισσότερο στην εικαστική πρωτοπορία εκείνου του καιρού.

1963: Στις 30 Απριλίου επίσκεψη στη Δημοτική Bιβλιοθήκη Άμφισσας. Προσφέρει με ιδιόχειρη αφιέρωση το βιβλίο του Το Βατερλώ δυο γελοίων.

1964: Η «Εταιρεία Ευβοϊκών Σπουδών» τον τιμά για την προσφορά του στα νεοελληνικά γράμματα. Παρακολουθεί τα «Φωκικά» (24-26 Οκτωβρίου), πολιτιστικές εκδηλώσεις ξεχωριστής ποιότητας που διοργανώνονται από φιλοπρόοδη ομάδα νέων της Άμφισσας.

1966: Στις 27 Μαρτίου προσφωνεί συγκινητικά τους συγχωριανούς του σε διάλεξη που οργάνωσε στην Αθήνα ο «Σύλλογος Αγιοευθυμιωτών».

1968: Κυκλοφορεί η ποιητική συλλογή Βοϊδάγγελοι. Δεύτερη αναθεωρημένη έκδοση του μυθιστορήματος Μαριάμπας.

1969: Στο «Πειραματικό Θέατρο» της Μαριέττας Ριάλδη ανεβαίνει σε σκηνοθεσία του Γιώργου Εμιρζά το έργο Ο ήχος του κώδωνος. Κατά τη μεταφορά της παράστασης στη Θεσσαλονίκη, σε μία απ’ τις ελάχιστες μετακινήσεις του, δίνει διάλεξη στη συμπρωτεύουσα με θέμα: «Είναι το γυμνό άσεμνο;» (Αίθουσα «Τέχνη», 8 Μαΐου). Συγγραφή του θεατρικού έργου Το σημείο του Σταυρού.

1970: Συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του με τίτλο Άπαντες στίχοι 1936-1970. Στο Γαλλικό Ινστιτούτο της Αθήνας αναγγέλλεται παράσταση του έργου του «Αντικαραγκιόζης ο Μέγας».

1971: Εκδίδεται εκτός εμπορίου το θεατρικό του έργο Ο Σεβαλιέ Σερβάν της Κυρίας. Με αφορμή τα 150χρονα της Ελληνικής Επανάστασης αρχίζει η συγγραφή του θεμελιώδους ιστορικού έργου του Το '21 και η αλήθεια. Συνολικά 5 τόμοι που θα ολοκληρωθούν το 1977.

1973: Περίπολος Ζ’ («χρονικό από τον Α΄ Παγκόσμιο», με ενδείξεις γραφής 1932, 1958, 1961). Συναγωγή διηγημάτων με τίτλο Τυφλοβδομάδα στη Χαλκίδα.

1975: Φυγή προς τα εμπρός (αντιπολεμικό μυθιστόρημα). Ανάπτυξη του διηγήματος «Περίπολος Ζ’» και του ομότιτλου χρονικού. Ο Γιάννης Σπανός μελοποιεί πρώτος, με μεγάλη απήχηση, το ποίημα «Σπασμένο καράβι». Ακολουθεί πλειάδα συνθετών μέχρι σήμερα, καθένας από τους οποίους δίνει τη δική του μουσική ερμηνεία στην πλούσια και απαιτητική ποίηση του Σκαρίμπα: Σαράντης Κασσάρας, Νικόλας Άσιμος, Διονύσης Τσακνής, Αναστασία Παπαδημητρίου και άλλοι.

1976: Τρεις άδειες καρέκλες. Τελευταία συναγωγή διηγημάτων του αειθαλούς 83χρονου συγγραφέα.

Του απονέμεται (με καθυστέρηση δεκαετιών) το Α' Κρατικό Βραβείο Πεζογραφίας για το μυθιστόρημα Φυγή προς τα εμπρός. Η «Ένωση Ελλήνων Λογοτεχνών» του απονέμει το αργυρό μετάλλιο.

Το έργο του Ο ήχος του κώδωνος, σε σκηνοθεσία Γ. Εμιρζά, ύστερα από επιτυχημένες παραστάσεις σε πολλές πόλεις της Ελλάδας, προβάλλεται στην κρατική τηλεόραση στις 12 Απριλίου.

1977: Αντι-Καραγκιόζης ο Μέγας (δύο κωμωδίες για το Θέατρο Σκιών).

1978: Στις 18 και 19 Φεβρουαρίου πλούσιες τιμητικές εκδηλώσεις του Δήμου Χαλκιδέων στο κινηματοθέατρο «Λούσυ». Το «Ευβοϊκὸ Θέατρο» παρουσίασε το έργο Ο Σεβαλιέ Σερβάν της Κυρίας· ο καραγκιοζοπαίκτης Βάγγος Κορφιάτης έπαιξε έργα του Σκαρίμπα διασκευασμένα για το Θέατρο Σκιών. Του απονεμήθηκε το Μετάλλιο της Πόλεως για το σύνολο του έργου του. Στον χαιρετισμό του ο τιμώμενος συγγραφέας είπε: «Δέχτηκα μία πανστρατιά επίθεση δόξης».

Εκδίδονται Τα πουλιά με το λάστιχο, επιλεκτική συναγωγή των χρονογραφημάτων του στον Ευβοϊκό Λόγο.

1978: Συνέντευξη στον φίλο του, Αμφισσέα δημοσιογράφο, Γιώργο Γάτο (εφημ. «Τα Νέα», 5 Μαρτίου). Το λογοτεχνικό του πορτραίτο στην εκπομπή της ΕΡΤ «Παρασκήνιο».

1979: Τα Καγκουρώ, θεατρικό κομεντί (όπως το αποκαλεί ο συγγραφέας). Παράλληλη έκδοση χρονογραφημάτων του (τα χαρακτηρίζει «αντιδιηγήματα») με τίτλο Σπαζοκεφαλιές στον ουρανό.

1980: Με την έκδοση των θεατρικών έργων Πάτερ Συνέσιος και Η κυρία του τραίνου ολοκληρώνεται ο δραματουργικός κύκλος. Στο «Θεατρικό Φεστιβάλ Ιθάκης» παρουσιάζεται το έργο του Τα Καγκουρώ.

1984: Στις 21 Ιανουαρίου πεθαίνει στη Χαλκίδα, σε ηλικία 91 ετών, και κηδεύεται με δημοτική δαπάνη στον Λόφο του Καράμπαμπα. Πλήθος κόσμου, φίλοι από τη γενέτειρά του, εκπρόσωποι των αρχών απευθύνουν τον ύστατο χαιρετισμό. Ο Κώστας Καράλης τον αποχαιρετά εξ ονόματος όλων τραγουδώντας το «Σπασμένο Καράβι».

1986: Αφιέρωμα στη μνήμη του στην εκπομπή της ΕΡΤ «Παρασκήνιο», στις 21 Ιανουαρίου 1986.

*Αντλήθηκαν πληροφορίες από το «Χρονολόγιο εργοβιογραφίας του Γ.Σ» στο περ, Διαβάζω (αρ. 269, 4/9/1991)· το βιβλίο του Σπύρου Κοκκίνη Τα αποκηρυγμένα ποιήματα του Σκαρίμπα (Φιλιππότης, Αθήνα 1991)· το «Χρονολόγιο Γιάννη Σκαρίμπα» που συνέταξε η Κατερίνα Κωστίου για το αφιέρωμα «Η Χαλκίδα του Γιάννη Σκαρίμπα» (H Καθημερινή [Επτὰ Ημέρες], 6 Απριλίου 1997), και από τη σειρά «Άπαντα Γιάννη Σκαρίμπα» των εκδόσεων Νεφέλη με επιμέλεια της Κ. Κωστίου.

Προσθήκη σχολίου

Όλα τα πεδία είναι υποχρεωτικά. Ο κώδικας HTML δεν επιτρέπεται.