Νίκος Ψαρρός

Στις 11/4/2025, στη βραδινή ενημερωτική εκπομπή του Σταμάτη Ζαχαρού, εμφανίστηκε ο εμφανισθείς ως εμπειρογνώμων των Τεμπών, Κώστας Λακαφώσης, για να ανασκευάσει προσεκτικά τις προηγούμενες θέσεις του περί παράνομου φορτίου ξυλολίου, το οποίο θεωρήθηκε από μέρος συγγενών των θυμάτων της τραγωδίας των Τεμπών ως υπεύθυνο για το θάνατο των δικών τους.

Στο προηγούμενο σημείωμα ορίσαμε το έμβιο ον ως ένα ολικά διαδικαστικά δομημένο πράγμα, στο οποίο όλον και μέρη χαρακτηρίζονται από τη σχέση της τελεολογίας: τα όργανα και τα μέρη των οργάνων ενός έμβιου όντος –μέχρι το επίπεδο των βιοχημικών και φυσιολογικών διαδικασιών– υπηρετούν τη διατήρηση της ύπαρξής του: το έμβιο ον ως όλον υπηρετεί την ύπαρξη και τη λειτουργία των οργάνων και τη διατήρηση σε ροή όλων των φυσιολογικών και βιοχημικών διαδικασιών που είναι απαραίτητες για τη διατήρηση της ζωής του.

Με αυτόν τον ορισμό του έμβιου όντος και με βάση τις γνώσεις μας για τη φύση των μεταβολικών διαδικασιών και των υλικών που συμμετέχουν σε αυτές, μπορούμε να προχωρήσουμε σε έναν πρώτο προσδιορισμό των συνθηκών που είναι αναγκαίες για την εμφάνιση της ζωής σε ένα άβιο περιβάλλον.

Οι σημερινές μας γνώσεις περί χημικής σύστασης όλων των μέχρι τώρα γνωστών έμβιων όντων και για τις χημικές διαδικασίες επάνω στις οποίες βασίζεται η ζωή «απαιτούν» την ύπαρξη ύδατος σε υγρή μορφή και χημικών ουσιών οι οποίες είναι σταθερές αλλά και μπορούν να συμμετέχουν σε χημικές διαδικασίες σε υδατικό περιβάλλον. Όλες αυτές οι χημικές ουσίες είναι ενώσεις του άνθρακα, κυρίως με υδρογόνο, οξυγόνο, άζωτο, φωσφόρο, θείο και σε ειδικές περιπτώσεις με πυρίτιο. Άλλα στοιχεία που, σύμφωνα με τις σημερινές μας γνώσεις, είναι απαραίτητα για όλες ή για ορισμένες μορφές ζωής είναι διάφορα μέταλλα όπως ο σίδηρος, ο χαλκός, το νάτριο, το κάλιο, το κοβάλτιο και το ασβέστιο, αμέταλλα όπως το χλώριο και το ιώδιο και πολλά άλλα τα οποία απαντώνται σε πολύ μικρές συγκεντρώσεις (τα λεγόμενα ιχνοστοιχεία).

Επειδή το ύδωρ σε υγρή κατάσταση θεωρείται αναγκαία συνθήκη για την ύπαρξη ζωής, το ουράνιο σώμα το οποίο θα είναι υποψήφιο για την εμφάνιση και τη διατήρησή της πρέπει να βρίσκεται σε μια απόσταση από το κεντρικό του άστρο η οποία θα επιτρέπει την ύπαρξη του ύδατος σε υγρή μορφή. Αυτή η ζώνη γύρω από κάθε αστρικό σώμα ονομάζεται «κατοικήσιμη ζώνη» ή «ζώνη της Χρυσομαλλούσας» – αναφορά σε ένα αγγλικό παραμύθι του 19ου αιώνα. Πλανήτες που βρίσκονται πιο κοντά ή πιο μακριά στο κεντρικό τους άστρο από τη ζώνη αυτή δεν μπορούν να έχουν ύδωρ σε υγρή κατάσταση – τουλάχιστον χωρίς την συνδρομή ειδικών συνθηκών. Στο δικό μας ηλιακό σύστημα η ζώνη αυτή εκτείνεται από την τροχιά της Αφροδίτης μέχρι την τροχιά του νανοπλανήτη Δήμητρα (το θεωρητικά απώτερο σημείο της) που βρίσκεται στη ζώνη των αστεροειδών ανάμεσα στον Άρη και τον Δία. Η Γη βρίσκεται περίπου στη μέση της λεγόμενης «συντηρητικής» κατοικήσιμης ζώνης, που εκτείνεται από την τροχιά της Αφροδίτης μέχρι την τροχιά του Άρη. Στην Αφροδίτη σήμερα δεν υπάρχει καθόλου ύδωρ σε υγρή κατάσταση, εκτός από μια περιοχή των νεφών της όπου ίσως διατηρούνται υδρατμοί, ενώ στον Άρη το ύδωρ είναι παγιδευμένο στον ρεγόλιθο της επιφάνειας και στην ατμόσφαιρα του πλανήτη, η οποία αποτελείται όπως και η ατμόσφαιρα της Αφροδίτη κυρίως από διοξείδιο του άνθρακα. Υπάρχουν ενδείξεις ότι στο μακρινό παρελθόν ο Άρης είχε μεγάλα σώματα ύδατος σε υγρή μορφή που σχημάτιζαν ίσως ωκεανούς, λίμνες και ποτάμια. Για την Αφροδίτη οι ενδείξεις αυτές είναι πιο ισχνές, ωστόσο επίσης δεν αποκλείεται η ύπαρξη ύδατος σε υγρή μορφή στο παρελθόν.

Αλλά η ύπαρξη της ζώνης της Χρυσομαλλούσας δεν αρκεί για την εμφάνιση και τη διατήρηση της ζωής. Το μέγεθος του κεντρικού άστρου παίζει εξίσου σημαντικό ρόλο: Άστρα πολύ μεγαλύτερα από τον Ήλιο έχουν πολύ μικρότερη διάρκεια ζωής, που κατά πάσα πιθανότητα δεν είναι αρκετή να επιτρέψει στη ζωή να εγκατασταθεί σε πλανήτες τους που βρίσκονται στην κατοικήσιμη ζώνη. Επιπλέον, τα άστρα αυτά έχουν όχι μόνο μεγαλύτερη φωτεινότητα, κάτι που σημαίνει μεγαλύτερη ροή ενέργειας, ενώ και το φάσμα τους περιέχει περισσότερη ακτινοβολία στην περιοχή του υπεριώδους, κάτι που εμποδίζει τη διατήρηση σταθερών δεσμών άνθρακα με άλλα στοιχεία και, κατά συνέπεια, την εμφάνιση εκείνων των χημικών ουσιών που θεωρούνται απαραίτητες για βιοχημικές διαδικασίες οι οποίες απαντώνται σε έμβια όντα. Πιο πιθανή θεωρείται η εμφάνιση της ζωής σε αστρικά συστήματα όπου το κεντρικό άστρο έχει περίπου το μέγεθος του Ήλιου ή μικρότερο. Όμως, σε μικρότερα άστρα, η κατοικήσιμη ζώνη βρίσκεται τόσο κοντά στο κεντρικό άστρο ώστε πιθανοί πλανήτες να είναι «παλιρροϊκά κλειδωμένοι» –όπως η Σελήνη σε σχέση με τη Γη– , που σημαίνει ότι έχουν πάντα στραμμένο το ίδιο ημισφαίριο προς το άστρο ενώ το άλλο βρίσκεται στο αιώνιο σκοτάδι – με αποτέλεσμα να επικρατεί ψύχος. Το μεγαλύτερο όμως πρόβλημα για την ύπαρξη ύδατος σε υγρή μορφή και για την εμφάνιση της ζωής σε αυτά είναι ότι χαρακτηρίζονται από πολύ συχνές εκλάμψεις, δηλαδή εκρήξεις στις επιφάνειές τους, που μπορούν να μεταφέρουν υπερθερμασμένο αστρικό υλικό μέχρι τους πλανήτες που βρίσκονται σε τροχιά γύρω τους. Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι οι εκλάμψεις αυτές έχουν συνέπεια την έκδυση των πλανητών από τις ατμόσφαιρες και τις πιθανές υδρόσφαιρές τους, καθιστώντας τους ακατάλληλους για κάθε μορφή ζωής.

Το πρώτο συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι μόνο άστρα με το μέγεθος του Ήλιου έχουν πιθανότητες να έχουν πλανήτες που μπορούν να φιλοξενήσουν ζωή – το καλό είναι ότι τα άστρα αυτά αποτελούν την πλειονότητα του αστρικού πληθυσμού στο σύμπαν. Όμως, δεν αρκεί μόνο το αστρικό μέγεθος για να επιτρέψει την εμφάνιση της ζωής. Στο επόμενο σημείωμα θα παρουσιάσουμε και τις υπόλοιπες αναγκαίες συνθήκες.

Επειδή τις τελευταίες μέρες ξανάρχισαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης οι δημοσιεύσεις διαφόρων βίντεο οι δημιουργοί των οποίων προσπαθούν να αποδομήσουν δήθεν πειραματικά το γεγονός ότι τα έλαια σιλικόνης που χρησιμοποιούνται ως ψυκτικό μέσον σε μετασχηματιστές ηλεκτραμαξών, όπως αυτές του δυστυχήματος των Τεμπών, δεν μπορούν να αναφλεγούν, θα ήθελα να κάνω κάποιες παρατηρήσεις και να δώσω μερικές συμβουλές.

Το σύνταγμα και οι νόμοι δεν είναι απλά εργαλεία για τη διατήρηση της κοινωνικής ειρήνης και για την επίτευξη της ευημερίας αλλά όπλα σε έναν εξοντωτικό και συνεχή εμφύλιο πόλεμο.

Mια φανταστική ιστορία

Ένα κείμενο που πρωτοδημοσιεύτηκε στον ιστότοπο www.amagi.gr την 16/11/2015 αλλά όπως φαίνεται είναι ακόμα επίκαιρο.

Στις 8 Δεκεμβρίου 1966 συνέβη μια από τις μεγαλύτερες ναυτικές τραγωδίες στην Ελλάδα: το ναυάγιο του οχηματαγωγού Ηράκλειον ανοιχτά της Φαλκονέρας με 277 νεκρούς και μόνο 47 επιζώντες. Η ευθύνες βάρυναν τους ιδιοκτήτες του πλοίου, τους αδελφούς Τυπάλδους, και άλλα στελέχη της εταιρείας, καθώς και τον διευθυντή της επιθεώρησης πλοίων του υπουργείου Ναυτιλίας. Ο τότε υπουργός Ναυτιλίας δεν παραιτήθηκε αλλά ακολούθησε την πτώση της κυβέρνησης στην οποία ανήκε δυο εβδομάδες αργότερα.

Στις 27 Φεβρουαρίου 2025, μια μέρα πριν από την δεύτερη επέτειο της σιδηροδρομικής τραγωδίας στα Τέμπη, δημοσιεύεται από τον νεοσυσταθέντα Εθνικό Οργανισμό Διερεύνησης Αεροπορικών και Σιδηροδρομικών Ατυχημάτων και Ασφάλειας Μεταφορών (ΕΟΔΑΣΑΑΜ) το πρώτο από μία σειρά αναμενόμενων επίσημων πορισμάτων σχετικά με τις συνθήκες, τις αιτίες και την ακολουθία των γεγονότων αυτού του δυστυχήματος που κόστισε 57 νεκρούς. Το πόρισμα περιέχει και ορισμένα συμπεράσματα για τις απαιτούμενες ενέργειες με σκοπό την εξασφάλιση της ασφάλειας των σιδηροδρόμων στην Ελλάδα και την αποτροπή παρόμοιων τραγωδιών στο μέλλον.

Ποια εντύπωση αποκόμισε ο γράφων από την ανάγνωση των 178 σελίδων του πορίσματος;

α) Οι συντάκτες έχουν προσπαθήσει να περιγράψουν με μεγάλη λεπτομέρεια την αλληλουχία των γεγονότων που οδήγησαν στην καταστροφή και αφορούν τις ενέργειες των εμπλεκόμενων σιδηροδρομικών (μηχανοδηγών, σταθμαρχών κ.ά.).

β) Οι συντάκτες ανασυνθέτουν με μεγάλη προσοχή τα γεγονότα που ακολούθησαν τη σύγκρουση και οδήγησαν στην εικόνα του τόπου του δυστυχήματος όπως τη βρήκαν τα διασωστικά συνεργεία που έσπευσαν πολύ γρήγορα εκεί και κατέβαλαν υπεράνθρωπες προσπάθειες για να καταπολεμήσουν την πυρκαγιά που κατάκαιγε τα βαγόνια της επιβατικής αμαξοστοιχίας και για να βοηθήσουν τους επιζώντες.

γ) Οι συντάκτες προσπαθούν να διαλευκάνουν μια σημαντική πτυχή του δυστυχήματος που οδήγησε σε πολλές αντιπαραθέσεις και κατηγορίες για συγκάλυψη εγκλήματος. Η πτυχή αυτή αφορά το ερώτημα αν μία από τις δυο αμαξοστοιχίες που ενεπλάκησαν στο συμβάν μετέφερε ένα μη δηλωμένο φορτίο εύφλεκτης καύσιμης ύλης, η οποία θεωρείται τουλάχιστον συνυπεύθυνη για την πυρκαγιά που κατέστρεψε δυο βαγόνια του επιβατικού συρμού και για τον θάνατο πέντε ως επτά ανθρώπων. Σε συνάρτηση με αυτό το φορτίο αναμενόταν επίσης μια απάντηση στο ερώτημα αν και σε ποιο βαθμό αλλοιώθηκε ακούσια ή εκούσια ένα μέρος του χώρου του δυστυχήματος και αν αυτή η αλλοίωση οδήγησε στην απώλεια στοιχείων που θα βοηθούσαν στην απάντηση αυτού του ερωτήματος.

Όμως παρ’ όλη τη γενικά θετική και επαγγελματική εμφάνισή του, το πόρισμα περιέχει πτυχές, οι οποίες μπορεί να θεωρηθούν ότι προδικάζουν την έκβαση της αναμενόμενης δίκης:

α) Σε ό,τι αφορά τις ενέργειες του σταθμάρχη, ο οποίος φέρεται ως ο κύριος υπεύθυνος της καταστροφής, η περιγραφή της χαοτικής κατάστασης που επικρατούσε στον σταθμό της Λάρισας τη μοιραία νύχτα μπορεί να αναγνωστεί ως ένας κατάλογος ελαφρυντικών. Σε αυτό μπορεί να αντιτάξει κανείς ότι η αμεροληψία των εμπειρογνώμων απαιτεί τη λεπτομερή καταγραφή όλων των συνθηκών που επικρατούσαν στο σταθμαρχείο, όμως η περιγραφή εμπεριέχει και συμπεράσματα, όπως το ότι η ασύμμετρη κατανομή των συστημάτων ελέγχου και των συστημάτων επικοινωνίας δυσκόλευε την παράλληλη εποπτεία των πρώτων κατά την επικοινωνία του σταθμάρχη με τους άλλους παράγοντες της κατάστασης (μηχανοδηγοί, άλλοι σταθμάρχες,  αστυνομία κ.λπ.). Αυτό μπορεί να ισχύει, όμως δεν είναι αρμοδιότητα των συντακτών του πορίσματος να διατυπώνουν τέτοια συμπεράσματα γιατί η θέση τους είναι η θέση μαρτύρων σε μια ακροαματική διαδικασία.

β) Σε ό,τι αφορά το θέμα της αιτίας της πυρκαγιάς το πόρισμα:

1) Δεν έχει συνημμένες τις εκθέσεις στις οποίες παραπέμπει το κείμενο – την έκθεση του καθηγητού κ. Κωνσταντοπούλου, χημικού μηχανικού του ΑΠΘ, την έκθεση του Σουηδικού Ιδρύματος Ερευνών RI.SE, του γερμανικού εργαστηρίου RST Labs και τις εκθέσεις των πανεπιστημίων της Γάνδης και της Πίζας.

2) Δεν αναφέρει τίποτα για την πιστότητα των καταγραφών των καμερών. Οι κάμερες λειτουργούσαν σε κατάσταση νυκτός, πράγμα που τις κάνει να καταγράφουν στο υπέρυθρο μέρος του φάσματος και να το μετατρέπουν σε ορατό. Το πόρισμα δεν αναφέρει αν αυτό το γεγονός ελήφθη υπόψη ή αν δεν παίζει ρόλο. Έτσι όμως δεν γνωρίζουμε αν οι πυρόσφαιρες και οι εστίες πυρός που κατεγράφησαν έχουν το πραγματικό ή ένα φαινομενικό μέγεθος. Οι συντάκτες του πορίσματος δεν αναφέρουν αν διερεύνησαν το κατά πόσον οι κάμερες αυτού του τύπου διαφέρουν στις καταγραφές τους ανάλογα με τις συνθήκες φωτισμού.

3) Δεν αναφέρει ούτε σχολιάζει το ανάλογο πόρισμα της Hellenic Train που περιγράφει την κατάσταση των μετασχηματιστών της ηλεκτράμαξας της επιβατικής αμαξοστοιχίας και δίνει μια εικόνα έκρηξης στο μηχανοστάσιο, συμπεριλαμβανομένης της έκρηξης πυκνωτών και της δημιουργίας των εστιών πυρός από τα ψυκτικά έλαια του μετασχηματιστή. Η πιθανότητα οι πυρόσφαιρες και οι πρωτογενείς εστίες πυρός να οφείλονται στα ψυκτικά έλαια των μετασχηματιστών δεν απορρίπτεται εντελώς από τους συντάκτες, θεωρείται όμως ως απίθανη. Το κύριο επιχείρημα είναι ότι αν είχε καεί σημαντική ποσότητα αυτού του υλικού θα είχε παραχθεί μια μεγάλη ποσότητα διοξειδίου του πυριτίου. Οι συντάκτες παραδέχονται ότι υπάρχουν ορατές ποσότητες αυτού του υλικού αλλά ότι δεν επαρκούν. Ένα άλλο επιχείρημα είναι πιο τεχνικό και σχετίζεται με τη χημεία της καύσης ελαίων σιλικόνης. Όμως το πόρισμα της Hellenic Train δεν ισχυρίζεται ότι κάηκε όλη η ποσότητα των ελαίων του μετασχηματιστή, αλλά μόνον ότι η ανάφλεξή τους οδήγησε στη πυρκαγιά που κατέκαψε το κυλικείο.

4) Δεν αναφέρει αν έχουν καταγραφεί ανάλογα περιστατικά ή αν αυτό το περιστατικό είναι το πρώτο στην ιστορία των σιδηροδρόμων.  Επίσης δεν λαμβάνει υπόψιν ότι υπάρχουν πολλά καταγεγραμμένα περιστατικά ανάφλεξης μετασχηματιστών υψηλής ή μέσης τάσης και δεν φαίνεται να έχει εξετάσει κατά πόσον τέτοια περιστατικά θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως μοντέλα για την υπό διερεύνηση υπόθεση.

5) Σε ό,τι αφορά το καύσιμο υλικό των παρατηρηθεισών σφαιρών πυρός, η βασική υπόθεση των συντακτών του πορίσματος είναι ότι το «πιθανό αλλά άγνωστο» καύσιμο είναι ένας κατώτερος υδρογονάνθρακας (στα σενάρια προσομοίωσης αναφέρεται το πεντάνιο) και ότι το υλικό βρέθηκε κάπου μέσα στο σασί του βαγονιού του κυλικείου. H ολική πιθανολογούμενη ποσότητα αναφέρεται γύρω στους δυόμισι τόνους, δηλαδή κάτι λιγότερο από τρία κυβικά μέτρα, η οποία απελευθερώθηκε και ανεφλέγη σε τρία στάδια. Εδώ ανακύπτει πάλι το πρόβλημα της ορατότητας μιας τόσο μεγάλης ποσότητας – και της οσμής της.

Επιστρέφοντας στην κριτική στη διαχείριση του τόπου του δυστυχήματος μετά την περάτωση των πρώτων ενεργειών διάσωσης και κατάσβεσης, αυτή είναι δικαιολογημένη και εύλογη, όμως δεν έχει επιτιμητικό τόνο ούτε επιρρίπτει ευθύνες σε συγκεκριμένα πρόσωπα ή ομάδες, αλλά παραδέχεται ότι τα λάθη που έγιναν οφείλονται στο ότι στη χώρα δεν υπάρχει εμπειρία διαχείρισης, καθώς το δυστύχημα των Τεμπών είναι το πρώτο αυτού του είδους που συμβαίνει – και όλοι ευχόμαστε να είναι και το τελευταίο. Και η εξιχνίαση των αιτιών της πυρκαγιάς έχει σημασία όχι μόνο για τη δικαστική συνέχεια της υπόθεσης, αλλά και για τη βελτίωση της ασφάλειας των σιδηροδρόμων εν γένει, καθώς μπορεί και πρέπει να αποκαλύψει αδύνατα σημεία στην πυρασφάλεια και την πυραντοχή των αμαξωμάτων αλλά και των ηλεκτραμαξών.

Και όπως και το ναυάγιο του «Ηράκλειον» οδήγησε στην ανάπτυξη ενός πολύ καλού συστήματος έρευνας και διάσωσης στη ναυσιπλοΐα της χώρας και στη θέσπιση κανόνων και κανονισμών ασφαλείας, το πόρισμα του ΕΟΑΔΑΣΑΑΜ πρέπει να έχει συνέπεια όχι μόνο την περάτωση των υποδομών ασφαλείας των σιδηροδρόμων, αλλά και την περαιτέρω βελτίωση του κανονισμού κυκλοφορίας και της επαγγελματικής κατάρτισης του προσωπικού.

Οι εκλογές στη Γερμανία διεξήχθησαν χωρίς πολλά παρατράγουδα. Υπάρχει καθαρή πρωτιά του συνασπισμού των Χριστιανοδημοκρατικών κομμάτων CDU και CSU, μια δυστυχώς επίσης ξεκάθαρη δεύτερη θέση του τραμπικού AfD, με τα δυο άλλα κόμματα που σημάδεψαν τη γερμανική και την ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή τα τελευταία 40 χρόνια να καταλαμβάνουν την τρίτη (SPD) και την τέταρτη (Πράσινοι/Συμμαχία 90) θέση. Από τα μικρότερα κόμματα, οι φιλελεύθεροι (FDP) φαίνεται πως πληρώνουν το λογαριασμό για την υπερφίαλη στάση τους που είχε αποτέλεσμα τη διάλυση του κυβερνώντος τρικομματικού συνασπισμού μέσα σε μια κρίσιμη διεθνή αλλά και εθνική συγκυρία μένοντας εκτός κοινοβουλευτικού νυμφώνος, το κόμμα της Αριστεράς (Die Linke) κατάφερε την τελευταία στιγμή να κινητοποιήσει τις εφεδρείες του και να εξασφαλίσει άνετα την κοινοβουλευτική του εκπροσώπηση, ενώ το καθαρά προσωποπαγές φιλορωσικό και λαϊκιστικά αριστερό κόμμα του Συνασπισμού της Σάρας Βάγκενκνεχτ (BSW) δεν κατάφερε να μπει στο νέο ομοσπονδιακό Κοινοβούλιο.

Ποιος είναι ο ύψιστος σκοπός της Δικαιοσύνης — τόσο ως ιδέας όσο και ως θεσμού;

Ο Χέγκελ και η κοινωνική αντίφαση που απορρέει από την αποδοχή του λαϊκισμού από την πολιτική εξουσία.