Στην αρχαιότητα, μέρος του κτήματος αποτελούσε τον ιδιωτικό κήπο του φιλόσοφου και βοτανολόγου Θεόφραστου, ενός από τους διαδόχους του Αριστοτέλη. Ο κήπος υπήρξε δώρο του Δημητρίου του Φαληρέα προς το δάσκαλό του. Περιλάμβανε επίσης ένα ιερό και μια βιβλιοθήκη.
Η κατασκευή του Κήπου ξεκίνησε το 1839 και θεωρείται το πιο πετυχημένο έργο της βασίλισσας Αμαλίας. Το ενδιαφέρον τής ανάσσης για τον Κήπο ήταν τέτοιο που λέγεται ότι περνούσε τουλάχιστον τρεις ώρες την ημέρα ασχολούμενη προσωπικά με τη φροντίδα του. Το 1842, μάλιστα, φύτεψε η ίδια τις ουασινγκτόνιες που υπάρχουν μέχρι σήμερα στην είσοδο της λεωφόρου Βασιλίσσης Αμαλίας. Είναι ο μοναδικός ιστορικός κήπος της χώρας και ο πρώτος διαμορφωμένος χώρος πρασίνου της Νεότερης Ελλάδας. Τα πρώτα χρόνια της ύπαρξης του ήταν κήπο του Παλατιού (το σημερινό κτίριο της Βουλής των Ελλήνων).
Η αρχική του ονομασία ήταν «Βασιλικός Κήπος». Μετονομάστηκε σε Εθνικό Κήπο το 1927, κατά την περίοδο της αβασίλευτης δημοκρατίας. Το 1923 χαρακτηρίστηκε κρατικός και το 1927 ιδρύθηκε το ΝΠΔΔ «Επιτροπή Δημοσίων Κήπων και Δενδροστοιχιών – Εθνικός Κήπος», το οποίο λειτούργησε έως το 2004. Τα τελευταία 95 χρόνια την ευθύνη διαχείρισης του Κήπου έχει ο Δήμος Αθηναίων. Το 2011, ο Κήπος χαρακτηρίστηκε επισήμως Ιστορικός Τόπος βάσει σχετικής απόφασης του Υπουργείου Πολιτισμού. Στο σχετικό ΦΕΚ αναφέρεται:
Τον χαρακτηρίζουμε ως ιστορικό τόπο […].[Είναι] χαρακτηριστικός και ομοιογενής χώρος, που εμπεριέχει αξιόλογα κτήρια, κατασκευές και διαμορφώσεις μεταγενέστερες του 1830, διότι πρόκειται για ένα μοναδικό στην χώρα μας και ιδιαίτερα αξιόλογο παράδειγμα αρχιτεκτονικής τοπίου με βάση τις αρχές του ευρωπαϊκού σχεδιασμού του 19ου αιώνα και με ιδιαίτερο βοτανολογικό ενδιαφέρον. Αποτελεί τόπο στον οποίο έχουν αποτυπωθεί διαδοχικές εξελικτικές φάσεις τής νεώτερης ιστορίας των Αθηνών και έχει άρρηκτα συνδεθεί στην συλλογική μνήμη των κατοίκων τής πόλης με σημαντικές καμπές τής ιστορίας του ελληνικού κράτους καθώς και με την καθημερινή ζωή τους.
Στον Κήπο υπήρχαν στο παρελθόν λίμνες με πάπιες και ένας μικρός ζωολογικός κήπος, ενώ λειτουργεί καφετέρια, παιδική βιβλιοθήκη και μια παιδική χαρά.
Είναι ανοιχτός για το κοινό από την ανατολή μέχρι τη δύση του ήλιου.
Η χλωρίδα
Στον Εθνικό Κήπο συναντά κανείς όλα σχεδόν τα είδη βλάστησης: Δένδρα, αειθαλή και φυλλοβόλα, θάμνους, πολυετή ποώδη φυτά, αναρριχώμενα, παχύφυτα και κάκτους, ετήσια ανθόφυτα, χλοοτάπητες, φυτά εδαφοκάλυψης κ.ά. Περιλαμβάνονται πολλά τυπικά μεσογειακά είδη, αλλά η βλάστηση χαρακτηρίζεται από τη μεγάλη αναλογία ξενικών ειδών. Τα πιο χαρακτηριστικά είναι:
- οι ουασιγκτώνιες, τα φοινικοειδή που συγκροτούν τη μνημειώδη δενδροστοιχία της κεντρικής εισόδου επί της λεωφόρου Αμαλίας και ονομάστηκαν έτσι προς τιμήν του προέδρου των ΗΠΑ, Τζορτζ Ουάσινγκτον,
- οι ευκάλυπτοι και οι καζουαρίνες της Αυστραλίας,
- οι φυτολάκες της Νοτίου Αμερικής,
- οι ψευδοπιπεριές της Κεντρικής Αμερικής,
- οι κινεζικοί αείλανθοι.
Η πανίδα
Στον Εθνικό Κήπο βρίσκουν καταφύγιο, φωλιάζουν και αναπαράγονται ελεύθερα αρκετά είδη πανίδας. Οι συνθήκες της πυκνής βλάστησης, η έντονη παρουσία νερού, το γεγονός ότι ο Κήπος κλείνει κατά τις βραδινές ώρες (διατηρώντας συνθήκες ηρεμίας και ελάχιστης όχλησης) τον έχουν μετατρέψει σε πολύ σημαντικό αστικό βιότοπο.
Πουλιά
- Παπαγάλοι
- Τσαλαπετεινοί
- Πάπιες
- Χήνες
- Παγώνια
Μικρά ζώα
- Χελώνες
- Σκίουροι
- Κουνέλια
- Αίγαγροι
Τα Ζώα του νερού
- Νεροχελώνες
- Ψάρια
- Φρύνοι.
Το νερό
Το νερό είναι κυρίαρχο στον Εθνικό Κήπο. Η κύρια υδάτινη πηγή του εξακολουθεί να είναι το Πεισιστράτειο Υδραγωγείο, μια υπόγεια συλλεκτήρια στοά στο φυσικό έδαφος, του 6ου αιώνα π.Χ., μήκους 6,5 χιλιομέτρων, σε βάθος 10-12 μέτρων, η οποία ξεκινά από τη βάση του λόφου του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, στον Υμηττό. Στη συνέχεια, ακολουθεί την κοίτη του Ιλισσού, περνάει από την πλατεία του Αγίου Θωμά και τον Εθνικό Κήπο και καταλήγει στην Αρχαία Αγορά, την οποία και ύδρευε στην αρχαιότητα.
Τα γλυπτά
Μέσα στον Εθνικό Κήπο υπάρχουν σήμερα έξι προτομές σημαντικών προσωπικοτήτων της πολιτικής, της λογοτεχνίας και της μουσικής. Τοποθετήθηκαν σταδιακά από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα έως και τα μέσα του 20ού.
Ακολουθεί σύντομο βιογραφικό σημείωμα του καθενός, καθώς και αποσπάσματα τα οποία τους χαρακτηρίζουν ή αναφορές με τις οποίες έχουν συνδεθεί.
Ιωάννης Καποδίστριας (1776-1831), γλύπτης: Ιωάννης Κόσσος
Ο Ιωάννης Καποδίστριας γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1776 και δολοφονήθηκε στο Ναύπλιο το 1831. Ήταν Έλληνας διπλωμάτης, πολιτικός, ιατρός και είχε τον τίτλο ευγενείας του κόμη. Μετά την κατάληψη των Επτανήσων από τους Γάλλους, αποσύρθηκε και εντάχθηκε στη ρωσική διπλωματική υπηρεσία όπου ανέλαβε σημαντικές θέσεις. Έλαβε μάλιστα μέρος στο συνέδριο της Βιέννης με το οποίο συστάθηκε η Ιερά Συμμαχία (και από την οποία, χάρη σε αυτόν, αποκλείστηκε η Οθωμανική Αυτοκρατορία). Διετέλεσε υπουργός Εξωτερικών της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και αργότερα ήταν ο πρώτος Κυβερνήτης του νέου ελληνικού κράτους κατά τη μεταβατική περίοδο, όταν η χώρα τελούσε υπό την προστασία των Μεγάλων Δυνάμεων.
☀︎
Ο Καποδίστριας εικονίζεται μετωπικά, σε προτομή μεγαλύτερη του φυσικού μεγέθους, στα πρότυπα των απεικονίσεων των Ρωμαίων αυτοκρατόρων. Φορά ιμάτιο που δένει στον αριστερό ώμο με πόρπη.
☀︎
«Εφ’ όσον τα ιδιαίτερα εισοδήματά μου αρκούν διά να ζήσω, αρνούμαι να εγγίσω μέχρι και του οβολού τα δημόσια χρήματα, ενώ ευρισκόμεθα εις το μέσον ερειπίων και ανθρώπων βυθισμένων εις εσχάτην πενίαν.»
(αρνούμενος τον μισθό του Κυβερνήτου)
«Ελπίζω ότι όσοι εξ υμών συμμετάσχουν εις την κυβέρνησιν θέλουν γνωρίσει μεθ’ εμού ότι εις τας παρούσας περιπτώσεις, όσοι ευρίσκονται εις δημόσια υπουργήματα δεν είναι δυνατόν να λαμβάνουν μισθούς αναλόγως με τον βαθμό του υψηλού υπουργήματος των και με τας εκδουλεύσεις των, αλλά ότι οι μισθοί ούτοι πρέπει να αναλογούν ακριβώς με τα χρηματικά μέσα τα οποία έχει η κυβέρνησις εις την εξουσίαν της.»
(εις τους υπουργούς του)
«Οι “επιτροπές” και η “προσωρινότης” κατέστρεψαν την Ελλάδα.»
Ιωάννης Εϋνάρδος (Jean Gabriel Eynard) (1755-1863), γλύπτης: Ιωάννης Κόσσος
Ο Ιωάννης-Γαβριήλ Εϋνάρδος ήταν Γαλλοελβετός τραπεζίτης, φιλέλληνας, τιμημένος με τον τίτλο του ευεργέτη του ελληνικού έθνους και πρωτοπόρος φωτογράφος. Υπήρξε προσωπικός φίλος του Καποδίστρια. Διέθεσε μεγάλα ποσά για την Επανάσταση του 1821 και τον ελληνικό αγώνα thw ανεξαρτησίας, αλλά και για την αποπληρωμή των δανείων του νεοσύστατου κράτους. Ήταν ιδρυτής της Εθνικής Χρηματιστικής Τράπεζας, διάδοχο σχήμα της οποίας αποτελεί η Εθνική Τράπεζα. Προς τιμήν του, η Εθνική Τράπεζα έχει ονομάσει «Μέγαρο Εϋνάρδου» το κτίριο που στεγάζει το Μορφωτικό της Ίδρυμα, στη συμβολή των οδών Αγίου Κωνσταντίνου και Μενάνδρου, στο κέντρο της Αθήνας.
☀︎
Ο Εϋνάρδος εικονίζεται πάνω σε μεγάλη μαρμάρινη στήλη, με την κεφαλή στραμμένη ελαφρώς προς τα δεξιά και πτυχωτό ιμάτιο.
☀︎
«Αγαπώ την Ελλάδα ως την δευτέραν μου πατρίδα.»
Διονύσιος Σολωμός (1798-1857), Γλύπτης: Θωμάς Θωμόπουλος
Ο Διονύσιος Σολωμός ήταν ποιητής από την Κέρκυρα. Οι πρώτες δύο στροφές από τον «Ύμνο εις την Ελευθερίαν», ένα από τα ποιήματά του, έγιναν ο εθνικός ύμνος της Ελλάδας. Aναγνωρίζεται ως ο θεμελιωτής της νεοελληνικής λογοτεχνικής μας γλώσσας και αποτιμάται συχνά ως ο σημαντικότερος ποιητής του 19ου αιώνα ή, κάποτε, και συνολικότερα, της νεότερης Ελλάδας. Επίσης είναι ο ποιητής του ιδανισμού, του ψυχικού μεγαλείου, της εθνικής και ηθικής ελευθερίας και πολλά ακόμα. Ο Σολωμός έζησε στην Κέρκυρα από το 1828 ώς το θάνατό του το1857.
☀︎
Ο Σολωμός αποδίδεται μετωπικά, με το χαρακτηριστικό φουντωτό μαλλί του. Την όψη της μαρμάρινης στήλης κοσμεί διαγώνια φύλλο φοίνικα, συμβολίζοντας τη δόξα του ποιητή. Το ανασήκωμα της κεφαλής προς τα άνω, η έκφραση του ποιητή και η απουσία οποιουδήποτε ενδυματολογικού στοιχείου απομακρύνουν το έργο από τα κλασικιστικά και ακαδημαϊκά πρότυπα και προσδίδουν πνευματικότητα και έντονη φόρτιση.
☀︎
«Είδες να μαδάνε την κότα και ο αέρας να συνεπαίρνει τα πούπουλα; Έτσι πάει το έθνος.»
«Όμορφος κόσμος, ηθικός, αγγελικά πλασμένος.»
«Δυστυχισμένε μου λαέ, καλέ κι ηγαπημένε,
Πάντοτ’ ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε.»
«Άστραψε φως κι εγνώρισεν ο νιος τον εαυτό του»…
Αριστοτέλης Βαλαωρίτης (1824-1879), γλύπτης Φωκίων Ροκ
Ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης ήταν επικός ποιητής του αρματολισμού –από τους πλέον διαπρεπείς επτανήσιους ποιητές του 19ου αιώνα– και πολιτικός. Τα πρώτα γράμματα τα έμαθε στη Λευκάδα και στην Κέρκυρα. Φοίτησε στην Ιόνιο Ακαδημία και ακολούθως ταξίδεψε στο ελεύθερο ελληνικό κράτος και στην Ιταλία. Στη συνέχεια, φοίτησε στο Ελβετικό Κολλέγιο στη Γενεύη, με κηδεμόνα τον Εϋνάρδο. Ακολούθως πήγε στο Παρίσι, όπου γράφτηκε μεν στη νομική σχολή, αλλά για λόγους υγείας συνέχισε τις νομικές του σπουδές στην Πίζα της Ιταλίας, αναγορεύθηκε μάλιστα διδάκτωρ του Δικαίου, χωρίς όμως ποτέ να εξασκήσει το επάγγελμα του δικηγόρου. Αφιερώθηκε ολοκληρωτικά στην ποίηση. Από αρκετά νωρίς ασχολήθηκε με την πολιτική και το 1857 εξελέγη στην Ιόνιο Βουλή με το κόμμα των Ριζοσπαστών και αγωνίστηκε για την Ένωση των Ιονίων νήσων με την Ελλάδα.
☀︎
Ο ποιητής εικονίζεται με έντονα τα προσωπογραφικά χαρακτηριστικά, τις μεγάλες φαβορίτες, το μουστάκι και τα πλούσια μαλλιά, με ύφος αυστηρό και την κεφαλή στραμμένη, προς τα αριστερά. Φορά σακάκι με πέτο και πουκάμισο με παπιγιόν.
☀︎
«Κι αν εξεράθη το κλαρί, πάντα χλωρή είν’ η ρίζα»
«Πώς μας θωρείς ακίνητος;
Πού τρέχει ο λογισμός σου,
τα φτερωτά σου τα όνειρα;
Γιατί στο μέτωπό σου
να μη φυτρώνουν γέροντα,
τόσες χρυσές αχτίδες
όσες μας δίδ’ η όψη σου
παρηγοριές κι ελπίδες;»
Σπυρίδων-Φιλίσκος Σαμάρας (1862-1917), γλύπτης Μιχάλης Τόμπρος
Ο Σπυρίδων-Φιλίσκος Σαμάρας ήταν ένας από τους διαπρεπέστερους Έλληνες συνθέτες και ο κορυφαίος συνθέτης της Επτανησιακής Σχολής. Γεννήθηκε στην Κέρκυρα. Διακρίθηκε στο χώρο της όπερας.Το 1895 του ανατέθηκε από τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή η σύνθεση ενός Ολυμπιακού Ύμνου με την ευκαιρία της πραγματοποίησης στην Αθήνα των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων του 1896. Μετά την ανάθεση στον Σαμάρα, η επιτροπή επέλεξε να μελοποιηθεί το ομότιτλο ποίημα του Κωστή Παλαμά.
☀︎
Ο Σαμάρας αποδίδεται προσωπογραφικά με παχύ μουστάκι και γένι, φορώντας πουκάμισο, γραβάτα και σακάκι. Είναι στραμμένος ελαφρά προς τα αριστερά και με το βλέμμα προς τα πάνω. Η βάση, παρόμοια με αυτή της προτομής του Σολωμού, φέρει στο κάτω τμήμα ανάγλυφη λύρα και δάφνες.
☀︎
«Αρχαίο Πνεύμ’ αθάνατον, αγνέ πατέρα
του ωραίου, του μεγάλου και τ’ αληθινού,
κατέβα, φανερώσου κι άστραψ’ εδώ πέρα
στη δόξα της δικής σου γης και τ’ ουρανού.
Στο δρόμο και στο πάλεμα και στο λιθάρι,
στων ευγενών Αγώνων λάμψε την ορμή!..»
(Κωστής Παλαμάς, Ολυμπιακός Ύμνος)
Jean Moreas (Ζαν Μορεάς) (1856-1910), γλύπτης: Antoine Bourdelle (1861-1929)
Ο Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος ή γνωστότερος με το καλλιτεχνικό ψευδώνυμο Ζαν Μορεάς (Jean Moréas) ήταν ποιητής και λογοτέχνης. Έγραψε ποιήματα στα ελληνικά και τα γαλλικά αλλά είναι περισσότερο γνωστός για τη συνεισφορά του στα γαλλικά γράμματα με το ψευδώνυμο Ζαν Μορεάς. Σπούδασε νομικά στη Γερμανία και τη Γαλλία. Όταν επέστρεψε στην Αθήνα, συμμετείχε έντονα στην πνευματική ζωή του τόπου. Ενεπλάκη μάλιστα στη φιλολογική διαμάχη Εμμανουήλ Ροΐδη - Άγγελου Βλάχου με αντικείμενο την ελληνική ποίηση και την κριτική. Το 1878 δημοσίευσε τη μοναδική ελληνόφωνη ποιητική του συλλογή Τρυγόνες και Έχιδναι με την οποία, όπως είπε ο Παλαμάς, ήταν σαν να αποχαιρετούσε «κάτι που έσβηνε».
☀︎
Το γλυπτό, το οποίο απεικονίζει την κεφαλή του ποιητή σε μπρούντζο, έχει φιλοτεχνηθεί από τον Antoine Bourdelle, o οποίος ήταν μαθητής του Ροντέν, και στο έργο του διακρίνονται έντονες επιρροές από την ελληνική τέχνη της αρχαϊκής περιόδου. Δεν αναφέρονται άλλα έργα του εν λόγω γλύπτη τα οποία να σχετίζονται με την Ελλάδα.
☀︎
«Γελάστε όπως η λύσσα του αέρα χτυπά τα καλάμια την άνοιξη – Δακρύστε όπως το κρύο αεράκι ή το κύμα σκάει στην άμμο – Γευτείτε κάθε ηδονή – και κάθε πικρία της – Και αποφανθείτε: είναι χειμαρρώδης επειδή είναι η σκιά ενός ονείρου.»
«Των ανθρώπων ο αχός και των πραγμάτων
Σαν κύμα που ξεπνέει, έχουν σωπάσει.
-Τους πάγκαλους σκοπούς σου, που προδίνεις,
Λογάριασε, αν το δίνεσαι, καρδιά μου!»
Προσωπική σημείωση: Έμαθα ότι 4 στους 6 γεννήθηκαν στην Κέρκυρα ή είχαν οργανική σχέση με αυτήν. Χρήσιμο.
(Πηγές: Wikipedia, Δήμος Αθηναίων, The Books’ Journal. Φωτογραφίες αγαλμάτων: Δήμος Αθηναίων)
