Από το ποτάμι στη θάλασσα

Οι μαζικές δολοφονίες από τη Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου ήταν το αποτέλεσμα της βασικής ιδεολογίας της, που εκφράστηκε ξεκάθαρα στον ιδρυτικό της χάρτη του 1988^[1]. Αυτή η «ιδεολογία των μαζικών δολοφονιών» έχει τις ρίζες της στη συγχώνευση ναζισμού και ισλαμισμού που για πρώτη φορά συνέβη τις δεκαετίες του 1930 και του 1940, και στη συνέχεια κυριάρχησε στην ισλαμιστική πολιτική της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στην Αίγυπτο, της οποίας η Χαμάς είναι παρακλάδι. Η ικανότητα της Χαμάς να αποκτά υποστηρικτές, πρώτα στα πανεπιστήμια, τώρα στους δρόμους, βασίζεται επίσης στον αναθεωρημένο καταστατικό της χάρτη του 2017, ο οποίος βασίζεται στον αντισιωνισμό της κοσμικής Αριστεράς. Ως εκ τούτου, είναι ενδεδειγμένη μια προσεκτική ανάγνωση του αναθεωρημένου χάρτη, η γλώσσα και τα επιχειρήματα του οποίου αντηχούν τώρα στις πανεπιστημιουπόλεις και στους δρόμους.

Οι συντάκτες του καταστατικού της Χαμάς του 1988^[2] ήταν ξεκάθαροι όσον αφορά τις ιδεολογικές τους διασυνδέσεις με τις ριζοσπαστικές αντισημιτικές θεωρίες συνωμοσίας που είχαν εμφανιστεί στην Ευρώπη του 20ού αιώνα, και με το έντονο μίσος κατά των Εβραίων, του Ιουδαϊσμού και επομένως του Ισραήλ που άντλησε από τον αντιμοντερνισμό εκείνων των θεωριών η ισλαμιστική ερμηνεία του Ισλάμ. Ωστόσο, οι θανατηφόρες συνέπειες αυτού του εγγράφου προσέχτηκαν ελάχιστα από τα κυρίαρχα ΜΜΕ της Δύσης^[3], παρότι είναι εύκολα προσβάσιμα στο διαδίκτυο σε αγγλικές και σε γερμανικές μεταφράσεις. Αντίθετα, μια αντικειμενικά υπέρ της Χαμάς Αριστερά άρχισε να αναπτύσσεται στον ακαδημαϊκό κόσμο της Ευρώπης, της Βρετανίας και των Ηνωμένων Πολιτειών^[4], όπως φάνηκε το 2014, κατά τη διάρκεια μιας από τις επιθέσεις της Χαμάς στο Ισραήλ. Αριστεροί βρέθηκαν στην περίεργη θέση να επαναλαμβάνουν τα επιχειρήματα της Χαμάς.

Το έκαναν επειδή είχαν υιοθετήσει την άποψη για το Ισραήλ που είχε γίνει το κοινό νόμισμα της διεθνούς Αριστεράς από τη δεκαετία του 1960. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, το εβραϊκό κράτος είναι στην πραγματικότητα μια αποικιοκρατική και ρατσιστική μεθόδευση που χτίστηκε αφού ο ιθαγενής πληθυσμός εκδιώχτηκε το 1948. Βασιζόμενοι σε αυτή τη βαθιά παρερμηνεία των γεγονότων γύρω από την ίδρυση του Ισραήλ, ήταν πρόθυμοι να πορευτούν από κοινού με μια οργάνωση βαθιά εχθρική προς τις μοντέρνες αξίες στις οποίες από καιρό είχαν προσδεθεί τουλάχιστον ορισμένα τμήματα της αριστερής πολιτικής^[5].

Η εβδομήντα χρόνων προπαγάνδα των Σοβιετικών και της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO), που εσφαλμένα ταύτιζε τον σιωνισμό με το Ισραήλ, τα εξίσου ανισόρροπα ψηφίσματα του ΟΗΕ και το ειδύλλιο της Νέας Αριστεράς με τις τριτοκοσμικές επαναστάσεις συνέβαλαν να μπει το Ισραήλ στη «λάθος» πλευρά και οι Παλαιστίνιοι στη «σωστή» πλευρά του παγκόσμιου χάσματος που χωρίζει τους καταπιεστές από τους καταπιεζόμενους. Στην πορεία αυτή, μια χαρακτηριστική αριστερή μορφή αντισημιτισμού, που εκφράζεται με τη γλώσσα του αντισιωνισμού και με την υποστήριξη των ένοπλων επιθέσεων κατά του Ισραήλ, προώθησε μια τάση στήριξης όχι μόνο της κοσμικής PLO αλλά και της Χαμάς^[6]. Στη Βρετανία, η υποστήριξη αυτή και γενικότερα ο αριστερός αντισημιτισμός απέκτησαν πολιτική επιρροή το 2015^[7], όταν ο Τζέρεμι Κόρμπιν κέρδισε τις εκλογές για την ηγεσία του Εργατικού Κόμματος. Αυτή η παράξενη συγχώνευση της ισλαμιστικής Δεξιάς με την κοσμική Αριστερά συνέβη πρώτη φορά μετά το σύμφωνο Ρίμπετροφ-Μολότοφ, έπειτα δηλαδή από τη συμφωνία Χίτλερ-Στάλιν. Που σημαίνει ότι οι αριστερές οργανώσεις για πρώτη φορά απέκτησαν κοινό στόχο με ένα κίνημα της Ακροδεξιάς. Επίσης είναι η μόνη φορά που μπορώ να θυμηθώ την Αριστερά να υποστηρίζει μια ομάδα με ρίζες στον θρησκευτικό φανατισμό. Η κοινή αντίθεσή τους στο Ισραήλ ξεπέρασε τις αντικρουόμενες ιδεολογικές αφετηρίες τους.

German Federal Archives 

1941. O μεγάλος μουφτής της Ιερουσαλήμ Χατζ Αμίν αλ-Χουσεϊνί και ο Αδόλφος Χίτλερ στη ναζιστική Γερμανία. Ο φιλοναζιστής παλαιστίνιος εθνικιστής που, εκτός από θρησκευτικός ηγέτης, υπήρξε και πρόεδρος του Ανώτατου Ισλαμικού Συμβουλίου, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην επιστράτευση βόσνιων μωαμεθανών εθελοντών για την γερμανική Βέρμαχτ κατά τη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, ενώ ανέπτυξε καλές σχέσεις στον ηγετικό κύκλο των ναζί και έγινε μέλος των SS.

Ταυτόχρονα, ο καταστατικός χάρτης της Χαμάς του 1988 παραμένει ντροπιαστικός, τουλάχιστον για ορισμένους αριστερούς και φιλελεύθερους καθηγητές πανεπιστημίων και διανοούμενους, για την αντισιωνιστική Αριστερά στα πανεπιστήμια και για ακτιβιστικές οργανώσεις της Αριστεράς. Δεν μπορούσε να δικαιολογήσει κανείς ή να αρνηθεί τον πανηγυρισμό του καταστατικού της Χαμάς για τις αντισημιτικές θεωρίες συνωμοσίας που εξέφραζε το ναζιστικό καθεστώς. Και οι εκκλήσεις του να πάρουν τα όπλα εναντίον των Εβραίων ήταν ξεκάθαρες. Τα επιλεκτικά του αποσπάσματα από το Κοράνι προσέφεραν πολύ άβολα στοιχεία, ότι η Χαμάς –κατά την παράδοση των ισλαμιστών, από τον Χατζ Αμίν αλ-Χουσεϊνί, τον Χασάν αλ Μπάνα και τον Σαγίντ Κουτμπ, που όλοι συνδέονταν με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα– όριζε το Ισλάμ ως μια εγγενώς αντιεβραϊκή θρησκεία. Για εκείνους που πίστευαν, όπως ο Καρλ Μαρξ, ότι η θρησκεία είναι το όπιο του λαού, ο καταστατικός χάρτης της Χαμάς του 1988 αποκάλυψε ότι ένα τέτοιο θεολογικά επαγόμενο ναρκωτικό είχε επίσης μια ισλαμική συνιστώσα.

Το Rebranding

Το 2017, η Χαμάς εξέδωσε έναν αναθεωρημένο καταστατικό χάρτη^[8], με τον οποίο εμμέσως αντιμετωπίστηκαν οι αμηχανίες του εγγράφου του 1988. Την 1η Μαΐου 2017, ο Patrick Wintour, διπλωματικός συντάκτης του Guardian, έγραψε ότι,

η Χαμάς παρουσίασε ένα νέο πολιτικό πρόγραμμα που μαλακώνει τη στάση της απέναντι στο Ισραήλ, αποδεχόμενη την ιδέα ενός παλαιστινιακού κράτους στα εδάφη που κατέλαβε το Ισραήλ στον Πόλεμο των Έξι Ημερών το 1967. Το νέο έγγραφο αναφέρει ότι το ισλαμιστικό κίνημα δεν επιδιώκει πόλεμο με τον εβραϊκό λαό – μόνο με τον σιωνισμό που οδηγεί στην κατοχή της Παλαιστίνης. […] Η Χαμάς υποστηρίζει την απελευθέρωση ολόκληρης της Παλαιστίνης, αλλά είναι έτοιμη να υποστηρίξει το κράτος [με βάση] τα σύνορα του 1967, χωρίς να αναγνωρίσει το Ισραήλ ή να παραχωρήσει οποιοδήποτε δικαίωμα^[9].

Ο παραπλανητικός τίτλος του Guardian ξεφορτώθηκε αυτές τις ασάφειες. Έγραφε: «Η Χαμάς παρουσιάζει νέο χάρτη που αποδέχεται μια Παλαιστίνη βασισμένη στα σύνορα του 1967»^[10]. 

Έτσι, για τους κοσμικούς αριστερούς αντισιωνιστές, ο αναθεωρημένος καταστατικός χάρτης προσέφερε τη δυνατότητα υποστήριξης μιας ομάδας που βρισκόταν σε πόλεμο «μόνο» με τον σιωνισμό αλλά όχι με τον «εβραϊκό λαό». Κρίνοντας από την έκρηξη «φιλοπαλαιστινιακών» και μάλιστα, ειδικά, φιλο-Χαμάς διαδηλώσεων και δηλώσεων που υπογράφουν εκατοντάδες καθηγητές, «συγγραφείς» και «καλλιτέχνες» στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες, αμέσως μετά την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου^[11], ο αναθεωρημένος χάρτης φαίνεται να έχει επιταχύνει τη μαγική σκέψη που ήταν εμφανής το 2014. Εν ολίγοις, η Χαμάς έχει μετατραπεί από οργάνωση της άκρας Δεξιάς σε αιτία της άκρας Αριστεράς, γεγονός που εξηγεί τις εκκλήσεις προς το Ισραήλ για κατάπαυση του πυρός, προκειμένου έτσι να αφήσει τη Χαμάς άθικτη.

Στο βαθμό που διαβάστηκε σε αίθουσες σεμιναρίων και διαλέξεων, σε μεγάλες εφημερίδες, σε δεξαμενές σκέψης και σε ΜΚΟ, ο καταστατικός χάρτης του 1988 λειτούργησε ως ενοχλητική και αναμφισβήτητη απόδειξη ότι, στην πραγματικότητα, υπήρχε σύνδεση μεταξύ ναζισμού, ισλαμισμού και Χαμάς. (Δυστυχώς, μεγάλο μέρος του κυρίαρχου Τύπου αγνόησε το προφανές.) Ο καταστατικός χάρτης του 2017 έγινε ένα αποτελεσματικό όπλο πολιτικού πολέμου, με την εξαφάνιση των πιο ανησυχητικών στοιχείων και, στη συνέχεια, με την ενσωμάτωση ισλαμιστικών θεμάτων του παρελθόντος στην προπαγάνδα της παγκόσμιας κοσμικής Αριστεράς μετά τη δεκαετία του 1960^[12], ο αντισιωνισμός της οποίας και ο ανταγωνισμός της προς το Ισραήλ είχαν γίνει ιδεολογία που την καθόριζαν.

Ο καταστατικός χάρτης του 2017 ξεκινά με μια ιστορία του Ισραήλ που αναπαράγει τις στρεβλώσεις και τις διαγραφές οι οποίες είχαν γίνει το απόθεμα στο εμπόριο της σοβιετικής προπαγάνδας και της PLO για πολλές δεκαετίες. Μια ιστορία της πλήρους αθωότητας των Παλαιστινίων Αράβων και της απόλυτης εξαχρείωσης των σιωνιστών δεν αναφέρει ότι ο αραβικός πόλεμος του 1948 ξεκίνησε από την Αραβική Ανώτατη Επιτροπή τον Νοέμβριο του 1947^[13], όταν απερρίφθη το ψήφισμα διχοτόμησης των Ηνωμένων Εθνών, ούτε ότι πέντε αραβικά κράτη εισέβαλαν στο νέο κράτος του Ισραήλ την επομένη της ίδρυσής του, τον Μάιο του 1948. Και στις δύο περιπτώσεις, η αραβική καταφυγή στον πόλεμο^[14] ήταν μια εναλλακτική λύση στο ψήφισμα διχοτόμησης των Ηνωμένων Εθνών, το οποίο απαιτούσε την ίδρυση ενός αραβικού καθώς και ενός εβραϊκού κράτους στην περιοχή που ήταν η Βρετανική Εντολή της Παλαιστίνης^[15]. Αυτή η παγκοσμίως γνωστή πλέον μυθοπλασία της σιωνιστικής αμαρτίας και της παλαιστινιακής αθωότητας εξηγεί τη σιωπή για την υποστήριξη της ίδρυσης του εβραϊκού κράτους από φιλελεύθερους και αριστερούς στη Δύση και από το σοβιετικό μπλοκ, που την είδαν ως λογική προέκταση των αντιναζιστικών και των αντιρατσιστικών παθών που είχαν αναδυθεί στη διάρκεια του πολέμου κατά της ναζιστικής Γερμανίας^[16]. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και στη συνέχεια, οι πραγματικότητες αυτές εξαφανίστηκαν στην ομίχλη της αντι-ισραηλινής προπαγάνδας.

Ο αναθεωρημένος καταστατικός χάρτης επιχειρεί να εξυγιάνει την προηγούμενη έκδοση διαγράφοντας τους παραλογισμούς της, ενώ νομιμοποιεί τις βασικές αξιώσεις της με άλλους τρόπους. Εξαλείφει τις αντισημιτικές θεωρίες συνωμοσίας για τους Εβραίους που δήθεν προκάλεσαν τη Γαλλική Επανάσταση και τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά αγκαλιάζει πρόθυμα την αντισιωνιστική προπαγάνδα των Σοβιετικών και της PLO. Σύμφωνα με αυτή τη γλώσσα, «η Παλαιστίνη είναι μια γη που κατακτήθηκε από ένα ρατσιστικό, αντιανθρώπινο και αποικιοκρατικό σιωνιστικό σχέδιο» που επιβλήθηκε «με τη βία». Η αντίθεση των σιωνιστών στη Βρετανική Αυτοκρατορία εξαφανίζεται, όπως και η αποδοχή από τους σιωνιστές του ψηφίσματος των Ηνωμένων Εθνών του 1947 για το διαμελισμό, τη διχοτόμηση ανάμεσα σε Άραβες και σε Εβραίους, και η απόρριψή του από τους Παλαιστίνιους Άραβες.

Από αυτή τη διάσημη, λανθασμένη εξιστόρηση της ίδρυσης του Ισραήλ απουσιάζει επίσης κάθε αναφορά στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και στο Ολοκαύτωμα^[17]. Αντί να εμπλακούν σε άρνηση του Ολοκαυτώματος, σε αντιστροφή ή σε πανηγυρισμό –όλα αυτά είχαν γίνει χαρακτηριστικό της ισλαμιστικής προπαγάνδας μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο–, η παράλειψη των συγγραφέων της Χαμάς υπονοούσε ότι αυτό το πιο συντριπτικό στοιχείο σχετικά με τις συνέπειες της απουσίας εβραϊκής κρατικής υπόστασης δεν σήμαινε τίποτα στην παγκόσμια υποστήριξη της ίδρυσης του Ισραήλ. Η σιωπή για το Ολοκαύτωμα^[18] απέφυγε επίσης οποιαδήποτε ενοχλητική συζήτηση για την καλά τεκμηριωμένη συνεργασία των ισλαμιστών με τους Ναζί.

Το έγγραφο του 2017 υποστηρίζει ότι «το σιωνιστικό κίνημα […] κατάφερε με τη βοήθεια των δυτικών δυνάμεων να καταλάβει την Παλαιστίνη». Γενικά, οι αναφορές στις «δυτικές δυνάμεις» της δεκαετίας του 1940 αφορούν τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Βρετανία – το 1948, η Σοβιετική Ένωση και το σοβιετικό μπλοκ δεν θεωρούνταν πλέον δυτικές δυνάμεις. Ωστόσο, όπως έχω επισημάνει στο πιο πρόσφατο βιβλίο μου, Israel’s Moment, οι κυβερνήσεις του σοβιετικού μπλοκ ήταν αυτές που υποστήριξαν το 1947-48 την ίδρυση του εβραϊκού κράτους περισσότερο από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Βρετανία.

Ξεκινώντας με τη βρετανική Λευκή Βίβλο του 1938, καθ’ όλη τη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου και όσο ξετυλιγόταν το Ολοκαύτωμα των Εβραίων, και από το 1945 έως το 1948, η βρετανική κυβέρνηση αντιτάχθηκε στην εβραϊκή μετανάστευση από την Ευρώπη στην Παλαιστίνη ενώ απείχε και από την ψηφοφορία που οδήγησε στο ψήφισμα του ΟΗΕ για το διαμελισμό, τη διχοτόμηση. Ενώ ο πρόεδρος Χάρι Τρούμαν υποστήριξε το σχέδιο διχοτόμησης και αναγνώρισε το νέο κράτος του Ισραήλ, το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών και το υπουργείο Άμυνας αντιτάχθηκαν στην ίδρυση του εβραϊκού κράτους και επέβαλαν εμπάργκο όπλων που έθεσε σε μειονεκτική θέση τους Εβραίους σε σχέση με τους Άραβες, οι οποίοι είχαν ήδη τα δικά τους κράτη. Τις κρίσιμες στιγμές, τα όπλα ήρθαν από την κομμουνιστική Τσεχοσλοβακία, όχι από τη Βρετανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η υποστήριξη του σοβιετικού μπλοκ για την ίδρυση του Ισραήλ είναι άλλο ένα από εκείνα τα ενοχλητικά ιστορικά γεγονότα που εξαφανίστηκαν από τη μεταγενέστερη σοβιετική προπαγάνδα, από τον πολιτικό πόλεμο της PLO και, στη συνέχεια, από τον καταστατικό χάρτη της Χαμάς το 2017.

Ανάμεσα στις γραμμές

Στον καταστατικό χάρτη του 2017 είναι απολύτως σαφές ότι η Χαμάς θεωρεί ολόκληρη τη χώρα του Ισραήλ –δηλαδή όχι μόνο τη Ραμάλα αλλά και το Τελ Αβίβ– ως «κατεχόμενο» έδαφος. Επαναπροσδιορίζει τις πράξεις τρομοκρατίας και επιθετικότητας ως μορφές «αντίστασης» που «θα συνεχιστούν μέχρι να ολοκληρωθεί η απελευθέρωση, μέχρι να εκπληρωθεί η επιστροφή και μέχρι να εγκαθιδρυθεί ένα πλήρως κυρίαρχο κράτος με πρωτεύουσα την Ιερουσαλήμ». Με τον όρο «επιστροφή», εννοεί την επιστροφή όλων εκείνων που ισχυρίζονται ότι είναι πρόσφυγες, όχι μόνο των 700.000 που όντως ήταν πρόσφυγες το 1948, αλλά και των απογόνων τους, που σήμερα ανέρχονται σε περίπου 5,5 εκατομμύρια. Μια τέτοια επιστροφή^[19] θα μπορούσε να συμβεί μόνο με εκτοπισμό του υπάρχοντος εβραϊκού πληθυσμού, κάτι που θα σήμαινε το τέλος του Ισραήλ ως εβραϊκό κράτος. Η Χαμάς οραματίζεται ένα κράτος που «εκτείνεται από τον ποταμό Ιορδάνη στα ανατολικά μέχρι τη Μεσόγειο στα δυτικά και από τη Ρας Αλ-Νακούρα στα βόρεια μέχρι την Ουμ Αλ-Ρασράς στα νότια». Η περιοχή αυτή περιλαμβάνει όλο το σημερινό κράτος του Ισραήλ. Έτσι, το σύνθημα «Από το ποτάμι στη θάλασσα», που ακούγεται στις πανεπιστημιουπόλεις από το 2017 και τώρα τραγουδιέται και στους δρόμους της Ουάσιγκτον, της Νέας Υόρκης και του Λονδίνου από διαδηλωτές είναι συντομογραφία της παραγράφου «Η γη της Παλαιστίνης», που περιέχεται στον καταστατικό χάρτη της Χαμάς του 2017.

Αν και ενσωματώνει τη γλώσσα της κοσμικής Αριστεράς, ο καταστατικός χάρτης του 2017 ορίζει σαφώς και εμφατικά την «απελευθέρωση», δηλαδή την καταστροφή της «σιωνιστικής οντότητας», ως ισλαμική, άρα θρησκευτική, υποχρέωση. «Η Παλαιστίνη είναι αραβική ισλαμική γη. Είναι ευλογημένη ιερή γη που έχει ιδιαίτερη θέση στην καρδιά κάθε Άραβα και κάθε μουσουλμάνου». Ο καταστατικός χάρτης διαιωνίζει την πρόθεση του προκατόχου του, του 1988, να μετατρέψει μια σύγκρουση για το έδαφος και τα σύνορα σε μανιχαϊστικό θρησκευτικό πόλεμο, σε πόλεμο δηλαδή που δεν επιδέχεται συμβιβασμό. Ωστόσο, αυτή η επιστροφή σε μια ουσιαστικά προνεωτερική νοοτροπία των θρησκευτικών πολέμων του 17ου αιώνα στην Ευρώπη δεν έχει μειώσει τη θέρμη των συχνά κοσμικών υποστηρικτών της Χαμάς στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ.

Μια από τις μεγάλες πολιτικές επιτυχίες των παλαιστινίων εθνικιστών από το 1948 και μετά ήταν να συσκοτίσουν την πραγματικότητα της δικής τους ρατσιστικής κληρονομιάς. Σε ομιλίες του στο Λονδίνο και στη Νέα Υόρκη, το 1947, ο Τζαμάλ Χουσεϊνί, τότε εκπρόσωπος της Αραβικής Ανώτατης Επιτροπής στα Ηνωμένα Έθνη, απέρριψε οποιοδήποτε εβραϊκό κράτος στην Παλαιστίνη, διότι, όπως είπε, θα υπονόμευε «τη φυλετική ομοιογένεια» του αραβικού κόσμου^[20]. Ο ορισμός του σιωνισμού ως μορφή ρατσισμού είναι ένα κλασικό παράδειγμα ψυχολογικής προβολής – η απόδοση, δηλαδή, των δικών μας πεποιθήσεων σε άλλους.

Οι ορισμοί του ρατσισμού και του αντιρατσισμού σχετικά με τον σιωνισμό και το Ισραήλ, που αποτελούν χαρακτηριστικό της κοσμικής αριστερής επίθεσης στο Ισραήλ από τη δεκαετία του 1960, είναι εμφανείς στον καταστατικό χάρτη του 2017. Αναφέρει και τα εξής: «Οι Παλαιστίνιοι είναι οι Άραβες που ζούσαν στην Παλαιστίνη ώς το 1947». Ακολουθεί ένας ρατσιστικός ορισμός της ιθαγένειας σε ένα κράτος στο οποίο κυριαρχεί η Χαμάς. Για τη Χαμάς, ο όρος «Παλαιστίνιοι» δεν περιλαμβάνει τους Εβραίους που ζούσαν στην Παλαιστίνη πριν από την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ. Αυτοί θα εκδιώκονταν από οποιοδήποτε κράτος ιδρυόταν από τη Χαμάς, διαψεύδοντας έτσι τους ισχυρισμούς της οργάνωσης ότι αντιτίθεται «μόνο» στον σιωνισμό αλλά όχι στους Εβραίους. (Το Ισραήλ, αντίθετα, μετά τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας του 1948, είναι ένα κράτος όλων των πολιτών του, Εβραίων και μη.) Αυτοί οι ορισμοί για το ποιος είναι Παλαιστίνιος και, συνεπώς, ποιος δικαιούται την υπηκοότητα, ισοδυναμούν με συνταγή μαζικής εθνοκάθαρσης. Ωστόσο, τίποτα από όλα αυτά δεν έχει αποτρέψει τους υποστηρικτές της Χαμάς να ισχυρίζονται ότι αντιτίθενται στον ρατσισμό. Και πάλι, το αντι-ισραηλινό πάθος ευνοεί τη μαγική σκέψη.

Ο χάρτης του 2017 περιλαμβάνει τη ρητορική της παλαιστινιακής θυματοποίησης που τελειοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου από την PLO και από το σοβιετικό μπλοκ. «Οι καταστροφές που έπληξαν τον παλαιστινιακό λαό» ήταν «συνέπεια της σιωνιστικής κατοχής και της πολιτικής του εκτοπισμού». Αυτή η περιγραφή υποθέτει ότι, το 1947-48, η ηγεσία των Αράβων της Παλαιστίνης δεν είχε καμία ευθύνη για τον πόλεμο που έλαβε χώρα. Η χρήση του όρου «καταστροφή» και στη συνέχεια «νακμπά» αποσιωπά το ρόλο της αραβικής δράσης εκείνα τα χρόνια. Η αναφορά σε μια σιωνιστική «πολιτική εκτοπισμού» αγνοεί επίσης την πραγματικότητα ενός πολέμου τον οποίο ξεκίνησαν οι Άραβες και στη συνέχεια τον έχασαν, καθώς και τις επανειλημμένες παλαιστινιακές απορρίψεις συμβιβαστικών προτάσεων^[21].

Στο πνεύμα αυτό, η ενότητα του καταστατικού χάρτη «Οι πρόσφυγες και το δικαίωμα της επιστροφής» υποστηρίζει ότι «[η] παλαιστινιακή υπόθεση στην ουσία της είναι υπόθεση μιας κατεχόμενης γης και ενός εκτοπισμένου λαού». Η μόνη λύση στο πρόβλημα που έχει οριστεί με αυτόν τον τρόπο είναι το τέλος του κράτους του Ισραήλ. Η αναφορά σε ένα «αναφαίρετο δικαίωμα» απηχεί την κοσμική γλώσσα της PLO και των ψηφισμάτων του ΟΗΕ που την υποστηρίζουν. Στις νεότερες γενιές που αγνοούν την πραγματικότητα του πολέμου του 1948, η Χαμάς προσφέρει ένα ελκυστικό ηθικό παραμύθι για τους εβραίους/σιωνιστές καταπιεστές και τα παλαιστινιακά θύματα: «Το σιωνιστικό σχέδιο είναι ένα ρατσιστικό, αποικιοκρατικό και επεκτατικό σχέδιο που βασίζεται στην κατάληψη των περιουσιών των άλλων». Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι ότι το σιωνιστικό σχέδιο ήταν στην πραγματικότητα αντιρατσιστικό και αντιαποικιακό^[22] και απέρριψε όσους επιθυμούσαν να επεκταθούν πέρα από τις γραμμές που καθορίστηκαν στο ψήφισμα του ΟΗΕ για τον διαμελισμό, ώσπου, όπως είναι λογικό, το κράτος μεγάλωσε σε μέγεθος ως απάντηση στις αραβικές επιθέσεις.

Παρά τους ρατσιστικούς ορισμούς για το ποιος είναι και ποιος δεν είναι Παλαιστίνιος, ο χάρτης του 2017 επιμένει ότι

η σύγκρουση [της Χαμάς] είναι με το σιωνιστικό σχέδιο και όχι με τους Εβραίους λόγω της θρησκείας τους. Η Χαμάς δεν διεξάγει αγώνα εναντίον των Εβραίων επειδή είναι Εβραίοι, αλλά διεξάγει αγώνα εναντίον των σιωνιστών που κατέχουν την Παλαιστίνη. Ωστόσο, οι σιωνιστές είναι αυτοί που ταυτίζουν συνεχώς τον ιουδαϊσμό και τους Εβραίους με το δικό τους αποικιοκρατικό σχέδιο και την παράνομη οντότητά τους.

Ο ισχυρισμός ότι οι προσπάθειες για την καταστροφή του κράτους του Ισραήλ και την εκδίωξη των κατοίκων του δεν είναι έκφραση αντισημιτισμού ήταν επίσης ένα σταθερό θέμα της σοβιετικής προπαγάνδας και της PLO. Εδώ ο καταστατικός χάρτης της Χαμάς του 2017, και πάλι, σε μεγάλο βαθμό, βασίζεται στην επιτυχία της αριστερής και κομμουνιστικής προπαγάνδας κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Για πρώτη φορά στη μακρά ιστορία του αντισημιτισμού, εκείνοι που με προθυμία έκαναν πόλεμο και χρησιμοποίησαν την τρομοκρατία για να σκοτώσουν Εβραίους το έκαναν στο όνομα της καταπολέμησης του ρατσισμού και της αποικιοκρατίας. Αυτή η παράλογη αντιστροφή οδήγησε στην άρνηση ότι η βία κατά των Εβραίων είχε να κάνει με το γεγονός ότι ακριβώς ήταν Εβραίοι. Αντίθετα, ζώντας στο Ισραήλ, αυτοί οι άνθρωποι θεωρούνταν συνένοχοι στα εγκλήματα του σιωνισμού, επομένως δικαίως δολοφονήθηκαν όπως τόσοι πολλοί αθώοι πολίτες στις 7 Οκτωβρίου.

Ο καταστατικός χάρτης του 2017 αναφέρει ότι «το εβραϊκό πρόβλημα», καθώς και «ο αντισημιτισμός και ο διωγμός των Εβραίων, είναι φαινόμενα που συνδέονται θεμελιωδώς με την ευρωπαϊκή ιστορία και όχι με την ιστορία των Αράβων και των μουσουλμάνων ή με την κληρονομιά τους». Πρόκειται για παράλογο ισχυρισμό που πείθει μόνο όσους δεν έχουν διαβάσει τα ίδια τα κείμενα των προαναφερθέντων ισλαμιστών, του Χατζ Αμίν α-Χουσεϊνί, του Χασάν αλ-Μπάννα, του Σαγίντ Κουτμπ, του Οσάμα Μπιν Λάντεν, ή ακόμη και τον καταστατικό χάρτη της Χαμάς του 1988. Τα στοιχεία για το σφοδρό μίσος κατά του ιουδαϊσμού και των Εβραίων που προκύπτουν από την επιλεκτική ανάγνωση του Κορανίου και των σχολίων που έκαναν οι ισλαμιστές είναι συντριπτικά και μαζικά τεκμηριωμένα σε μια μεγάλη επιστημονική έρευνα^[23]. Η Χαμάς το 2017 έκανε ό,τι μπορούσε για να τα αρνηθεί.

Πιο ξεκάθαρο δεν γίνεται

Ο καταστατικός χάρτης του 2017 δεν είναι διακριτικός. Αναφέρει ότι «κανένα μέρος της γης της Παλαιστίνης δεν θα συμβιβαστεί ή θα παραχωρηθεί» και «απορρίπτει κάθε εναλλακτική λύση στην πλήρη και ολοκληρωτική απελευθέρωση της Παλαιστίνης, από τον ποταμό μέχρι τη θάλασσα». Στην ίδια παράγραφο, που περιλαμβάνει αυτό το διάσημο πλέον άσμα, οι συντάκτες εισήγαγαν την ακόλουθη φράση-κλειδί:

Ωστόσο, χωρίς να αμφισβητεί την απόρριψη της σιωνιστικής οντότητας και χωρίς να παραιτείται από οποιαδήποτε παλαιστινιακά δικαιώματα, η Χαμάς θεωρεί ότι η ίδρυση ενός πλήρως κυρίαρχου και ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους, με πρωτεύουσα την Ιερουσαλήμ, σύμφωνα με τις γραμμές της 4ης Ιουνίου 1967^[24], με την επιστροφή των προσφύγων και των εκτοπισμένων στα σπίτια τους από τα οποία εκδιώχθηκαν, αποτελεί φόρμουλα εθνικής συναίνεσης.

Η πρώτη φράση της πρότασης που δηλώνει την απόρριψη της «σιωνιστικής οντότητας» και ότι δεν «παραιτείται από κανένα παλαιστινιακό δικαίωμα» έρχεται σε αντίθεση με το νόημα της δεύτερης και μεγαλύτερης φράσης για το τι θεωρεί η Χαμάς «εθνική συναίνεση». Η πρόταση ισοδυναμεί με πρόταση για την ίδρυση παλαιστινιακού κράτους, σαφής σκοπός του οποίου είναι να χρησιμοποιήσει τα εδάφη που θα αποκτήσει ως βάση για να διεξαγάγει πόλεμο κατά του Ισραήλ. Με άλλα λόγια, ο καταστατικός χάρτης της Χαμάς του 2017 προβλέπει αυτό που πραγματικά έλαβε χώρα, δηλαδή τη μετατροπή της Γάζας σε ένα αλυτρωτικό μίνι-κράτος με σκοπό να διεξαγάγει πόλεμο και να ασκήσει τρομοκρατία εναντίον του Ισραήλ.

Ο καταστατικός χάρτης επίσης κάνει σαφές ότι η Χαμάς ακολουθεί την παράδοση των σύγχρονων τρομοκρατικών οργανώσεων, που επιτίθενται στις προσπάθειες για την επίτευξη συμβιβαστικών λύσεων. Απορρίπτει «όλες τις συμφωνίες, τις πρωτοβουλίες και τα σχέδια εποικισμού τα οποία», όπως υποστηρίζει, «αποσκοπούν στην υπονόμευση της παλαιστινιακής υπόθεσης και των δικαιωμάτων του παλαιστινιακού λαού», συμπεριλαμβανομένων των συμφωνιών του Όσλο ή, πιο πρόσφατα, των συμφωνιών του Αβραάμ^[25] και της προτεινόμενης εξομάλυνσης των ισραηλινοσαουδαραβικών σχέσεων. Αντίθετα, τονίζει ότι «η αγνόηση του παλαιστινιακού λαού, ο σφετερισμός της γης του και ο εξοβελισμός του από την πατρίδα του δεν μπορεί να ονομάζεται ειρήνη». Έτσι, «η αντίσταση και το τζιχάντ για την απελευθέρωση της Παλαιστίνης θα παραμείνουν νόμιμο δικαίωμα, καθήκον και τιμή για όλους τους γιους και τις κόρες του λαού μας και της Ούμμα μας»^[26].

Ο αναθεωρημένος καταστατικός χάρτης του 2017 υποστηρίζει εξίσου εμφατικά τη συνέχιση του πολέμου με το Ισραήλ, όπως και ο καταστατικός χάρτης του 1988. Η παράγραφος 25 ορίζει ότι

η αντίσταση στην κατοχή με όλα τα μέσα και τις μεθόδους είναι νόμιμο δικαίωμα που κατοχυρώνεται από τους θεϊκούς νόμους και από τους διεθνείς κανόνες και νόμους. Στο επίκεντρο αυτών βρίσκεται η ένοπλη αντίσταση, η οποία θεωρείται η στρατηγική επιλογή για την προστασία των αρχών και των δικαιωμάτων του παλαιστινιακού λαού.

Η επόμενη ρήτρα απορρίπτει «κάθε προσπάθεια υπονόμευσης της αντίστασης και των όπλων της». Επομένως, ο πόλεμος με το Ισραήλ είναι «στρατηγική» και όχι τακτική επιλογή. Για τη Χαμάς, πρόκειται για έναν πόλεμο όχι μόνο μεταξύ του Ισραήλ και των Αράβων της Παλαιστίνης αλλά, όπως ισχυρίζονταν οι ισλαμιστές από τη δεκαετία του 1930, μεταξύ των σιωνιστών και της «αραβικής και ισλαμικής Ούμμα». Που σημαίνει ότι «το παλαιστινιακό ζήτημα» είναι η «κεντρική αιτία» του πολέμου. Με αυτόν τον τρόπο, ο καταστατικός χάρτης του 2017 ζητεί να προσεχτεί μια πραγματικότητα την οποία οι υποστηρικτές της Χαμάς σε όλο τον κόσμο αποφεύγουν να επισημάνουν: ότι το μικρό κράτος του Ισραήλ, με επτά εκατομμύρια πολίτες, βρίσκεται αντιμέτωπο με μια σειρά από εχθρικά αραβικά κράτη και με το Ιράν, μαζί με πολλά εκατομμύρια πολίτες τους. Η πραγματική σχέση εδάφους και πληθυσμού ανάμεσα στις δύο πλευρές της διαμάχης έρχεται σε αντίθεση με το πάθος με το οποίο η Χαμάς επιδιώκει να περιβάλει την υπόθεσή της.

Οι τέσσερις τελευταίες παράγραφοι του εγγράφου του 2017 περιέχουν μια πλημμυρίδα λέξεων που έχουν σχεδιαστεί να απευθύνονται σε ένα ευρύ αριστερό, ακόμη και φιλελεύθερο, ακροατήριο. Ο σκοπός της Χαμάς είναι «ανθρωπιστικός και πολιτιστικός». Στηρίζεται «στις προϋποθέσεις της αλήθειας, της δικαιοσύνης και των κοινών ανθρωπιστικών αξιών». Η απελευθέρωση της Παλαιστίνης είναι απλώς «μια πράξη αυτοάμυνας» και το «φυσικό δικαίωμα όλων των λαών στην αυτοδιάθεση». Η Χαμάς πιστεύει «στις αξίες της συνεργασίας, της δικαιοσύνης, της ελευθερίας και του σεβασμού της βούλησης του λαού».

Αλλά την ίδια στιγμή ζητεί «τη δίωξη των σιωνιστών εγκληματιών πολέμου» και συνδέει απροσδιόριστες προσπάθειες «επιβολής ηγεμονίας στην αραβική και ισλαμική Ούμμα» με άλλες απροσδιόριστες «προσπάθειες επιβολής ηγεμονίας στα υπόλοιπα έθνη και στους λαούς του κόσμου». Και, φυσικά, «καταδικάζει όλες τις μορφές αποικιοκρατίας, κατοχής, διακρίσεων, καταπίεσης και επιθετικότητας στον κόσμο». Η Χαμάς μιλάει για τους Άραβες και τους μουσουλμάνους γενικά, αλλά και για «τα υπόλοιπα έθνη και τους λαούς του κόσμου», οι οποίοι, όπως ισχυρίζεται, αντιμετωπίζουν απροσδιόριστες προσπάθειες να τους «επιβληθεί ηγεμονία». Αυτά τα αποσπάσματα καταδεικνύουν πώς ο καταστατικός χάρτης του 2017 αναμειγνύει τη γλώσσα του κοσμικού αριστερού αντιιμπεριαλισμού με τη γλώσσα της ισλαμικής θρησκευτικής αποφασιστικότητας που έχει στόχο να καταστρέψει το Ισραήλ.

***

Δεν υπάρχει προηγούμενο στη σύγχρονη ιστορία όπου ένα κίνημα όπως η Χαμάς, με ρίζες τόσο στις ρατσιστικές ιδεολογίες του ναζισμού όσο και στον ισλαμιστικό θρησκευτικό σκοταδισμό, να έχει με τόση επιτυχία βρει υποστηρικτές, ή τουλάχιστον δικαιολογητές, μεταξύ εκείνων που θεωρούν τους εαυτούς τους κοσμικούς αριστερούς. Σε ολόκληρη τη σύγχρονη ιστορία του, ο αντιφασισμός αποτελούσε καθοριστικό χαρακτηριστικό της αριστερής ή της προοδευτικής πολιτικής. Από τη δεκαετία του 1960, ωστόσο, οι αριστεροί στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ επαναπροσδιόρισαν τον αντιφασισμό με τρόπο που τον απομάκρυνε από το νόημά του της δεκαετίας του 1940 και, με εντυπωσιακό τρόπο, τον έστρεψε εναντίον του Ισραήλ. Για τις γενιές που ενηλικιώθηκαν μετά τη δεκαετία του 1960, η γλώσσα του αντιρατσισμού και της αντίθεσης στην αποικιοκρατία, που λανθασμένα χρησιμοποιείται και για την προσέγγιση του σιωνισμού και του Ισραήλ, διευκόλυνε την εμφάνιση ενός είδους μαγικής σκέψης που μετατρέπει τη Χαμάς από εγγενώς ρατσιστική και αντισημιτική τρομοκρατική δύναμη σε ισότιμο μέλος του αγώνα των αθλίων της γης ενάντια στην αποικιοκρατία και τη δυτική κυριαρχία.

Εδώ και δεκαετίες, στις δημοκρατίες του κόσμου, ελάχιστα απασχολούν τη δημόσια συζήτηση ο απόηχος του ναζισμού και η επιμονή του θρησκευτικού μίσους με βάση τον ισλαμισμό, ιδεολογικές σταθερές που είναι εμφανείς στα βασικά έγγραφα της Χαμάς. Οι συντάκτες του καταστατικού χάρτη της του 2017 χρησιμοποίησαν την κοσμική γλώσσα της παγκόσμιας Αριστεράς για να αποκρύψουν την αντιδραστική, αντισημιτική και φονταμενταλιστική της ουσία, αλλά η πραγματικότητα ενός θρησκευτικού πολέμου κατά των Εβραίων παρέμεινε στο επίκεντρο αυτού που ήταν και εξακολουθεί να είναι η Χαμάς. Και οι τρεις όψεις του αντισημιτισμού –δεξιά, αριστερή και ισλαμιστική– είναι ολοφάνερες στον καταστατικό χάρτη του 2017, όπως ήταν και στον καταστατικό χάρτη του 1988. Στις 7 Οκτωβρίου 2023, αυτά τα θρησκευτικά και κοσμικά μίση εξερράγησαν με μια βαρβαρότητα που εξέπληξε μόνο όσους δεν είχαν προσέξει την αλήθεια για τον πόλεμο της Χαμάς κατά των Εβραίων, η οποία παρουσιάζεται δημοσίως σε αυτά τα δύο σατανικά έγγραφα.

^[1] Jeffrey Herf, “The Ideology of Mass Murder. Hamas and the origins of the October 7th attacks”, 10/10/2023, https://quillette.com/2023/10/10/the-ideology-of-mass-murder/?ref=americanpurpose.com

^[2] Διατίθεται η αγγλική μετάφραση του κειμένου, “The Covenant of the Islamic Resistance Movement”,  18 Αυγούστου 1988, https://avalon.law.yale.edu/20th_century/hamas.asp?ref=americanpurpose.com

^[3] Jeffrey Herf, “Why They Fight: Hamas’ Too-Little-Known Fascist Charter”, The American Interest, https://www.the-american-interest.com/2014/08/01/why-they-fight-hamas-too-little-known-fascist-charter/?ref=americanpurpose.com

^[4] Jeffrey Herf, “A Pro-Hamas Left Emerges”, The American Interest, https://www.the-american-interest.com/2014/08/26/a-pro-hamas-left-emerges/?ref=americanpurpose.com

^[5] Michael Walzer, The Struggle for a Decent Politics: On "Liberal" as an Adjective, Yale University Press, 2023.

^[6] Alan Johnson (edit.), Mapping the New Left Antisemitism. The Fathom Essays, Routledge, 2023.

^[7] David Hirsh, Contemporary Left Antisemitism, Routledge, 2018.

^[8] To πλήρες κείμενο του αναθεωρημένου το 2017 καταστατικού χάρτη της Χαμάς, στην αγγλική του μετάφραση, δημοσιεύεται στη διεύθυνση https://www.middleeasteye.net/news/hamas-2017-document-full?ref=americanpurpose.com  

^[9] https://www.theguardian.com/world/2017/may/01/hamas-new-charter-palestine-israel-1967-borders

^[10] “Hamas presents new charter accepting a Palestine based on 1967 borders”.

^[11] Το κείμενο και η λίστα των υπογραφών με τίτλο “An Open Letter on the Situation in Palestine” έχει δημοσιευτεί στο μπλογκ του London Review of Books, https://www.lrb.co.uk/blog/2023/october/an-open-letter-on-the-situation-in-palestine?ref=americanpurpose.com

^[12] Jeffrey Herf, Undeclared Wars with Israel: East Germany and the West German Far Left, 1967–1989, Cambridge University Press, 2016.

^[13] Benny Morris, 1948: A History of the First Arab-Israeli War, Yale University Press, 2009.

^[14] Matthias Küntzel, Nazis, Islamic Antisemitism and the Middle East. The 1948 Arab War against Israel and the Aftershocks of World War II, Routledge, 2023.

^[15]  Η Βρετανική Εντολή της Παλαιστίνης (British Mandate of Palestine) ήταν μια γεωπολιτική οντότητα που δημιουργήθηκε μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Δημιουργήθηκε το 1920 και τερματίστηκε το 1948, με την ίδρυση του Ισραήλ. Ακολούθησε ο αραβο-ισραηλινός πόλεμος του 1948 [σημείωση του μεταφραστή].

^[16] Jeffrey Herf, Israel's Moment, Cambridge University Press, 2023.

^[17] Meir Litvak, Esther Webman, From Empathy to Denial: Arab Responses to the Holocaust, Oxford University Press, 2011.

^[18] Jeffrey Herf, Nazi Propaganda for the Arab World, Yale University Press, 2009.

^[19] Adi Schwartz, Einat Wilf, The War of Return: How Western Indulgence of the Palestinian Dream Has Obstructed the Path to Peace Hardcover, All Points Books, 2020.

^[20] Jeffrey Herf, Israel's Moment, ό.π.

^[21] Δείτε το πολύ ενημερωτικό άρθρο του Sol Stern, “It’s Not the ‘Occupation,’ Stupid. It’s a century of Palestinian Jew-hatred”, στο Commentary Magazine, Δεκ. 2023: https://www.commentary.org/articles/sol-stern/century-of-palestinian-jew-hatred/?ref=americanpurpose.com

^[22] Jeffrey Harf, “Israel Is Antiracist, Anti-Colonialist, Anti-Fascist (and Was from the Start)”, Sapir Journal, https://sapirjournal.org/israel-at-75/2023/04/israel-is-antiracist-anti-colonialist-anti-fascist-and-was-from-the-start/?ref=americanpurpose.com

^[23] Bassam Tibi, Islamism and Islam, Yale University Press, 2012.

^[24] Σύμφωνα, δηλαδή, με τα σύνορα όπως ήταν πριν από τον Πόλεμο των Έξι Ημερών, που άρχισε στις 5 Ιουνίου 1967 και τελείωσε πέντε μέρες αργότερα, στις 10 Ιουνίου 1967, με θρίαμβο των Ισραηλινών, οι οποίοι τριπλασίασαν τα εδάφη τους, κατακτώντας το Σινά, τη λωρίδα της Γάζας, τη Δυτική Όχθη, την Ανατολική Ιερουσαλήμ και τα Υψίπεδα του Γκολάν.

^[25] Στις 13 Αυγούστου 2020, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Ισραήλ υπέγραψαν μια συμφωνία με τη διαμεσολάβηση των ΗΠΑ. Ένα μήνα αργότερα, το Μπαχρέιν ανακοίνωσε ότι εξομαλύνει τις σχέσεις του με το Ισραήλ. Στις 15 Σεπτεμβρίου 2020, υπογράφηκαν οι Συμφωνίες του Αβραάμ (Abraham Accords) στην Ουάσιγκτον. Τα τρία μέρη συμφώνησαν να προωθήσουν τον διαθρησκευτικό και διαπολιτισμικό διάλογο και να συνεργαστούν σε τομείς όπως επενδύσεις, τουρισμός, αεροπορία, ασφάλεια, τεχνολογία, ενέργεια και υγειονομική περίθαλψη για την προώθηση των συμφερόντων της ειρήνης στη Μέση Ανατολή. Έναν μήνα αργότερα, ακολούθησε το Σουδάν εξομαλύνοντας επίσημα τις σχέσεις του με το Ισραήλ. [σημείωση του μεταφραστή]

^[26] Ούμμα: λέξη δάνεια από τα εβραϊκά ή τα αραμαϊκά, όρος που υπάρχει στο Κοράνι για να δηλώσει το λαό του Θεού και την κοινότητα των απανταχού μουσουλμάνων. Η έννοια της κοινότητας έχει θρησκευτικά χαρακτηριστικά κι όχι διοικητικά-νομικά. [σημείωση του μεταφραστή]