Το Σφαχτάρι
«Δεν μπορώ να αναπνεύσω!». Η φράση αυτή, που μαθεύτηκε σε όλο τον κόσμο όταν ο αστυνομικός της Μινεάπολης έπνιξε τον Τζορτζ Φλόιντ, είχε ήδη ακουστεί ενάμιση χρόνο νωρίτερα, στις 2 Οκτωβρίου 2018 στην Κωνσταντινούπολη. Τρεις φορές: την πρώτη με αγωνία, όταν ο Τζαμάλ Κασόγκι ήταν ήδη ναρκωμένος με μία ένεση που θα σκότωνε ελέφαντα· τη δεύτερη, πιο αδύναμη, καθώς του έσφιγγαν την πλαστική σακούλα γύρω από το λαιμό· και την τρίτη, ξεψυχισμένη και τελευταία. Αμέσως μετά, ο Μαχέρ Μουτρέμπ, συνταγματάρχης των μυστικών υπηρεσιών και ο αδιαμφισβήτητος αρχηγός της αποστολής, χαλάρωσε τη λαβή και έπιασε το κινητό του: «Πες στο αφεντικό σου ότι η πράξη έγινε», είπε λακωνικά σε εκείνον που του είχε ζητήσει να του φέρει «το κεφάλι του σκύλου».
Ο Κασόγκι, ένα δημόσιο πρόσωπο, παλιότερα στην ελίτ της Σαουδικής Αραβίας και συνεργάτης του καθεστώτος, μετά την αραβική άνοιξη και τις διαψεύσεις της στράφηκε εναντίον του και αυτοεξορίστηκε στις ΗΠΑ. Η κριτική του στάση ήταν μάλλον ήπια: επαινούσε μεν τις μεταρρυθμίσεις που είχαν γίνει στο βασίλειο (μέχρι και στις γυναίκες είχαν επιτρέψει να οδηγούν), αλλά ήθελε πολύ περισσότερες ελευθερίες στη πατρίδα του και αυτό το δήλωνε απερίφραστα. Και δεν έκρυβε το γεγονός ότι η Σαουδική Αραβία κυβερνιόταν με το φόβο, όπου οι παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων ήταν κατάφωρες. Αλλά δεν καλούσε σε εξέγερση, μεταρρυθμίσεις ζητούσε.
Μολαταύτα, η στάση του ενοχλούσε σφόδρα το καθεστώς. Όταν μάλιστα άρχισε να αρθρογραφεί στην Ουάσινγκτον Ποστ έγινε επικίνδυνος: ένα άρθρο του μπορούσε να ακυρώσει εκατομμύρια δολάρια προπαγάνδας, που τόσο απλόχερα ξόδευε το βασίλειο. Επίσης, όπως είχε ήδη αποκαλυφθεί, το τηλέφωνο του βασικού συνεργάτη του, του Ομάρ Αβντουλαζίζ, είχε παγιδευτεί από τη Σαουδική Αραβία (ενός από τους μεγαλύτερους πελάτες της κατασκευάστριας εταιρείας ΝSO διεθνώς) με το διαβόητο λογισμικό Pegasus: το καθεστώς μπορούσε να ακούει τις μύχιες σκέψεις και τα σχέδια του Κασόγκι.
Η Χατίζε Ζένγκιζ, η αρραβωνιαστικιά του, τον περίμενε υπομονετικά έξω από το προξενείο της Σαουδικής Αραβίας. Ο Κασόγκι είχε αποφάσισε να μετακομίσει στην Τουρκία και, εκείνη την ημέρα, είχε πάει στο προξενείο για να παραλάβει ένα πιστοποιητικό, απαραίτητο για να παντρευτούν. Όταν πέρασαν πάνω από τρεις ώρες χωρίς να φανεί, η Ζένγκιζ άρχισε να ανησυχεί σοβαρά. «Δεν είναι κανείς στο προξενείο. Η μέρα έχει τελειώσει και έχουν φύγει όλοι. Άδικα περιμένεις», της είπε ο θυρωρός. Ξαφνικά η Ζένγκιζ άρχισε να ανησυχεί ότι είχαν συμβεί τα χειρότερα. Τηλεφώνησε πρώτα σ’ έναν στενό φίλο του Κασόγκι και τον ρώτησε τι να κάνει· κατόπιν σε έναν σύμβουλο του Προέδρου Ερντογάν και τον ικέτευσε να ψάξει και να μάθει τι έτρεχε.
Στο μεταξύ, στο εσωτερικό του προξενείου είχαν πολλή δουλειά μπροστά τους. Ο Σαλάχ αλ-Τουμπαΐκι –επάγγελμα ιατροδικαστής, αντισυνταγματάρχης στο υπουργείο Εσωτερικών της Σαουδικής Αραβίας– έβγαλε από την τσάντα του ένα χειρουργικό πριόνι και άρχισε να διαμελίζει τον Κασόγκι και να τον κόβει φέτες. Οι τουρκικές μυστικές υπηρεσίες πιστεύουν ότι το έκανε όσο ήταν ακόμη ζωντανός. Μουρμούριζε, καθώς «το ζώο της σφαγής», όπως είχαν χαρακτηρίσει τον Κασόγκι μόλις έφτασε στο προξενείο, ήταν μεγαλόσωμο και θα τον ταλαιπωρούσε. Και, όπως συμπλήρωσε, πρώτη φορά δούλευε σε ζεστό πτώμα, αλλά αυτό δεν θα ήταν πρόβλημα. «Αν σας ενοχλεί το κρατσάνισμα από τα κόκαλα, τότε βάλτε ακουστικά και ακούστε μουσική», πρότεινε στα άλλα μέλη της ομάδας. «Αυτό κάνω και εγώ όταν δουλεύω. Καμιά φορά πίνω ένα φλιτζάνι καφέ και ανάβω και ένα πούρο».
Όταν ολοκλήρωσε το έργο του, έβαλαν τα κομμάτια σε μεγάλες μαύρες σακούλες και τις παράχωσαν μέσα σε βαλίτσες που είχαν προμηθευτεί λίγο νωρίτερα από το παζάρι. Τοποθέτησαν τις βαλίτσες σε ένα βανάκι με διπλωματικές πινακίδες και, όπως μαρτυρούν οι κάμερες ασφαλείας, τις μετέφεραν λίγο πιο κάτω, στο σπίτι του προξένου της Σαουδικής Αραβίας. Από κει και πέρα κανείς δεν ξέρει τι απέγινε το σώμα του Κασόγκι: το διέλυσαν σε οξύ, το έκαψαν στο πελώριο μπάρμπεκιου του κήπου, το μετέφεραν σε άλλη χώρα, το έθαψαν στο δάσος, τι σημασία είχε πλέον;
Μόλις ξεμπέρδεψαν και με έναν καλό πρώτο καθαρισμό του τόπου του εγκλήματος, η δεκαπενταμελής ομάδα επέστρεψε στην Σαουδική Αραβία. Άλλοι με ιδιωτικά αεροπλάνα, όπως είχαν έρθει, και άλλοι με εμπορικές πτήσεις. Είχαν κλείσει τα ξενοδοχεία τους για τέσσερις μέρες, αλλά έκαναν τσεκ άουτ σε μερικές ώρες. Μπορούσαν πλέον να είναι περήφανοι ότι ολοκλήρωσαν με επιτυχία την αποστολή που είχε διατάξει το αφεντικό τους.
Στις 11 Οκτωβρίου, μια άλλη ενδεκαμελής ομάδα ειδικών αφίχθη εσπευσμένα στην Κωνσταντινούπολη από τη Σαουδική Αραβία και εργάστηκε καθημερινά στο προξενείο. Συμπεριλάμβανε έναν ειδικό στην τοξικολογία και έναν χημικό. Η ομάδα έμεινε έξι ημέρες και έσβησε μεθοδικά κάθε βιολογικό και άλλο ίχνος. Στις 15 Οκτωβρίου επέτρεψαν στις τουρκικές αστυνομικές αρχές να μπουν για πρώτη φορά στο προξενείο. Εκεί ανακάλυψαν ότι το επίμαχο δωμάτιο ήταν φρεσκοβαμμένο. Αφαίρεσαν την μπογιά και από κάτω βρήκαν ίχνη αίματος και αξιοποιήσιμα δακτυλικά αποτυπώματα. Για το σπίτι του προξένου έπρεπε να περιμένουν δύο μέρες ακόμη, γιατί δεν ήταν έτοιμο.
Οι απο-καλύψεις
Ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ, ο πορτοκαλής ήλιος που μεσουρανούσε στον Λευκό Οίκο, έμαθε τα νέα της εξαφάνισης και επικοινώνησε με το βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας. «Μόλις μίλησα με το βασιλιά και αρνείται κατηγορηματικά οποιαδήποτε ανάμειξη. Μπορεί να ήταν μια επιχείρηση που ξέφυγε από το σκοπό της», δήλωσε στις 8 Οκτωβρίου, προφητεύοντας το αποτέλεσμα, και παράλληλα δείχνοντας την υπερασπιστική γραμμή που έπρεπε να ακολουθηθεί, τη ράμπα εξόδου.
Η πρώτη επίσημη εκδοχή της Σαουδικής Αραβίας ήταν ότι ο Κασόγκι είχε φύγει από το προξενείο και οι εξωτερικές κάμερες –οι εσωτερικές δεν ήταν εφοδιασμένες με καταγραφικά (!) , αλλά τότε τι νόημα ύπαρξης είχαν;– το έδειχναν. Μόνο που, όπως φάνηκε αργότερα, ο άνθρωπος με τον ίδιο σωματότυπο που πόζαρε ως σωσίας και φορούσε τα ρούχα του Κασόγκι, τα γυαλιά του, το Αpple Watch του και είχε κολλήσει στη μούρη του ένα ψεύτικο μούσι, είχε βγει από το προξενείο φορώντας αθλητικά παπούτσια. Τα δερμάτινα παπούτσια του Κασόγκι τον στένευαν και κράτησε τα δικά του. Φυσικά δεν φέρνεις έναν σωσία από τόσο μακριά όταν η πρόθεσή σου είναι απλώς να ανακρίνεις κάποιον. Τον φέρνεις όταν έχεις κατά νου να τον δολοφονήσεις.
Αυτή η επίσημη εκδοχή, παρότι όπως ξέρουμε δεν επετράπη στην τουρκική αστυνομία να ερευνήσει το προξενείο για δυο εβδομάδες, δεν άντεξε πολύ. Λίγες μέρες αργότερα η ημερήσια Σαμπάχ δημοσίευσε ονόματα και φωτογραφίες του αποσπάσματος θανάτου. Επιπλέον, οι Σαουδάραβες, ως έξυπνα πουλιά, είχαν πιαστεί από τη μύτη: δεν είχαν ποτέ φανταστεί ότι οι τουρκικές μυστικές υπηρεσίες μπορεί να υπέκλεπταν τις τηλεπικοινωνίες τους — φυσικά όχι νόμιμα. Οι Τούρκοι τα είχαν ακούσει όλα μέσα στο προξενείο και έστριβαν αργά τη βίδα διαρρέοντας στοιχεία. Αμέσως, η επίσημη σαουδαραβική εκδοχή άρχισε να αλλάζει: πρώτα ισχυρίστηκαν ότι ο Κασόγκι πέθανε μετά από πάλη κατά τη διάρκεια μιας ανάκρισης, και κατόπιν παραδέχτηκαν ότι όντως δολοφονήθηκε, αλλά από μια ομάδα που αυτονομήθηκε και πήρε δικές της πρωτοβουλίες, όπως είχε προφητεύσει ο Τραμπ. Καμία εκδοχή ωστόσο δεν άγγιζε την κορυφή της ιεραρχίας.
Για να προστατευτεί ακόμη περισσότερο η κορυφή επιστρατεύθηκαν τα κυβερνο-όπλα. Αμέσως μετά τη δολοφονία παρατηρήθηκε μια ασυνήθιστα μεγάλη δραστηριότητα στο Ίντερνετ. Τα αυτοματοποιημένα μποτς άρχισαν να ποστάρουν στο Twitter απίστευτα πολλά εγκωμιαστικά σχόλια για τον πρίγκιπα Μωχάμετ Μπιν Σαλμάν, γνωστόν ως MBS και διάδοχο του σαουδαραβικού θρόνου, ενώ φτιάχτηκαν υπερβολικά πολλοί νέοι λογαριασμοί από σαουδαραβικά τρολ. Ο προπαγανδιστικός μηχανισμός έκαιγε κάρβουνο στο φουλ, επιβεβαιώνοντας για μια ακόμη φορά ότι δεν υπάρχει καπνός χωρίς φωτιά.
Αντίθετα, ο Ερντογάν, σε άρθρο του στην Washington Post, στις 2 Νοεμβρίου και με καταφανή πρόθεση να πιέσει τον άσπονδο σύμμαχό του, έγραφε:
Κατά τη διάρκεια του περασμένου μήνα, η Τουρκία έχει κινήσει γη και ουρανό για να ρίξει φως σε όλες τις πτυχές αυτής της υπόθεσης. Ως αποτέλεσμα των προσπαθειών μας ο κόσμος έμαθε ότι ο Κασόγκι σκοτώθηκε εν ψυχρώ από ένα απόσπασμα θανάτου και έχει διαπιστωθεί ότι η δολοφονία του ήταν προμελετημένη.
Ωστόσο, υπάρχουν άλλα, όχι λιγότερο σημαντικά ερωτήματα των οποίων οι απαντήσεις θα συμβάλουν στην κατανόηση αυτής της ελεεινής πράξης. Πού είναι το σώμα του Κασόγκι; […] Ποιος έδωσε εντολή να σκοτωθεί αυτή η ευγενική ψυχή; Δυστυχώς, οι αρχές της Σαουδικής Αραβίας αρνήθηκαν να απαντήσουν σε αυτές τις ερωτήσεις. […] Γνωρίζουμε ότι η εντολή για τη δολοφονία του Κασόγκι προήλθε από τα πιο υψηλά κλιμάκια της σαουδαραβικής κυβέρνησης. Εντούτοις, πρέπει να προσθέσω ότι η φιλία μας με τη Ριάντ, που χρονολογείται από παλιά, δεν σημαίνει ότι θα κάνουμε τα στραβά μάτια στον εκ προμελέτης φόνο που εκτυλίχθηκε μπροστά στα μάτια μας.
Είναι φανερό ότι ο Ερντογάν ήξερε τα πάντα.
Air Force Tech. Sgt. Brigitte N. Brantley
20 Ιουλίου 2019, στρατιωτική βάση Andrews, Md, ΗΠΑ. Ο αμερικανός υπουργός Άμυνας Aς Κάρτερ (πρώτο πλάνο, δεξιά) σε σύσκεψη με τον αναπληρωτή διάδοχο της Σαουδικής Αραβίας Μωχάμετ Μπιν Σαλμάν Αλ Σαούντ (πρώτο πλάνο αριστερά) κατά τη διάρκεια συνάντησης των υπουργών Άμυνας του Παγκόσμιου Συνασπισμού για την Καταπολέμηση του Ισλαμικού Κράτους και γενικότερα της τρομοκρατίας. Στο βάθος αριστερά, ο Αχμάντ Ασίρι, σύμβουλος του Μωχάμετ Μπιν Σαλμάν που κατηγορήθηκε ότι συγκαταλέγεται ανάμεσα στους δολοφόνους του Κασόγκι.
Το κλείσιμο του κύκλου
Μέσα σε ένα μήνα, η CIA είχε κατασταλαγμένη άποψη για τα συμβάντα. Η διευθύντρια της υπηρεσίας, η Τζίνα Χάσπελ («έξυπνη, σκληρή, αποτελεσματική», την είχε χαρακτηρίσει ο προϊστάμενός της), είχε ταξιδέψει επί τούτου στην Κωνσταντινούπολη, είχε ακούσει με τα αυτιά της τις ταινίες και είχε ενημερώσει τον Τραμπ ότι «με αρκετή έως μεγάλη βεβαιότητα» το έγκλημα είχε παραγγελθεί από τον ίδιο τον ΜBS (αυτό το έγγραφο πολύ αργότερα αποχαρακτηρίστηκε και σήμερα κυκλοφορεί στο Ίντερνετ). Αξίζει να σημειωθεί ότι η CΙΑ, εκτός από καθημερινές παρακολουθήσεις και υποκλοπές, μελετά προσεκτικά τις δομές εξουσίας των χωρών και τα ψυχολογικά προφίλ των ηγετών τους, προκειμένου να βγάλει συμπεράσματα. Ο Πρόεδρος Τραμπ, ωστόσο, συνέχισε αυτή την ασαφή και επαμφοτερίζουσα στάση: «Μπορεί [ο ΜBS, και στενός φίλος του γαμπρού του Τζάρεντ Κούσνερ] να το γνώριζε, μπορεί και όχι». Λίγο αργότερα, ένας γερουσιαστής του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, έχοντας ενημερωθεί και εκείνος από την Χάσπελ, ήταν τόσο σίγουρος για τα στοιχεία που δήλωσε κατηγορητικά: «Εδώ δεν έχουμε πιστόλι που καπνίζει, αλλά πριόνι που καπνίζει». Όλα έδειχναν ότι το «αφεντικό» ήταν ο ΜBS.
Όταν το 2020 ο Μπομπ Γούντγουορντ, ένας από τους δύο δημοσιογράφους που είχαν αποκαλύψει το σκάνδαλο του Γουοτεργκέιτ, ετοίμαζε ένα νέο βιβλίο με θέμα τον Τραμπ, σε μια συνομιλία τους τον πίεσε: «Οι άνθρωποι στην Ποστ είναι αναστατωμένοι για τη δολοφονία Κασόγκι», είπε ο Γούντγουορντ στον Τραμπ στις 22 Ιανουαρίου. «Αυτό είναι ένα από τα πιο φρικιαστικά πράγματα. Εσείς το είπατε». Τότε ο Τραμπ, αναφερόμενος στον MBS, απάντησε: «Του έσωσα το τομάρι. Κατάφερα να πείσω το Κογκρέσο να τον αφήσει ήσυχο. Μπόρεσα να τους κάνω να σταματήσουν». Χωρίς πολλά πολλά, έλεγε ότι γνώριζε την αλήθεια —από τότε που δήλωνε εκείνα τα σάπια.
Στο τέλος Οκτωβρίου του 2018 ανακοινώθηκε από τη Σαουδική Αραβία ότι 18 άτομα είχαν συλληφθεί για την δολοφονία Κασόγκι. Έντεκα από αυτά προσήχθησαν σε δίκη, η οποία έγινε πίσω από κλειστές πόρτες και διάρκεσε σχεδόν ένα χρόνο. Τον Δεκέμβριο του 2019 βγήκε η απόφαση του δικαστηρίου και 5 απ’ αυτούς (μεταξύ τους ο Μουτρέμπ και ο Αλ Τουμπαΐκι) καταδικάστηκαν σε θάνατο, ενώ οι υπόλοιποι σε πολυετείς καθείρξεις. Ωστόσο, όπως δήλωσε η Ανιές Καλαμάρ, που σήμερα είναι γενική γραμματέας της Διεθνούς Αμνηστίας, η δίκη ήταν «το αντίθετο της απόδοσης δικαιοσύνης». Λίγο αργότερα, οι γιοι του Κασόγκι συμφώνησαν (όπως ορίζει ο νόμος της χώρας) να δοθεί χάρη στους θανατοποινίτες, και οι ποινές τους μετατράπηκαν σε εικοσαετείς καθείρξεις. Και πάλι η κορυφή παρέμεινε πάλλευκη, σαν την κελεμπία της.
Ακολούθησε μια περίοδος απομόνωσης της Σαουδικής Αραβίας και του πρίγκιπα, και μερικοί απαίτησαν κυρώσεις, οι οποίες επιβλήθηκαν σε ορισμένα φυσικά πρόσωπα, αλλά όχι στον ίδιο τον πρίγκιπα. Ο υποψήφιος Τζο Μπάιντεν, οργώνοντας τα προεκλογικά μονοπάτια του 2019, είχε δηλώσει με ειλικρινή θέρμη: «Πιστεύω ότι ο Κασόγκι δολοφονήθηκε με εντολές του διαδόχου πρίγκιπα. Θέλω να το ξεκαθαρίσω απολύτως ότι δεν θα τους πουλήσουμε άλλα όπλα, θα τους κάνουμε να πληρώσουν το τίμημα και θα τους καταστήσουμε παρία, που ήδη είναι [sic]».
Αυτή η περίοδος, ωστόσο, δεν κράτησε πολύ. Το φτερό μιας δολοφονίας, ακόμη και τόσο ειδεχθούς, παραείναι ελαφρύ στη γεωπολιτική ζυγαριά μπροστά στο σίδερο της οικονομικής δύναμης, του ρόλου της χώρας και της πολιτικής επιρροής της στην περιοχή. Οι δυτικοί ηγέτες άρχισαν να συρρέουν στη Σαουδική Αραβία και να συναντούν τον πρίγκιπα Σαλμάν. Ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν πούλησε όπλα αξίας 650 εκατομμυρίων δολαρίων στη Σαουδική Αραβία και, τελικά, τον περασμένο Ιούλιο, επισκέφτηκε τη χώρα, τσουγκρίζοντας γροθιές με τον πρίγκιπα και δίνοντας το σύνθημα της άφεσης αμαρτιών. Δέκα μέρες αργότερα, ο MBS ξεμύτισε από τη χώρα του και άρχισε να περιοδεύει σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Ο πρώτος του σταθμός ήταν η Αθήνα.
Η βούλα στο συγχωροχάρτι μπήκε αργά την Πέμπτη 18 Νοεμβρίου 2022, όταν η κυβέρνηση Μπάιντεν ανακοίνωσε ότι ο Μωχάμετ μπιν Σαλμάν απολαμβάνει ασυλία ως αρχηγός κράτους. Λίγες εβδομάδες πριν είχε εσπευσμένα χριστεί πρωθυπουργός, διότι ως απλός πρίγκιπας δεν προστατευόταν από την αγωγή που είχε καταθέσει η αρραβωνιαστικιά του Κασόγκι στην αμερικανική δικαιοσύνη εναντίον του (και εναντίον 28 άλλων). Τους κατηγορούσε ότι «συνωμότησαν και εκ προμελέτης απήγαγαν, αιχμαλώτισαν, νάρκωσαν, βασάνισαν και δολοφόνησαν τον Τζαμάλ Κασόγκι». Σε μια ασυνήθιστη αντίδραση, ο εκδότης και διευθυντής της Oυάσινγκτον Ποστ, Φρεντ Ράιαν, εξέδωσε μια σκληρή ανακοίνωση:
Παρέχοντας νομική ασυλία στον σαουδάραβα διάδοχο πρίγκιπα Μωχάμετ μπιν Σαλμάν, ο Πρόεδρος Μπάιντεν αποτυγχάνει να υποστηρίξει τις πολυτιμότερες αξίες της Αμερικής. Χορηγεί άδεια δολοφονίας σε έναν από τους παραβάτες με τον πιο κατάφωρο τρόπο των ανθρώπινων δικαιωμάτων στον κόσμο, ο οποίος είναι υπεύθυνος για την εν ψυχρώ δολοφονία του Τζαμάλ Κασόγκι, αρθρογράφου της Ουάσιγκτον Ποστ.
Μολονότι οι νόμιμοι αρχηγοί κυβερνήσεων πρέπει να προστατεύονται από αβάσιμες αγωγές, η απόφαση των Σαουδαράβων να κάνουν τον MBS πρωθυπουργό ήταν μια κυνική, υπολογισμένη προσπάθεια χειραγώγησης του νόμου και θωράκισής του από τη λογοδοσία. Αποδεχόμενος αυτή τη ραδιουργία, ο Πρόεδρος Μπάιντεν γυρίζει την πλάτη του στις θεμελιώδεις αρχές της ελευθερίας του Τύπου και της ισότητας.
Ο κύκλος είχε κλείσει. Η ρεαλπολιτίκ είχε χτυπήσει κόκκινο. Άλικο, το χρώμα του αίματος.
