Στο Συμπόσιο του Ξενοφώντα, ο Σωκράτης και οι καλλιεργημένοι φίλοι του τρώνε εκλεκτά φαγητά και πίνουν κρασί, ανταλλάζουν πειράγματα και ευφραίνονται με το μουσικοχορευτικό θέαμα που τους προσφέρουν μια αυλητρίδα, μια χορεύτρια-ακροβάτρια κι ένας όμορφος χορευτής-κιθαριστής. Ώσπου ο Σωκράτης προτείνει να συζητήσουν ένα θέμα φιλοσοφικό: να παρουσιάσει καθένας αυτό που θεωρεί πολυτιμότερο απόκτημά του. Τότε ο Νικήρατος, γιος του γνωστού στρατηγού Νικία, δηλώνει πως ο πατέρας του, για να τον κάνει άνθρωπο αγαθό, τον ανάγκασε να μάθει απ’ έξω όλη την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Αυτό είναι το δικό του κατόρθωμα.
Στο καύχημα του Νικήρατου αντιδρά έντονα ο φιλόσοφος Αντισθένης λέγοντας πως και οι ραψωδοί ξέρουν απ’ έξω τα έπη, αλλά δεν υπάρχει «έθνος ηλιθιώτερον ραψωδών». Ο Σωκράτης παίρνει το μέρος του Αντισθένη και εξηγεί ότι αυτό συμβαίνει επειδή οι ραψωδοί «δε γνωρίζουν τις βαθύτερες σημασίες» των ποιημάτων. Έχουν δηλαδή αποστηθίσει αμέτρητα κατεβατά αλλά δεν μπορούν να τα ερμηνεύσουν. Στον Φαίδρο του Πλάτωνα, ο Σωκράτης δείχνει και την κενότητα της ρητορικής: οι γνώστες των ρητορικών τεχνασμάτων δεν κατέχουν καμία ουσιαστική γνώση ή επιστήμη παρά μόνο λίγα προκαταρκτικά στοιχεία τους. Αποστήθιση και ρητορική είναι δύο ανόητες τεχνικές που δεν οδηγούν σε γνώση.
Οι Αθηναίοι του 5ου π.Χ. αιώνα παθιάζονταν με τη φιλοσοφία, την πολιτική τέχνη στην άμεση δημοκρατία, την τραγωδία και την κωμωδία, τη μουσική και κάθε πνευματική ή καλλιτεχνική πρωτοβουλία, γι’ αυτό μαζεύονταν στα σπίτια πλούσιων πολιτών για ν’ ακούσουν τους μεγαλύτερους στοχαστές των ελληνικών πόλεων να διδάσκουν και να συζητούν μεταξύ τους. Μέσα σε τέτοια ατμόσφαιρα πνευματικής αναζήτησης ήταν δύσκολο όλοι αυτοί να φανταστούν ότι μερικές δεκαετίες αργότερα θα ξεκινούσε η αργή παρακμή του ελληνικού πολιτισμού όπου σταμάτησαν να γράφονται ποιήματα σαν της Σαπφώς, τραγωδίες σαν του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη, ιστορίες σαν του Θουκυδίδη, κωμωδίες σαν του Αριστοφάνη, φιλοσοφικά έργα σαν του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη.
Τη θέση τους πήρε σιγά σιγά ένας στείρος μιμητισμός, μια μανία για κατακερματισμό των κειμένων και για σύνταξη ανθολογιών, μια εμμονή σε γραμματικές ταξινομήσεις και σχολιασμό ησσόνων σημείων, μια υπερπαραγωγή εγχειριδίων ρητορικής διδασκαλίας. Η ρητορική σχολή του Ισοκράτη νίκησε τις φιλοσοφικές σχολές του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη και για δύο χιλιετίες έβαλε τη ρητορική στο κέντρο του εκπαιδευτικού προγράμματος, αυτού που η ελληνιστική εποχή κληροδότησε στη Ρώμη, το Βυζάντιο και τη δυτική Ευρώπη. Η ρητορεία, ο ανούσιος σχολαστικισμός, η ηθικολογία και ο χριστιανικός δογματισμός νίκησαν τον ορθολογισμό, την ελεύθερη σκέψη και τέχνη της κλασικής αρχαιότητας.
Ευτυχώς για τον νεότερο κόσμο, τα λίγα κείμενα της κλασικής εποχής που σώθηκαν απ’ τον αφανισμό μπόλιασαν την Αναγέννηση και το κίνημα του Διαφωτισμού. Η Ελλάδα της κλασικής εποχής έγινε πηγή έμπνευσης για τη δυτική τέχνη και την επιστήμη, ο Σωκράτης έγινε πρότυπο δασκάλου κι επιστήμονα. Όπως εξηγεί η αμερικανίδα φιλόσοφος και ελληνίστρια Martha Nussbaum στο εξαιρετικό βιβλίο της Not for Profit (Princeton, 2010∙ Όχι για Κέρδος, με υπότιτλο Γιατί η δημοκρατία χρειάζεται τις ανθρωπιστικές σπουδές), ο Σωκράτης διαμόρφωσε την κριτική μέθοδο σκέψης, όπου οι συζητήσεις ξεκινούν με ανοιχτά ερωτήματα και οι συνομιλητές είναι ίσοι, άσχετα με την κοινωνική τους θέση, όπως ο νεαρός σκλάβος στον Μένωνα του Πλάτωνα.
Πρόκειται για ομαδικές διαλεκτικές αναζητήσεις όπου καθένας συνεισφέρει το δικό του επιχείρημα, χωρίς να ψάχνει απαντήσεις στην παράδοση ή στις αυθεντίες. Δεν είναι ανταγωνισμοί αθλητών αλλά προσπάθειες ενσυναίσθησης και συνεργασίας, συλλογικές απόπειρες να απαντηθούν δύσκολα φιλοσοφικά ερωτήματα. Γι’ αυτό συχνά οι σωκρατικοί διάλογοι δεν καταλήγουν σε συμπέρασμα, πράγμα αναμενόμενο για τον Σωκράτη, που θυμίζει τακτικά στους συνομιλητές του τον αβέβαιο και πειραματικό χαρακτήρα των συζητήσεών τους. Το κέρδος είναι το ακόνισμα του μυαλού και η διάλυση των μύθων. Η γνώση προχωράει πάντα με μεγάλη δυσκολία.
Συνηγορία της κριτικής παιδείας
Η ιστορική αυτή αναδρομή βοηθάει να καταλάβουμε πώς μεταδίδεται η κριτική παιδεία σήμερα σε άξια σχολεία και πανεπιστήμια του ευρύτερου δυτικού κόσμου. Είναι η παιδεία που δίνει πρωταρχική σημασία στη διατύπωση των ερωτημάτων ή προβλημάτων κάθε γνωστικού κλάδου, που εξηγεί την επιστημονική μέθοδο απάντησης, κρίνει διαφορετικές απαντήσεις των ειδικών, δίνει στο μαθητή ή το φοιτητή την ελευθερία να υποστηρίξει αυτήν που ο ίδιος θεωρεί πειστικότερη ή, ακόμα καλύτερα, να δημιουργήσει τη δική του σύνθεση ή πρωτότυπη ερμηνεία. Η παιδεία που διαρκώς αμφισβητεί πριν χτίσει, που συζητά ακόμα και τα φιλοσοφικά προβλήματα τα οποία θέτει κάθε επιστήμη. Ο σκοπός της είναι, μέσα από διαφορετικά μαθήματα, να μεταδώσει στους διδασκόμενους «κρίση», δηλαδή αυτόνομη συστηματική σκέψη και καλλιέργεια πολιτισμού, για να την αξιοποιήσουν στην επιστήμη, στο επάγγελμα, στην κοινωνική δράση, στην ποιότητα της προσωπικής τους ζωής.
Κριτική παιδεία δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τη βαθιά μελέτη των έργων των σημαντικότερων συγγραφέων, καλλιτεχνών και διανοητών. Πρέπει όμως να είναι ολόκληρα έργα ή εκτενέστατα αποσπάσματα, δουλεμένα τμηματικά στην τάξη με ομαδική συζήτηση, χρήση βιβλιογραφίας και αξιολόγηση διαφορετικών ερμηνειών, ώστε να μπορούν οι μαθητές να διαμορφώσουν άποψη και επιχειρήματα. Στις γραπτές εργασίες ή στα διαγωνίσματα δίνονται στους μαθητές ή τους φοιτητές δοκιμιακές ερωτήσεις, που οδηγούν σε εκτενείς απαντήσεις μερικών σελίδων και αφορούν το συνολικό νόημα ενός έργου (χωρίς να αποκλείονται και σύντομες ερωτήσεις που αφορούν σημεία του κειμένου). Ο καθηγητής τις διορθώνει με προσοχή και άφθονα γραπτά σχόλια για να δείξει σε κάθε μαθητή ή φοιτητή πώς θα μπορούσε να κάνει πιο σαφή και ισχυρή την επιχειρηματολογία του.
Οι ανοιχτές δοκιμιακές ερωτήσεις κρίσεως (essay-questions), τις οποίες οι μαθητές ή οι σπουδαστές απαντούν με πολυσέλιδα γραπτά δοκίμια (essays), είναι η κύρια επιστημονική μέθοδος αξιολόγησης είτε σε σχολικά και πανεπιστημιακά μαθήματα είτε σε εισαγωγικές εξετάσεις. Οι εξεταστές θέτουν προβλήματα, ενθαρρύνοντας τους εξεταζόμενους να αναπτύξουν μια ολοκληρωμένη απάντηση βασισμένη σε στοιχεία και επιχειρήματα. Αυτό που ο εξεταστής βαθμολογεί δεν είναι αν η άποψη του διδασκόμενου συμφωνεί με τη δική του. Είναι ο τρόπος που ο εξεταζόμενος υποστηρίζει την άποψή του: πώς αξιοποιεί κριτικά τις πρωτογενείς πηγές και τα αποδεικτικά στοιχεία, πώς συνοδεύει όλα με δικές του σκέψεις, πώς τα εντάσσει σε παραγράφους με θεματική ομοιογένεια που συνθέτουν ένα οργανωμένο επιχείρημα, πόσο συσχετίζει διαρκώς την απάντησή του με το δοσμένο ερώτημα, πώς αντικρούει αιτιολογημένα μια διαφορετική άποψη.
Αυτό είναι εξάλλου η επιστημονική αντικειμενικότητα: ο σεβασμός των δεδομένων, η πετυχημένη χρήση πηγών και τεκμηρίων, η οργάνωση επιχειρημάτων που επιτρέπουν στον εξεταστή να αξιολογήσει με ευκρίνεια την ανάλυση και τη σύνθεση, τη δημιουργική εφαρμογή της επιστημονικής μεθόδου. Δεν είναι αντικειμενικότητα η αντιπαραβολή των παπαγαλισμένων γραπτών με το σχολικό βιβλίο ή το πανεπιστημιακό σύγγραμμα, όπως ανόητα πιστεύουν στη χώρα μας πολλοί στο όνομα της αδιάβλητης βαθμολόγησης.
Οι δοκιμιακές ερωτήσεις σχετίζονται με προβλήματα που απασχολούν τους διανοητές κάθε κλάδου και τους έχουν οδηγήσει σε διαφορετικές απαντήσεις. Ας δούμε μερικά παραδείγματα από την ποίηση και τη λογοτεχνία: «Πιστεύετε ότι στην Ιλιάδα ο Όμηρος προκαλεί περισσότερη συμπάθεια για τον Έκτορα και την οικογένειά του ή για τον Αχιλλέα και τον Πάτροκλο;» «Τι σας φαίνεται σημαντικότερο στην Ορέστεια του Αισχύλου, η θεατρική παράσταση των ανθρώπινων παθών ή η ηθική και νομική αντιμετώπισή τους;» «Πόσο υπεύθυνος είναι ο Οιδίποδας για την πτώση του στην ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή;» «Ποιος φαίνεται να έχει περισσότερο δίκιο στην Αντιγόνη του Σοφοκλή, η Αντιγόνη ή ο Κρέων;» «Πόσο καλή κωμωδία είναι η Λυσιστράτη του Αριστοφάνη;» «Δώστε μια κριτική αποτίμηση των Ελεύθερων Πολιορκημένων του Σολωμού». «Με ποιο τρόπο και για ποιο σκοπό ο Καβάφης χρησιμοποιεί την ιστορία στα ποιήματα που μελετήσατε;» «Σε ποιο βαθμό ο αναγνώστης ενθαρρύνεται να νιώσει συμπάθεια για τη Φραγκογιαννού στη Φόνισσα του Παπαδιαμάντη;» «Συζητήστε την άποψη ότι ο Σεφέρης δίνει μια ζοφερή εικόνα της ζωής στο Μυθιστόρημα». «Γιατί βασανίζεται ο κεντρικός ήρωας στο Θάνατο του Εμποράκου του Άρθουρ Μίλλερ;» «Τι σας αρέσει και τι όχι στο θεατρικό έργο Έντα Γκάμπλερ του Χένρικ Ίψεν;»
Από την ιστορία: «Ποιοι ευθύνονται περισσότερο για την έκρηξη του Πελοποννησιακού Πολέμου, οι Αθηναίοι ή οι Σπαρτιάτες; Πώς κρίνετε τη σχετική άποψη του Θουκυδίδη;» «Ποιες πιστεύετε ότι ήταν οι θετικές πλευρές και ποιες οι αδυναμίες της άμεσης δημοκρατίας στην αρχαία Αθήνα;» «Πού νομίζετε ότι ήταν καλύτερη η ζωή των γυναικών: στην αρχαία Αθήνα, στη Σπάρτη ή στη Ρώμη;» «Συγκρίνετε τον τρόπο που παρουσιάζει ο Μακρυγιάννης τον εαυτό του και τον τρόπο που παρουσιάζει τους άλλους Έλληνες αρχηγούς.» «Σε ποιους λόγους οφείλεται η Μικρασιατική Καταστροφή; Θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί;» «Πόσο ευθύνονται αναλογικά οι πλευρές που συγκρούστηκαν στον εμφύλιο πόλεμο του 1946-1949; Θα μπορούσε ο πόλεμος να αποφευχθεί;» «Ποιες είναι οι ομοιότητες και ποιες οι διαφορές ανάμεσα στις δικτατορίες της 4ης Αυγούστου και της 21ης Απριλίου;» «Ποιοι λόγοι νομίζετε ότι οδήγησαν στην πτώση της δικτατορίας της 21ης Απριλίου; Συζητήστε καθενός τη σχετική σημασία». «Σε ποιους τομείς πιστεύετε ότι η Μεταπολίτευση έφερε αλλαγές και σε ποιους όχι;»
Από την πολιτική θεωρία και τη φιλοσοφία: «Και ο Πλάτωνας στην Πολιτεία του και ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά του άσκησαν κριτική στη δημοκρατία. Ποια ήταν τα επιχειρήματά τους και πόσο πειστικά τα βρίσκετε;» «Στην Πολιτεία ο Πλάτωνας λέει ότι επιδιώκει την ευτυχία όλων. Πόσο ευτυχισμένοι νομίζετε ότι μπορεί να είναι οι πολίτες της ιδανικής πολιτείας του;» «Στον Πρωταγόρα του Πλάτωνα ο Σωκράτης υποστηρίζει ότι δεν είναι διδακτή η αρετή και ο Πρωταγόρας ότι είναι. Πόσο σταθερή παραμένει η άποψη καθενός και ποιος από τους δύο νομίζετε ότι έχει περισσότερο δίκιο;» «Τι σημασία δίνει ο Σωκράτης στον έρωτα, στο Συμπόσιο του Πλάτωνα; Σε ποιο βαθμό συμφωνείτε με τις απόψεις του Σωκράτη;»
Η Ελλάδα λίγο επηρεάστηκε από την Αναγέννηση και το Διαφωτισμό, γι’ αυτό τα ανθρωπιστικά μαθήματα διατηρούν τα στοιχεία της μεσαιωνικής παρακμής: α) ανελέητη αποστήθιση εισαγωγών, σχολίων, απόψεων, ακόμα και ολόκληρων σχολικών βιβλίων ή πανεπιστημιακών συγγραμμάτων (αποστήθιση θεωριών ακόμα και στα θετικά μαθήματα)· β) κομμάτιασμα των κειμένων και αποστήθιση περιλήψεων αντί για εκτενή μελέτη των ίδιων των έργων· γ) στημένες ερωτήσεις που σε καλούν να «αποδείξεις» αυτό που γράφει το βιβλίο· δ) ερωτήσεις που γυρεύουν γενικόλογες απαντήσεις αναμασήματος, ρητορείας και ρηχής ηθικολογίας, καθώς και απλοϊκές ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής· ε) υπέρμετρη έμφαση στο χαρακτηρισμό γραμματικών, συντακτικών και εκφραστικών σημείων, καθώς και αφηγηματικών τεχνικών· στ) εγκυκλοπαιδική επιδίωξη «να τα χωρέσουμε όλα», με αποτέλεσμα σημαντικά θέματα να δίνονται σε δυο τρεις σελίδες.
Πρόκειται για σύστημα αντιεπιστημονικό, καταπιεστικό και ολοκληρωτικό. Καταπατά ανοιχτά το άρθρο 16 του συντάγματος, που θέτει σαν επικεφαλίδα του την αρχή της πνευματικής ελευθερίας: «H τέχνη και η επιστήμη, η έρευνα και η διδασκαλία είναι ελεύθερες».
Μπορεί να επιστρέψει ο Σωκράτης στην Ελλάδα;
Έχοντας προσδιορίσει το περιεχόμενο της κριτικής παιδείας, θα περιγράψω αδρά έναν πιθανό τρόπο εφαρμογής της στα ανθρωπιστικά μαθήματα στην Ελλάδα. Για τη μέση εκπαίδευση και την εισαγωγή στα πανεπιστήμια αντλώ στοιχεία από τη λειτουργία των αγγλικών GCE Α level και του διεθνούς απολυτηρίου International Baccalaureate (έχω διδάξει και στα δύο). Για τα πανεπιστήμια θυμίζω αρχές που είναι αυτονόητες σε κάθε άξιο ίδρυμα της Δύσης και της Ανατολής. Ελπίζω ότι η πρόταση θα οδηγήσει σε δημιουργικό διάλογο.
1. Ιδρύεται ανεξάρτητος εκπαιδευτικός οργανισμός με σκοπό να προωθεί, να οργανώνει και να επιβλέπει την κριτική παιδεία.
2. Για τις τελικές εξετάσεις στα σχολεία και τις εισαγωγικές εξετάσεις στα πανεπιστήμια συγκροτείται σώμα εξεταστών και διορθωτών, ειδικευμένων στο να θέτουν κριτικές ερωτήσεις, στο να αξιολογούν και να βαθμολογούν κριτικές απαντήσεις. Οι εξεταστές εκδίδουν βαθμολογίες, καθώς και ετήσια έκθεση με σχολιασμό κάθε διαγωνίσματος: πού ήταν ικανοποιητικές οι απαντήσεις/ερμηνείες των υποψηφίων, ποια σημαντικά σημεία παρέλειψαν να συζητήσουν και ποια παρανόησαν. Επιπλέον συγκροτούν για κάθε μάθημα ένα αρχείο θεμάτων (ενδεικτικών και δοσμένων στο παρελθόν). Στο κριτικό σύστημα οι ερωτήσεις είναι που καθοδηγούν καθηγητές και μαθητές στη δουλειά τους.
3. Στα σχολεία και στα πανεπιστημιακά τμήματα που θα ακολουθήσουν το κριτικό σύστημα, καταργείται το μοναδικό βιβλίο και το αμαρτωλό σύγγραμμα. Η ύλη περιγράφεται σε λίγες γραμμές, οι οποίες καθορίζουν τα έργα (λογοτεχνικά, ποιητικά, φιλοσοφικά) ή τα ιστορικά γεγονότα που θα μελετηθούν. Ακολουθεί κατάλογος πρωτογενών πηγών, διδακτικών βιβλίων και ευρύτερης βιβλιογραφίας.
4. Όπως ο καθηγητής του πανεπιστημίου, έτσι και ο καθηγητής του γυμνασίου και του λυκείου ειδικεύεται σε ένα ή δύο γνωστικά πεδία: π.χ. αρχαία λογοτεχνία και ιστορία, νεότερη ελληνική και ξένη λογοτεχνία, νεότερη ιστορία, φιλοφοφία κ.ά. Έχοντας βαθιά γνώση του κλάδου τους, οι καθηγητές συνθέτουν το διδακτικό τους υλικό διαλέγοντας βιβλία και επιστημονικά άρθρα, και προσθέτοντας αν θέλουν δικές τους σημειώσεις. Θέτουν στην τάξη κριτικά ερωτήματα και διορθώνουν στο σπίτι δοκίμια των μαθητών ή εργασίες των φοιτητών, παραθέτοντας αναλυτικά τις γραπτές τους παρατηρήσεις.
Καθηγητές, μαθητές και φοιτητές πρέπει να χρησιμοποιούν και ένα μέρος ξένης βιβλιογραφίας και αρθρογραφίας (π.χ. αγγλικής). Ηλεκτρονικοί ιστότοποι (όπως ο Κάλλιπος) φέρνουν εύκολα στον υπολογιστή κάθε μαθητή ή φοιτητή τα βιβλία και τα άρθρα που θα χρησιμοποιήσει ο καθηγητής τους στη διδασκαλία. Φυσικά, οι διδασκόμενοι ενθαρρύνονται να μελετήσουν πλατύτερα όσο θέλουν.
5. Τα σχολικά μαθήματα γίνονται λιγότερα, ιδίως στο λύκειο, και αυξάνονται οι ώρες τους. Η ύλη τους αυξάνεται σημαντικά σε εύρος και σε βάθος, αφού δε μετράει πλέον η αποστήθιση αλλά η επιχειρηματολογία.
6. Οι τάξεις μικραίνουν, για να μπορεί κάθε μαθητής ή φοιτητής να συμμετέχει και να καλλιεργείται σε μια ομάδα σκεπτόμενων ανθρώπων.
7. Άφησα για το τέλος το πιο σημαντικό ίσως στοιχείο: σε κάθε σχολείο και πανεπιστήμιο προσφέρονται και ελεύθερα μαθήματα που καλλιεργούν προσωπικά ενδιαφέροντα χωρίς να οδηγούν σε τελικά διαγωνίσματα. Ακόμα, ιδρύονται όμιλοι κοινών πολιτιστικών δράσεων (λογοτεχνίας, κινηματογράφου, θεάτρου, μουσικής κ.ά.), που δίνουν σε μαθητές και σπουδαστές τη χαρά της προσωπικής εξερεύνησης και της ομαδικής δημιουργίας.
Ας ονομάσουμε το κριτικό σύστημα «Σωκράτη», για να τιμήσουμε τον μεγάλο δάσκαλο του δυτικού πολιτισμού. Πώς θα μπορέσει να έρθει ο «Σωκράτης» στην Ελλάδα;
Με ευρύ δημόσιο διάλογο και μελετημένα βήματα. Αρχικά θα εφαρμοστεί στα πρότυπα και στα πειραματικά σχολεία∙ η ύπαρξή τους έναν τέτοιο σκοπό υπηρετεί. Αργότερα θα προστεθούν σχολεία που οι καθηγητές τους θα προτιμήσουν το νέο σύστημα. Και φυσικά θα εφαρμοστεί στα πανεπιστήμια. Οι πανεπιστημιακοί καθηγητές έχουν ελευθερία, αρκετοί ακολουθούν κιόλας κριτική μέθοδο. Όσοι επιθυμούν, θα εντάξουν το μάθημά τους στο νέο σύστημα. Έτσι οι φοιτητές θα γνωρίζουν από πριν ότι θα φοιτήσουν σε μικρότερες τάξεις, με υποχρεωτική παρουσία και προφορική συμμετοχή, καθώς και με κριτικού τύπου εργασίες και διαγωνίσματα.
Σιγά σιγά και με συμφωνία των καθηγητών, τομείς, τμήματα και πανεπιστημιακές σχολές θα ενταχτούν στον «Σωκράτη». Για κάμποσα χρόνια, το παλιό και το νέο σύστημα θα συνυπάρξουν και θα αποτελέσουν εναλλακτικούς δρόμους στο σχολείο και στο πανεπιστήμιο, αφήνοντας μαθητές, φοιτητές και γονείς να διαλέξουν. Το κλειδί της επιτυχίας θα είναι η ελευθερία επιλογής.
Ο «Σωκράτης» πρέπει να νικήσει με την αίγλη του στην κοινωνία, με την κυρίαρχη σημασία του για την ακαδημαϊκή και την επαγγελματική εξέλιξη κάθε νέου. Δεν πρέπει να εισαχθεί με μορφή νοθευμένη ούτε με καθολικά μέτρα επιβολής, που μόνο αντίδραση θα ξεσηκώσουν και σύντομα θα υπονομευτούν από τα μέσα. Να επικρατήσει επειδή θα μας λυτρώσει από την παπαγαλία και τη ρητορεία, επειδή θα φέρει σε δασκάλους και διδασκόμενους τη συναρπαστική ελευθερία να σκεφτούν και να επιχειρηματολογήσουν.
Η αποστήθιση είναι μια μορφή αντιγραφής και λογοκλοπής· πρακτική ανήθικη, πνευματοκτόνος και ολοκληρωτική· δεν καλλιεργεί το μυαλό και δεν οδηγεί στη δημοκρατία, αλλά στο δογματισμό και στις θεωρίες συνωμοσίας. Ο σκοπός του δασκάλου είναι να μεταδίδει στους μαθητές τον δικό του ενθουσιασμό, να τους οδηγεί να κατακτούν τη γνώση ως αποτέλεσμα των δικών τους ερευνών και εξωδιδακτικών δραστηριοτήτων. Η τάξη είναι ένας σωκρατικός κύκλος όπου ο δάσκαλος προσπαθεί να λύσει και τις δικές του μεγάλες απορίες με τη βοήθεια των μαθητών.
Γι’ αυτό η επιστροφή του Σωκράτη στον τόπο του θα προετοιμάσει γενιές σκεπτόμενων, ελεύθερων και δημοκρατικών πολιτών. Θα είναι μια ειρηνική επανάσταση που θα οδηγήσει την Ελλάδα στις προοδευμένες χώρες.
Project Runeberg
Ο Πλάτων στην Ακαδημία του. Σχέδιο που αναπαράγει το έργο του σουηδού ζωγράφου Καρλ Γιόχαν Γουόλμπομ (Carl Johan Wahlbom).
