Στην Ελλάδα γιορτάζουν την ημέρα του «Όχι», όταν ο Μουσολίνι, το 1940, επέδωσε τελεσίγραφο καλώντας τη να δεχτεί τους όρους του, ειδάλλως προετίθετο να την καταστρέψει. Ο πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς είπε όχι και ξεκίνησε ο πόλεμος, ο οποίος για το φασιστικό καθεστώς της Ιταλίας τελείωσε άσχημα, ενώ η Ελλάδα άντεξε. Στην Ουκρανία ήρθε κι εκεί η ημέρα του «Όχι», όταν της επέδωσαν ένα παρόμοιο τελεσίγραφο.
Η Ελλάδα έπρεπε να υποχωρήσει στις απαιτήσεις ενός πιο ισχυρού γείτονα (του «μεγαλύτερου αδελφού»), της Ιταλίας του Μουσολίνι, ο οποίος θεωρούσε σημαντική την άμεση πρόσβαση στα Βαλκάνια και, ως εκ τούτου, η Ελλάδα έπρεπε να τεθεί υπό την κυριαρχία του. Η απάντηση «Όχι» ήταν απάντηση όχι μόνο του Μεταξά, μα όλων των Ελλήνων.
Σήμερα στο ίδιο ερώτημα πρέπει να απαντήσει η Ουκρανία – και για τις σχέσεις της με τη Ρωσία· όχι με τη Δύση την οποία, από ένα σημείο και μετά, το καθεστώς του Πούτιν την αξιολογεί ως εχθρό. Ουδεμία έκπληξη, σε όλη τη ρωσική ιστορία, η Δύση θεωρούνταν εχθρός. Οι δύο γαλλικές επαναστάσεις του 1789 και του 1848 τρομοκρατούσαν, αλλά δεν ήταν οι ρεπουμπλικανοί που επιτέθηκαν στη Ρωσία, παρά το φόβο των τσάρων. Ο αυτοκράτορας Ναπολέων ήταν.
Ο Χίτλερ, επίσης, είχε κηρύξει εχθρό του τη Δύση, που είχε ταπεινώσει τη Γερμανία μετά την ήττα της στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κι η Γερμανία, επιλέγοντας για σύμβολο ένα ινδουιστικό σήμα, τη σβάστικα, ταυτίστηκε την εποχή εκείνη ως προς το μίσος για τη Δύση με τον Στάλιν. Στην ΕΣΣΔ, όμως, δεν επιτέθηκε η καπιταλιστική Δύση (χαρακτηρισμός υβριστικός την εποχή εκείνη), αλλά ο σοσιαλιστής Χίτλερ. Ωστόσο, στο μυαλό πολλών Ρώσων έχει εντυπωθεί ότι στη Ρωσία επιτέθηκε η Ευρώπη – η Γαλλία και η Γερμανία. Έτσι είναι εύκολο να αποδεχτούν το δόγμα πως ο κίνδυνος πάντα προέρχεται από την Ευρώπη. Μάλιστα, παρότι η Μεγάλη Βρετανία και οι ΗΠΑ ήταν σύμμαχοι και σε διάφορες εποχές βοήθησαν τη Ρωσία και την ΕΣΣΔ, και πάλι αυτούς θεωρούν βασικούς εχθρούς.
Το μίσος για την Ουκρανία
Δεν ξέρω τι γίνεται στο μυαλό του Πούτιν, αλλά το μίσος του για την Ουκρανία είναι προφανές, δεν είναι απλό συναισθηματικό ξέσπασμα. Για μένα, δεν ήταν αναπάντεχος ο πόλεμος (βεβαίως, απαγορεύεται στη χώρα μας να τον λέμε έτσι, πρέπει να γράφουμε: «στρατιωτική ειδική επιχείρηση»). Είναι γνωστό ότι τον προετοίμαζαν τα τελευταία οκτώ χρόνια, από την εποχή του Μαϊντάν, αλλά ο σχεδιασμός είχε ξεκινήσει μετά την πορτοκαλί επανάσταση στην Ουκρανία, το 2004. Η ρωσική εξουσία διέθεσε τεράστιους πόρους για να την καταπνίξει, αλλά έχασε. Οι Ουκρανοί εξέλεξαν τότε πρόεδρο τον Γιουσένκο και όχι τον προστατευόμενο των Ρώσων Γιανουκόβιτς. Το 2010, ο Γιανουκόβιτς έγινε τελικά πρόεδρος, αλλά διέφυγε ταπεινωμένος μετά την εξέγερση του Μαϊντάν το 2014. Από τότε η ρωσική τηλεόραση καθημερινά μιλάει για την Ουκρανία, προβάλλοντας εκπομπές στις οποίες οι καλεσμένοι λένε ότι δεν είναι ανεξάρτητο κράτος αλλά εδάφη ελεγχόμενα από τις ΗΠΑ, ότι οι κάτοικοί της είναι ναζιστές, ουκρανο-φασίστες, συμμορίτες του Μπαντέρα, ότι πρέπει να πάμε και να καταλάβουμε το Κίεβο κ.λπ. Έτσι, πολλοί τηλεθεατές σχημάτισαν την άποψη ότι η Ρωσία δεν ενδιαφέρει κανέναν και ότι όλοι ενδιαφέρονται μόνο για την Ουκρανία. Το 2021, ο Πούτιν, στις πολυάριθμες ομιλίες του, αναφερόταν στην Ουκρανία ως χώρα που την έχουν καταλάβει οι νεοναζί. Και μόλις άρχισε η «ειδική επιχείρηση» αποκάλεσε τον πρόεδρο Ζελένσκι «ναζιστή και ναρκομανή», καλώντας τον ουκρανικό στρατό να τον καθαιρέσει και να πάρει την εξουσία στα χέρια του.
Ο Πούτιν αποκαλεί τον πόλεμό του «απελευθέρωση των Ουκρανών». Αλλά, όντως, πίστεψε ότι θα προϋπαντήσουν το στρατό του; Ήδη, κυκλοφορεί η άποψη ότι έπεσε θύμα λανθασμένων πληροφοριών και όσων του τις διοχέτευαν, όσων του έλεγαν πως οι Ουκρανοί τον περιμένουν ως ελευθερωτή. Δεν το πιστεύω.
Υπάρχουν και άλλες ερμηνείες: ότι ο Πούτιν είναι τρελός, ότι δεν έχει καμία επαφή με την πραγματικότητα, ότι κάποτε οι αστρολόγοι του είχαν υποσχεθεί πως σύντομα θα ενωθούν τα σλαβικά κράτη της Ρωσίας, της Λευκορωσίας και της Ουκρανίας και ότι αυτό το έβαλε βαθιά στο μυαλό του. Λένε ακόμα ότι υπάρχει κάτι πιο προσωπικό στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει την Ουκρανία.
Εντέλει, όμως, δεν έχει σημασία τι τον υποκίνησε. Το πρόβλημα είναι ότι ο Πούτιν έφερε το αντίθετο από το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Ήθελε να απομακρύνει το ΝΑΤΟ αλλά κατάφερε να το φέρει πιο κοντά. Ήθελε να υποτάξει την Ουκρανία και τη μετέτρεψε σε θανάσιμο εχθρό του. Ήθελε έναν πολυπολικό κόσμο, με τη Ρωσία να είναι ένας από τους βασικούς πόλους του και εκείνος Πρόεδρος της Γήινης Σφαίρας, κατά τον ορισμό του Βελιμίρ Χλέμπνικοφ, κι αυτό που κατάφερε ήταν να χαλάσει τις σχέσεις του με όλον τον κόσμο για πάντα. To 2017 είδε το πορτρέτο του, «Άνθρωπος της χρονιάς» στο εξώφυλλο του περιοδικού Time, έλπιζε να το ξαναδεί ως αιώνιος πρόεδρος του κόσμου: είναι ήδη 22 χρόνια πρόεδρος της Ρωσίας και σκοπεύει να μείνει ώς το τέλος – ή, ίσως, και χωρίς τέλος, χάρη στη δουλειά των ερευνητών για την πιθανότητα της αθανασίας. Άλλαξε δύο φορές το Σύνταγμα, το οποίο προέβλεπε όριο 8 ετών για τον πρόεδρο, μια φορά διά χειρός Μεντβέντεφ, όταν τον έκανε πρόεδρο κι ήταν ο ίδιος πρωθυπουργός, και μια δεύτερη φορά όταν απέκτησε, ουσιαστικά, το δικαίωμα να κυβερνά διά παντός.
Ο Πούτιν θύμωσε γιατί, κατά την «ηλιοφώτιστη» διοίκησή του (ένας από τους ειρωνικούς χαρακτηρισμούς του διαδικτύου), οι πρώην σοβιετικές δημοκρατίες και τα σοσιαλιστικά κράτη όχι μόνο δεν θέλησαν να θεωρήσουν τη Ρωσία «μεγαλύτερο αδελφό» τους και τον ίδιο αρχηγό τους, αλλά το έβαλαν στα πόδια για να απομακρυνθούν όσο μπορούσαν πιο μακριά απ’ αυτόν. Έμειναν οι πιο φτωχές που δεν είχαν να πάνε πουθενά. Η Ουκρανία και η Λευκορωσία δεν κατάφεραν, όπως φάνηκε, να μείνουν αδελφωμένες, ενωμένες με τη Ρωσία, Η ανάμειξη του Πούτιν στα εσωτερικά της Ουκρανίας το 2004 και, στη συνέχεια, το 2014, την υποχρέωσε να διαρρήξει τις σχέσεις της με τον «αδελφό» και να αναζητήσει το δρόμο της προς την Ευρώπη. Μετά τον τωρινό πόλεμο είναι κατανοητό πλέον ότι η Ρωσία έχει γίνει μοχθηρός εχθρός. Όσο για τη Λευκορωσία, με τη βοήθεια του Πούτιν βρίσκεται εγκλωβισμένη στα «σιδερένια χέρια» του τυράννου Λουκασένκο ο οποίος, παρά την εξέγερση του λαού του κατά της αιώνιας διακυβέρνησής του, χάρη στη Ρωσία έμεινε στη θέση του. Θα ανατραπεί κι αυτός όταν πέσει ο ρώσος τύραννος.
Ο Πούτιν δεν ήταν ευχαριστημένος με «τη μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή», τη διάλυση δηλαδή της ΕΣΣΔ, η οποία έγινε απολύτως ειρηνικά. Ένιωθε ταπεινωμένος που η Ρωσία «έχασε τον Ψυχρό Πόλεμο» και η προπαγάνδα του άρχισε να χρησιμοποιεί εντατικά τη λέξη «νίκη». Εβδομήντα-ογδόντα χρόνια μετά, η νίκη στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν το φετίχ το οποίο όλοι μας, και ο Πούτιν, παίζαμε «με δάκρυα στα μάτια» όπως λέει και το τραγούδι – κι ας έχουμε γεννηθεί πολύ μετά. Στους δρόμους εμφανίστηκαν αφίσες και αψίδες με την κορδέλα του Αγίου Γεωργίου, πορτρέτα των στρατηλατών διαφόρων εποχών με την επιγραφή «Ρωσία, η χώρα των νικών». Γενικά, το βασικό προπαγανδιστικό σύνθημα ήταν Ρωσία = Πούτιν = Νίκη. Είναι γνωστή η φράση ενός εκ των συνεργατών του, του προέδρου της Κρατικής Δούμας, Βιατσεσλάβ Βολόντιν: «Υπάρχει ο Πούτιν, υπάρχει κι η Ρωσία. Δεν υπάρχει ο Πούτιν, δεν υπάρχει ούτε η Ρωσία» (2014).
Και κάτι πιο πρόσφατο. Κατά την επαναδιατύπωση του Συντάγματος που περιείχε την απάλειψη των θητειών του Πούτιν, ελέχθη: «Το πλεονέκτημά μας είναι ο Πούτιν και πρέπει να τον υπερασπιστούμε» (2020). Πολύ συχνά, επίσης, ακουγόταν δημοσίως η φράση: «Ο Πούτιν είναι παντρεμένος με την Ρωσία».
Η χρεοκοπία του Πούτιν
Η Ρωσία όμως αισθανόταν ταπεινωμένη γιατί στην G7 και στο Συμβούλιο της Ευρώπης δεν είχε τη θέση που θα άρμοζε σε μια υπερδύναμη με επικεφαλής έναν μεγαλοφυή άντρα. Ήταν είτε «φτωχή συγγενής» (με το 2% του παγκόσμιου ΑΕΠ, χαμηλούς μισθούς και συντάξεις για την πλειονότητα του πληθυσμού) είτε «κράτος-μαφία» (όλοι οι φίλοι του Πούτιν είναι δισεκατομμυριούχοι). Η ομάδα του Πούτιν εξαγόρασε ευρωπαίους πολιτικούς, ευρωπαϊκές ποδοσφαιρικές ομάδες, αγόρασε τα πιο ακριβά ακίνητα στην Ευρώπη και νόμιζε κανείς πως όλα έβαιναν καλώς. Όχι όμως, έτσι, όπως θα ήθελαν. Γι’ αυτό και ο μέγας ανήρ προκάλεσε τη Δύση.
Μπορούμε να μιλάμε ώρες, να λέμε ότι «και οι ΗΠΑ έκαναν πολέμους και δεν συνέβη τίποτα», ότι «το ΝΑΤΟ δεν πρέπει να επεκταθεί προς Ανατολάς», κι ακόμα να λέμε ότι «όλοι οι πολιτικοί είναι ίδιοι», ότι «η Δύση σαπίζει» (σοβιετική φράση) κ.λπ. Αυτό, όμως, που έχει σημασία είναι το αποτέλεσμα. Και το αποτέλεσμα είναι ότι, ανεξάρτητα από την κατάληξη αυτού του πολέμου, η Ουκρανία αργά ή γρήγορα θα ενταχθεί στην Ευρώπη (έχει ήδη διακόψει τις διπλωματικές σχέσεις με τη Ρωσία), θα ξεγλιστρήσει όπως ξεγλίστρησαν κι οι χώρες της Βαλτικής οι οποίες αρχικά πέρασαν δύσκολα. Ενώ η Ρωσία, η οποία δηλώνει διάδοχος της ΕΣΣΔ, θα ζήσει ξανά την ίδια «γεωπολιτική καταστροφή» την οποία προετοίμασε ο «άντρας» με τόση επιμονή. Η εκδοχή της ΕΣΣΔ έχει οριστικά τελειώσει, ενώ το εγγύς μέλλον της Ρωσίας είναι σκοτεινό, τουλάχιστον όσο ο Πούτιν (και η ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ. που τον στηρίζει) έχουν στα χέρια τους τα ηνία της εξουσίας – την οποία δεν θα παραδώσουν ποτέ οικειοθελώς. Σκοτεινό μπορεί να αποβεί και το μέλλον της ανθρωπότητας, αν η σημερινή «ειδική επιχείρηση» μετατραπεί (ας μας προστατέψει ο Θεός) σε Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Όταν ο Μεταξάς, και μαζί με αυτόν όλοι οι Έλληνες, είπαν το «Όχι», δεν σκέφτηκαν να αποδεχτούν τους όρους του Μουσολίνι προκειμένου να έχουν κάποιο όφελος. Δεν ήταν πρακτική η επιλογή που έκαναν, αλλά ήταν ηθική. Ο Τσάμπερλεν είχε κάνει πρακτική επιλογή, ο Τσώρτσιλ όμως επέλεξε ηθικά. Ο Πεταίν είχε κάνει πρακτική επιλογή, ο Ντε Γκολ επίσης επέλεξε ηθικά. Οι επιλογές τους αφορούσαν εκείνο τον πόλεμο.
Σήμερα, όλος ο κόσμος πρέπει να κάνει μία επιλογή, το ίδιο και οι Ρώσοι: κάποιοι στηρίζουν τον πόλεμο (βασικά εκείνοι που αποδέχονται τον όρο Πούτιν = Ρωσία), άλλοι γράφουν επιστολές και δηλώσεις λέγοντας: «Όχι στον πόλεμο». Είναι πολλές αυτές οι δηλώσεις, προσωπικές και συλλογικές. Δεν πρόκειται να αλλάξουν τίποτα. Απλά, οι άνθρωποι αυτοί δεν «δέχονται να σωπαίνουν», όπως είπε για τη δική του εποχή ο Εμιλ Ζολά.
Δεν ξέρω αν υπάρχουν στον κόσμο δυνάμεις που θα μπορούσαν να αποτρέψουν το τρομακτικό σενάριο, το οποίο δεν θέλω να περιγράψω με λόγια – δυνάμεις του «Όχι». Προς το παρόν, πάντως, τα πράγματα είναι απολύτως ανησυχητικά.
*Το άρθρο έχει γραφεί ειδικά για το Books’ Journal από ρωσίδα συγγραφέα, το όνομα της οποίας για ευνόητους λόγους δεν μπορεί να δημοσιευτεί.
μετάφραση από τα ρωσικά: Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης
