Νίκος Ψαρρός
Καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας. Πρόσφατο βιβλίο του: Από πλάγια οπτική γωνία (2018).
Ο θάνατος του τέως βασιλέως Κωνσταντίνου Β’ δεν προκάλεσε ούτε πανηγυρισμούς, όπως θα ήλπιζαν οι ορκισμένοι εχθροί της μοναρχίας, αλλά ούτε ξύπνησε ένα νέο φιλοβασιλικό κύμα – έστω και υπό τη μορφή του κιτς.
Όπως είδαμε, οι βιολογικές θεωρίες της εξέλιξης διατυπώθηκαν και διατυπώνονται ως θεωρίες της εξέλιξης των βιολογικών ειδών και όχι των μεμονωμένων οργανισμών. Είναι κοινός τόπος στις επιστήμες της ζωής αλλά και στην καθημερινή αντίληψή της, ότι η εξέλιξη ενός μεμονωμένου πολυκύτταρου οργανισμού –είτε ζώου είτε φυτού– εκτυλίσσεται ανάμεσα στο χρονικό σημείο της εμφάνισής του στον κόσμο και το χρονικό σημείο του θανάτου του, και διατρέχει τα στάδια της ωρίμανσης, της ωριμότητας και αναπαραγωγής και της φθίσης. Η εξέλιξη ενός μεμονωμένου οργανισμού είναι «κυκλική» –αρχίζει με την ανυπαρξία και τελειώνει με αυτήν– και συντηρητική, υπό την έννοια ότι κατά τη διάρκεια της ζωής του δεν αλλάζει η φύση του – αντίθετα, η εξελικτική του πορεία από την γέννηση ώς το θάνατο είναι μέρος της φύσης του. Αυτό που με την πάροδο του χρόνου αλλάζει γραμμικά και –όπως μας δείχνουν τα παλαιοντολογικά ευρήματα– με τρόπο μη αναστρέψιμο, είναι οι τύποι των φύσεων των μεμονωμένων οργανισμών. Οι οργανισμοί που υλοποιούν έναν τέτοιο τύπο ή σχέδιο αποτελούν τα μέλη ενός βιολογικού είδους. Ένα νέο είδος εμφανίζεται με την εμφάνιση οργανισμών που υλοποιούν έναν νέο τύπο και εξαφανίζεται όταν εξαφανιστεί και ο τελευταίος οργανισμός που τον υλοποιεί.
Από την πρώτη στιγμή που ξέσπασε το σκάνδαλο εν Βελγίω, είδα πολλούς στο facebook να συγκρίνουν τους Βέλγους αστυνομικούς με τον περίφημο Ηρακλή Πουαρώ.
Ο ωφελιμισμός είναι η ηθική φιλοσοφική θεωρία που πρεσβεύει ότι μια πράξη ή ένας κανόνας είναι κάτι ηθικά επιτρεπτό εάν συνεισφέρει στην αθροιστική μεγιστοποίηση της ανθρώπινης ευτυχίας ή ευδαιμονίας (σλόγκαν: η μέγιστη δυνατή ευτυχία του μέγιστου δυνατού αριθμού ανθρώπων – όμως προσοχή: ο ωφελιμισμός δεν αποσκοπεί σε αυτό που ονομάζουμε κοινό καλό αλλά στο άθροισμα των ατομικών καλών).
Γιατί άραγε παρουσιάζει στην υπόθεση των υποκλοπών η καταγγέλλουσα πλευρά τρεις μάρτυρες, για τους οποίους μάλιστα ζητεί και την προστασία της ανωνυμίας;
Όπως είδαμε στο δεύτερο μέρος, κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα, χάρη στην επικράτηση της πειραματικής και εμπειρικής μεθοδολογίας των φυσικών επιστημών, η στατική εικόνα της φύσης –άβιας και έμβιας– αποκαλύπτεται ως το προσωρινό τέλος μιας μακρόχρονης εξελικτικής διαδικασίας, της οποίας όμως οι επιμέρους μηχανισμοί είναι ακόμα άγνωστοι. Στο τέλος του αιώνα, το κέντρο της θεωρητικής και πειραματικής ενασχόλησης με τα φαινόμενα της ζωής είναι η Γαλλία, όπου ήδη πριν από τη Γαλλική Επανάσταση έχουν θεμελιωθεί κρατικά υποστηριζόμενα κέντρα επιστημονικής έρευνας όπως η Ακαδημία των Επιστημών (1666) και –στο πεδίο της έρευνας των φαινομένων της ζωής– ο Βασιλικός Βοτανικός Κήπος (1635), ο οποίος επί Μπυφόν αναπτύχθηκε στο κύριο κέντρο αυτής της έρευνας. Ο Κήπος προσέφερε το κατάλληλο περιβάλλον όπου, υπό την προστασία του Μπυφόν και των διαδόχων του στη διοίκηση, μπόρεσε να δημιουργηθεί μια νέα ομάδα εξειδικευμένων φυσιοδιφών, οι οποίοι ανέπτυξαν τη νέα επιστήμη της Βιολογίας, τόσο σε θεωρητικό όσο και σε εμπειρικό επίπεδο.
H στέρηση κάθε δυνατότητας ενός τέλους της ποινής πριν το φυσικό τέλος του καταδικασμένου έχει συνέπεια να βρίσκεται ο κάθε δράστης ενός εγκλήματος που θα τιμωρείται με μια ποινή που αποκλείει κάθε ελπίδα ελευθερίας σε κατάσταση απελπισίας, όπου βασικά δεν θα έχει να χάσει τίποτα προσπαθώντας να καλύψει το έγκλημά του με ένα ακόμα πιο βαρύ, καθώς θα υπολογίζει ότι έτσι δεν μηδενίζει τις πιθανότητές του να μείνει ή να ξαναβρεθεί ελεύθερος.
Όπως αναφέραμε στο τέλος του πρώτου μέρους, οι αντιλήψεις περί αιωνιότητας και σταθερότητας του κόσμου και κυκλικότητας όλων των μεταβολών και κινήσεων που συμβαίνουν σε αυτόν, συμπεριλαμβανομένων και των φαινομένων της ζωής και του συστήματος των όντων, όπως και η ιδέα ότι αυτός δημιουργήθηκε ως υλοποίηση του σκοπού να δεχτεί τον άνθρωπο ως επιστέγασμα ενός αυτοποιούμενου και αιώνια αυτοανακυκλώμενου οικοσυστήματος, δέχτηκαν το πρώτο χτύπημα με την δημοσίευση το 1749 του έργου Φυσική Ιστορία του γάλλου φυσιοδίφη Ζωρζ-Λουί Λεκλέρκ ντε Μπυφόν (1707-1788). Όμως, πριν ασχοληθούμε με τις ιδέες του Μπυφόν, θα κάνουμε μια αναφορά σε έναν άλλο μεγάλο φυσιοδίφη του 18ου αιώνα, τον Σουηδό Κάρολο Λινναίο (1707-1778), το έργο του οποίου μπορεί να θεωρηθεί αφενός ως το επιστημονικό επιστέγασμα της ιδέας της σταθερότητας του κόσμου, αφετέρου όμως έθεσε τα θεμέλια της επιστημονικής ταξινόμησης των έμβιων και μη έμβιων όντων και συνέβαλε σημαντικά στη διεύρυνση της βιολογικής γνώσης, εμπλουτίζοντάς τη με ανακαλύψεις και περιγραφές άγνωστων έως τότε ειδών και επιβεβαιώνοντας με τις έρευνές του τη σεξουαλική αναπαραγωγή των φυτών.
Το παρόν άρθρο είναι το πρώτο από μια σειρά άρθρων στα οποία θα παρουσιαστούν οι βασικές θεωρίες της εξέλιξης των βιολογικών ειδών και θα αναλυθούν από φιλοσοφική σκοπιά. Αναδημοσίευση του πρώτου κειμένου μιας νέας ρουμπρίκας από το τεύχος 131.