Λάκης Δόλγερας

Η Δέσποινα υπαγορεύει νέα επιστολή στον Σωκράτη προς τον Δημητρό. Αντιλαμβάνεται ότι το ζήτημα του πατέρα τους (στο οποίο η στήλη θα αναφερθεί απ’ το επόμενο σημείωμα), είναι αυτό που εμποδίζει την ευόδωση της σχέσης. Προσπαθεί να απαντήσει και να το απαλύνει. Κάνει μια απελπισμένη προσπάθεια επανασύνδεσης απευθυνόμενη στα παλιά συναισθήματα και τις υποσχέσεις του Δημητρού.

Νομίζω ότι αυτός αντιλαμβάνεται ότι οι επιστολές είναι γραμμένες από εκείνη. Δεν έχει παρά ν’ αλλάξει το όνομα του Σωκράτη με εκείνο της Δέσποινας ώστε όλα τα γραφόμενα ν’ αποκτήσουν νόημα.

Είναι η τελευταία πράξη της οποιασδήποτε σχέσης. Έκτοτε δεν αναφέρεται στην αλληλογραφία καμία άλλη επαφή με τον Δημητρό.

Έξι χρόνια μετά την θορυβώδη εκδήλωσή του, ο έρωτας αλλά και η επιθυμία του Δημητρού να παντρευτεί τη Δέσποινα, αδελφή του Σωκράτη, έχει εξατμιστεί. Ο πανδαμάτωρ; Η πτώχευση και ο ξεπεσμός της οικογένειας; Άγνωστο. Ο Δημητρός ουδέποτε εξηγήθηκε, αν και τα τελευταία του γράμματα ήταν ψυχρά, ακόμη και αγενή. Ο Σωκράτης ευγενικά του ζητά εξηγήσεις, αυτός απαντά γενικά και αόριστα.

Προχωρώντας στην δημοσίευση των επιστολών του «Σωκράτη από το Αϊβαλί» στην στήλη «Πήρα το Γράμμα σου», βρέθηκα ξαφνικά σ’ ένα μυστήριο... Ας προσπαθήσουμε να το εξιχνιάσουμε.

Στις 31 Αυγούστου του 1901, ο Σωκράτης μεταβαίνει στην Κωνσταντινούπολη και πιάνει δουλειά στην Ελληνική Εμπορική Σχολή της Χάλκης, ως καθηγητής των γαλλικών. Αμέσως στέλνει γράμμα στους γονείς του με τις πρώτες εντυπώσεις του αλλά και τις ελλείψεις, τις σχετικές με την διαβίωσή του στο οικοτροφείο της Σχολής.

Νικόλαος Δραγούμης, Ιστορικαί αναμνήσεις, δύο τόμοι, επιμέλεια: Άλκης Αγγέλου, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 1973, Α’ τόμος 256 σελ., Β’ τόμος 263 σελ.

 «Ο γραμματεύς μετεσκεύαζε το εν των γονάτων εις τράπεζαν, εφ’ ης στηρίζων τον χάρτην συνέταττε τα πρακτικά». Τρεις σπουδαίοι έλληνες ιστορικοί, ο Άλκης Αγγέλου, ο Λέανδρος Βρανούσης και ο Βασίλειος Σφυρόερας,  συζητούν σε μια ραδιοφωνική εκπομπή για τον Νικόλαο Δραγούμη και όσα εκείνος έγραψε: μεταξύ άλλων, για τους κλέφτες και τους αρματολούς, αλλά και τους λόγιους και τους πολιτικούς, για την Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας, για τη μόνη γυναίκα με ευρωπαϊκή ενδυμασία –τη Μαντώ Μαυρογένους–, για το θάνατο του Καραϊσκάκη... Μια ακόμα πολύτιμη συνεισφορά από το αρχείο του Γιώργου Ζεβελάκη.

Συνομιλούν: Άλκης Αγγέλου, Λέανδρος Ι. Βρανούσης, Βασίλειος Βλ. Σφυρόερας

Πρόλογος - επιμέλεια: Λάκης Δόλγερας

Δεν υπάρχουν γράμματα στο αρχείο του Σωκράτη, ούτε από τον φίλο του Δημητρό, ούτε δικά του, ούτε από κανέναν άλλο για σημαντικό διάστημα, από 5 Οκτωβρίου 1899 έως 12 Μαρτίου 1901. Γιατί; Πού ήταν αυτό το διάστημα; Λείπουν οι σχετικές πληροφορίες, ακόμη και στα πριν και τα μετά γραφόμενα. Μόνο μια αόριστη αναφορά περί ξενητιάς στην επιστολή Νο 12.

Λέσλι Πόουλς Χάρτλεϊ, Ο μεσάζων, εισαγωγή: Λέσλι Πόουλς Χάρτλεϊ, επίμετρο: Κολμ Τομπίν, μετάφραση από τα αγγλικά: Τόνια Κοβαλένκο, Καστανιώτη, Αθήνα 2020, 420 σελ.

«Το παρελθόν είναι μια ξένη χώρα: Τα κάνουν όλα διαφορετικά εκεί». Μ’ αυτή την αμφιλεγόμενη φράση, που έγινε στους φιλολογικούς κύκλους πιο διάσημη κι απ’ το ίδιο το βιβλίο του, Ο μεσάζων, ξεκινά ο Λέσλι Πόουλς Χάρτλεϊ την αφήγησή του. Θέλει, μάλλον, με τον τρόπο αυτό να διευκολύνει τους αναγνώστες τού 1953, να μεταφερθούν στο 1900, τελευταία χρονιά του δέκατου ένατου αιώνα.

Τέσσερις επιστολές επιλέχθηκαν προς δημοσίευση σήμερα από τις 42 του αρχείου που αφορούν τα χρόνια 1895-1899 (χρονιά ορόσημο, καθώς ο Σωκράτης φεύγει στη Γαλλία για σπουδές)· 34 προς, όλες από τον φίλο του Δημητρό, και 8 πρόχειρα από, τον Σωκράτη προς τον Δημητρό.

Δημοσιεύονται σήμερα τρεις επιστολές του έτους 1894, καμία δεν απευθύνεται ευθέως στον Σωκράτη. Χρησιμοποιείται όμως ως διακομιστής τους, για να φθάσουν στη μεγαλύτερη αδερφή του, Δέσποινα. Αποστολέας ο  Δημήτριος Σ., φίλος του Σωκράτη, και ερωτευμένος με τη Δέσποινα. 

Η στήλη το επόμενο διάστημα, και για πολύ καιρό, θα δημοσιεύει επιστολές που έστειλε ή πήρε ο Σωκράτης. Επιστολές, ψηφίδες της προσωπικής του ιστορίας αλλά και των Ελλήνων της Διασποράς.  Δίνουν ανάγλυφα την προσωπικότητά του.