Κριτικές

Νένα Γαλανίδου - Liv Helga Dommasnes (επιμ.), Μιλώντας στα παιδιά για το παρελθόν: μια διεπιστημονική προσέγγιση, Καλειδοσκόπιο, Αθήνα 2012, 399 σελ.

Δύο αρχαιολόγοι, μια Ελληνίδα και μια Νορβηγίδα, επιμελήθηκαν αυτό τον τόμο (που κυκλοφόρησε πρώτα αγγλικά) με κείμενα ειδικών από διάφορες επιστήμες και αντικείμενο την εξοικείωση των μικρών παιδιών με το παρελθόν και τα τεκμήρια της αρχαίας ιστορίας. Με βάση τα περιεχόμενα, ο τόμος απευθύνεται σε ευρύ αναγνωστικό κοινό με κύριους αποδέκτες τους εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας καθώς και όλων των βαθμίδων που διδάσκουν ιστορία, απευθύνεται ωστόσο παράλληλα σε αρχαιολόγους, υπευθύνους μουσείων και αρχαιοτήτων και μουσειολόγους, καθώς η έμφασή του αφορά την προσέγγιση του αρχαίου παρελθόντος από τα παιδιά ιδίως μέσα από μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους.

Ποιήματα που μιλούν για τις τύχες της τέχνης και του καλλιτέχνη μέσα σε ένα ατομικό συνεχές του χώρου και του χρόνου: όχι για το τι οφείλει να πράξει ή να μην πράξει η τέχνη απέναντι στον τόπο και την εποχή της, αλλά για τα πού καταλήγουν, θέλοντας και μη, οι παραγωγοί της, αποφασίζοντας να ζήσουν τη ζωή τους υπό τη σκέπη της.

Αλέξανδρος Ίσαρης, Εγώ ένας ξένος. Ποιήματα 1967-2011, Κίχλη, Αθήνα 2013, 260 σελ.

«Κλείστε αυτό το κωλοκοράνι!» ουρλιάζει η συγγραφέας στην πρώτη πρώτη αράδα του βιβλίου, την ημέρα της κηδείας του πατέρα της, για να τηρήσει την υπόσχεσή της σ’ εκείνον. Αυτή είναι η μέρα που η Νίνα Σιμόν σταμάτησε να τραγουδά. Η μέρα που έφυγε για πάντα ο πατέρας ο οποίος πίστευε ότι «[γ]ια όλα φταίνε οι θρησκείες, αυτός ο ελεεινός Θεός που έχεσε παντού»

Νταρίνα αλ-Τζουντί, Η μέρα που η Νίνα Σιμόν σταμάτησε να τραγουδά, μετάφραση από τα γαλλικά: Αθηνά Μαροπούλου, Ποταμός, Αθήνα 2013, 160 σελ.

Αν ο σιδηρόδρομος είναι το πιο αντιπροσωπευτικό τεχνολογικό επίτευγμα της νεωτερικότητας, μια αεικίνητη αμαξοστοιχία που περιπλανιέται χωρίς προορισμό στη λευκή απεραντοσύνη μιας νέας εποχής των παγετώνων, είναι το ιδανικό σκηνικό για τη συντέλεια του σύγχρονου κόσμου: αυτή είναι η κεντρική ιδέα του Transperceneige, του εικονογραφημένου αφηγήματος του Ζακ Λομπ και του Ζαν Μαρκ Ροσέτ, που μετέφερε στον κινηματογράφο ο Μπονγκ Τζουν Χο το 2013, τριάντα χρόνια μετά την πρώτη του δημοσίευση στο ιστορικό περιοδικό (A Suivre).

Jacques Lob, Jean-Marc Rochette, Benjamin Legrand, Le Transperceneige. Intégrale, Casterman, Paris 2013, 252 σελ.

Πώς και γιατί το Ισλάμ άλλαξε το πρόσωπο της σύγχρονης Τουρκίας; Πώς επικράτησε και τι πέτυχε το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, του πρωθυπουργού Ταγίπ Ερντογάν; Πώς η Τουρκία κατάφερε να συνδυάσει  τον φιλελευθερισμό με τον ατομικισμό, που δίνει προτεραιότητα του ιδιωτικού τομέα στην οικονομία, ενώ ο ατομικισμός έχει το νόημα της ελευθερίας συνείδησης και της θρησκευτικής έκφρασης του ατόμου; Εν τέλει, μπορεί η οικονομία της αγοράς να έχει σχέση με τις παραδόσεις του Ισλάμ; [ΤBJ]

Ένας πολύ βρετανός συγγραφέας για πρώτη φορά οργανώνει την πλοκή του βιβλίου του εκτός των ορίων που ελέγχει, στις Βρυξέλλες, προκειμένου να προετοιμάσει μια μεγάλη εμπορική έκθεση. Τι μένει να κάνει με το θέμα του ένας μυθιστοριογράφος που δεν έχει τη νεανική ορμή και τις βεβαιότητες που ξεκινούν απ’ αυτή; Ευτυχώς, έχει πολύ καλή σχέση με το βρετανικό χιούμορ, στις πιο πνευματώδεις εκδοχές του, και έτσι μπορεί να είναι γενναιόδωρος με τον αναγνώστη του. 

Jonathan Coe, Expo 58, μετάφραση από τα αγγλικά: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, Πόλις, Αθήνα 2013, 362 σελ.

Η χρονιά που πέρασε είχε ένα χαρακτηριστικό το οποίο δεν συναντάμε συχνά στη σύγχρονη λογοτεχνική παραγωγή: σημαντικούς νέους συγγραφείς. Συγγραφείς οι οποίοι τυπώνοντας το πρώτο ή το δεύτερο βιβλίο τους σχηματίζουν ήδη μιαν ομάδα που μοιάζει έτοιμη να ξεφύγει από τα παραδεδεγμένα. Τι ακριβώς, όμως, συμβαίνει με αυτούς τους συγγραφείς; Θα αποφύγω να χρησιμοποιήσω τον όρο «γενιά», όρο από τον οποίο έχει κακοπάθει η κριτική εδώ και πολλές δεκαετίες, όπως και να εντάξω τους πεζογράφους για τους οποίους σκοπεύω να μιλήσω σε κάποιες πολύ συγκεκριμένες τάσεις. Η κατάσταση είναι ακόμη εξαιρετικά ρευστή για όλους: βρισκόμαστε μόλις στο ξεκίνημα για τους περισσότερους, υπάρχουν σοβαρές ηλικιακές διαφορές ανάμεσα στους νεώτερους και τους μεγαλύτερους ενώ τόσο οι μεγαλύτεροι όσο και οι νεώτεροι κάνουν πράγματα αρκετά διαφορετικά μεταξύ τους. Εκείνο, ωστόσο, το οποίο μπορώ να πω από τώρα είναι ότι κανένας από τους νέους συγγραφείς δεν έχει βγει στον λογοτεχνικό στίβο ανυποψίαστος: οι τεχνικές τους είναι ψαγμένες και χωρίς το παραμικρό στοιχείο έπαρσης ή επίδειξης, ο λόγος τους έχει δουλευτεί εις βάθος και η θεματογραφία τους είναι κοιταγμένη μέσα από μια πολύ φρέσκια και ταυτοχρόνως ιδιαιτέρως ανήσυχη ματιά.

Aleksandr Grin, Τα πορφυρά πανιά, μετάφραση από τα ρωσικά: Ιοκάστη Καμμένου, επίμετρο: Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, Κίχλη, Αθήνα 2013, 208 σελ.

Απ’ τις ωραίες εκδόσεις της Κίχλης κυκλοφόρησε πρόσφατα το αριστούργημα του Αλεξάντρ Γκριν Τα πορφυρά πανιά, σε μετάφραση της Ιοκάστης Καμμένου και με επίμετρο της Αλεξάνδρας Ιωαννίδου. Ο Αλεξάντρ Γκριν (1880-1932) ήταν σπουδαίος μοντερνιστής συγγραφέας, μια εμβληματική μορφή της ρωσικής πρωτοπορίας, που έγραψε μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα. Στα ελληνικά κυκλοφορεί και η νουβέλα του Ο κυνηγός των αρουραίων, σε μετάφραση Γιώργου Τσακνιά (Στιγμή 1995).

Σοφία Τάχου-Ηλιάδου, «Μέρες» της ΟΠΛΑ στη Θεσσαλονίκη. Τα χρώματα της βίας (1941-1945), Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2013, 322 σελ.

Η ιστορία της ΟΠΛΑ Θεσσαλονίκης μέσα από το αρχείο του Ν. Τσιρώνη, προσώπου που στρατεύθηκε στην ένοπλη τιμωρό των δωσιλόγων οργάνωση του ΚΚΕ. Μεγάλο μέρος της αφήγησης αφιερώνεται στους πρώτους και σημαντικότερους στόχους της οργάνωσης, τον Αθανάσιο Χρυσοχόου, ως εκπρόσωπο του κατοχικού κράτους στην πόλη, και τον Γεώργιο Πούλο, ως το βαρύ χαρτί του ελληνικού δωσιλογικού πάνθεου. Αλλά το βιβλίο έχει μεγαλύτερες φιλοδοξίες από το να αφηγηθεί ήδη συζητημένες ιστορίες.

Καρπός μιας δεκάχρονης διανοητικής προσπάθειας, το βιβλίο αυτό εστιάζει στο ιστορικό νόημα και στην παραγωγή του, στους τρόπους με τους οποίους η κάθε κοινωνία θυμάται διαχειριζόμενη το παρελθόν της, διαμορφώνει δημόσιες χρήσεις της ιστορίας και πολιτικές ελέγχου του πολιτικού λόγου, συγκροτεί θεσμούς και κοινότητες μνήμης, ιστοριογραφεί και αντιμετωπίζει τις διάφορες ετερότητες.

Ο Εντγκάρ Ζακόμπς δημιούργησε μια σκοτεινή και προσωπική εκδοχή της «καθαρής γραμμής», αντλώντας έμπνευση από τα βιώματα και τα διαβάσματά του, τις αναμνήσεις του από την όπερα και τον κινηματογράφο. Ο επίσημος κανόνας περιλαμβάνει επτάμισι ιστορίες σε κείμενα και σχέδια δικά του, αλλά οι ιστορίες των Μπλέικ και Μόρτιμερ συνεχίστηκαν από επιγόνους του. Ο Ζαν Ντυφώ και οι συνεργάτες του, τελευταίοι στη σειρά αυτή των επιγόνων, οικειοποιήθηκαν μια φόρμα του χτες και κατάφεραν να μας τρομάξουν, χρησιμοποιώντας την για να εκφράσουν φόβους και αγωνίες του σήμερα.

Τα θέματα του Λεωνίδα Χατζηπροδρομίδη, δημοσιογράφου διαπιστευμένου επί πολλά χρόνια στο Βελιγράδι, του μόνου έλληνα ανταποκριτή που κάλυψε με αντικειμενικότητα τα γεγονότα της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας, είναι αποτέλεσμα της εμπειρίας και της συσσωρευμένης γνώσης μιας ζωής. Θέματά του, ο κομμουνισμός και τα καθεστώτα της Ανατολικής Ευρώπης, ο αυταρχισμός τους, ο δολοφονικός χαρακτήρας τους, οι φιλόσοφοι που διαφώνησαν, οι διώξεις που υπέστησαν όσοι διαφώνησαν – αλλά και οι σημερινοί «μεταμοντέρνοι» φιλόσοφοι που δεν διστάζουν, μεταξύ παραδοξολογημάτων και δογματισμού, να αποθεώνουν τον κομμουνιστικό αυταρχισμό.