Ηθοποιός, σκηνοθέτης, σεναριογράφος, στιχουργός, μουσικός παραγωγός και θεατρικός συγγραφέας, ο Τσιμάρας Τζανάτος επιδόθηκε προ ολίγων ετών και στην πρόζα με το αφήγημά του Δεσποινίς Δυστυχία, που κυκλοφόρησε το 2015. Το σύντομο αλλά πολύ πυκνό αυτό πεζό βρήκε, όπως ήταν αναμενόμενο, το δρόμο του και για το θέατρο, αποσπώντας το Βραβείο Ελληνικής Δραματουργίας Καρόλου Κουν για το 2018, με αφορμή την ομόλογη παράσταση στο Θέατρο Φούρνος σε σκηνοθεσία Χρύσας Καψούλη. Η Δεσποινίς Δυστυχία, ανεξάρτητα από τη βραβευμένη θεατρική μεταφορά της, παραμένει πρωτίστως πεζό κείμενο, το οποίο αντλεί τη θεματογραφία, τις εικόνες και την τεχνική του από ποικίλες πηγές. Η λογοτεχνία του φανταστικού ή της επιστημονικής φαντασίας, η σκοτεινή μελλοντολογία, ο υπερρεαλισμός, αλλά και το οικο-μυθιστόρημα ή η μαύρη κωμωδία αρδεύουν γόνιμα το λόγο του Τζανάτου. Χωρίς να μεταφέρεται ακριβώς στο μέλλον, το κλίμα της δράσης (μαζί του και οι ενέργειες των αφηγηματικών προσώπων) αποκτά ευθύς εξαρχής μια εφιαλτική διάσταση: σαν να έχουμε ήδη περάσει και εγκατασταθεί σε μια μελλοντική εποχή, όπου τα πάντα κινδυνεύουν από στιγμή σε στιγμή να υποχωρήσουν και να χαθούν διά βίου. Οι άνθρωποι θα στερηθούν αίφνης τη βαρύτητά τους, όντας υποχρεωμένοι να μένουν αδιάκοπα δεμένοι κάπου, για να μην εκτιναχθούν σε ανεξέλεγκτα ύψη, ενώ εκείνο που πρωτίστως τους τρομάζει είναι μήπως συμβεί κάτι και εξαερωθούν. Τεράστιες ποσότητες νερού, ψάρια που προσγειώνονται επί των κεφαλών τους, όπως και καταιγιστικές βροχές απειλούν επίσης επί καθημερινής βάσεως τη ζωή των πολιτών, δικαίων και αδίκων. Κι όλα αυτά με συνεχείς αναπηδήσεις στο εσωτερικό του αφηγηματικού χρόνου, με απότομες μετατοπίσεις στους χώρους της πλοκής και με αδιάκοπες μεταμορφώσεις του περίγυρου, που παύει από ένα σημείο και μετά να είναι ρεαλιστικός για να επιτρέψει (παρά τη σταθερά αθηναϊκή σκηνογραφία του) στα πιο απρόσμενα και παρανοϊκά συμβάντα να αναλάβουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Μπορεί σίγουρα να σκεφτεί κανείς πολλά για τη συμβολική ή αλληγορική χροιά που διεκδικεί με τα πολλαπλά στρώματα της λειτουργίας του το αφήγημα του Τζανάτου. Οι ήρωές του είναι οπωσδήποτε προσχηματικοί: αποτελούν λιγότερο λογοτεχνικούς χαρακτήρες και περισσότερο άβουλα πιόνια πάνω στο δαιδαλώδες ταμπλό της μεγάλης κοινωνικής αλλά και υπαρξιακής περιπέτειας η οποία ξετυλίγεται γύρω του. Και δεν λείπει επιπροσθέτως από την όλη ατμόσφαιρα του βιβλίου, όπως ήδη το έχω υπαινιχθεί, κι ένα κριτικό οικολογικό στοιχείο, που υποδεικνύει την ευρύτητα της θέασής του.
ΑΠΟΣΧΗΜΑΤΙΣΜΕΝΗ ΦΩΝΗ
Ο Τζανάτος επιστρέφει τώρα στα γράμματα με ένα αμιγώς ποιητικό βιβλίο, που τιτλοφορείται Αγνώστου. Η βία του βίου. Υπενθυμίζοντας τη θεατρική του ιδιότητα και προπαίδεια, ο Τζανάτος θέλει εδώ ως εμπνευστή της ποιητικής του συλλογής έναν συγγραφέα αγνώστων στοιχείων, που μπαίνει ευθύς εξαρχής στο παιχνίδι ως ανώνυμη –χωρίς ταυτότητα και υπογραφή– φωνή: μια φωνή που αναλαμβάνει να εξιστορήσει τον βίο και την πολιτεία του εαυτού του υπό καθεστώς εξαχρείωσης και βίας.
Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, πολύ γρήγορα καταλαβαίνουμε πως ο άγνωστος δημιουργός μένει αταύτιστος κατά συνθήκην: επειδή ο Τζανάτος επιδιώκει να επινοήσει, πέρα από τον ανώνυμο ποιητή, και μια βαριά αποπροσωποιημένη περσόνα, που θα καταγγείλει μέσα από τον δικό της αποσχηματισμό την αποπροσωποίηση του κόσμου. Ο κόσμος έχει αρνηθεί από συστάσεώς του οποιαδήποτε χαρά και παρηγοριά για τον ήρωα του Τζανάτου. Ο άγνωστος ρίχτηκε δίχως δίχτυ προστασίας στην εξωτερική πραγματικότητα, για να μεταβληθεί πάραυτα σε ανήμπορη λεία και βορά της – ακριβώς όπως γίνεται και με την υπαρξιακή περιπέτεια του Δεσποινίς Δυστυχία. Και σε αυτή την ασύμμετρη πάλη, η νίκη θα στεφανώνει πάντοτε, από όποιο σημείο κι αν πιάσουμε την ιστορία του παθόντος, την εξωτερική πραγματικότητα, η οποία πολύ γρήγορα θα πετύχει και την εσωτερική του άλωση:
Είμαι πολυώροφος.
Αν και χωρίς σκάλες.
Χωρίς ασανσέρ.
Με ανεβοκατεβαίνω με ευκολία.
Οι άλλοι δυσκολεύονται
Γι’ αυτό θα δείτε πολυκοσμία στην είσοδό μου.
Και κανέναν μέσα μου.
Ο ανώνυμος δεν καταγγέλλει την πραγματικότητα από το μετερίζι του κοσμοχαλαστή, που βασισμένος στη βεβαιότητα του υπερδιογκωμένου εγώ του αναλαμβάνει ένα υπέρτατο χρέος αδιάφθορου ηθικού ελέγχου, αλλά με την καραβοτσακισμένη καρδιά του απόβλητου και του διά παντός απολωλότος προβάτου.
ΜΗΔΕΝΙΚΗ ΣΩΤΗΡΙΑ
Τίποτε δεν είναι σε θέση να γλιτώσει και να αναστήσει τον ποιητή, τίποτε δεν μπορεί να τον βάλει στο δρόμο της σωτηρίας σε έναν οριστικά χαμένο και διαλυμένο κόσμο. Μοναδικό του όπλο απομένει ο λόγος: λόγος λιτός πλην απολύτως φορτισμένος, αλλά και σαρκαστικός και απέραντα αυτοσαρκαστικός, λόγος συγκεντρωμένος σε μία μόνο λέξη ή σε μια μοναδική φράση, λόγος που έχει διώξει κάθε φτιασίδι από πάνω του, για να ανεβεί γυμνός επί σκηνής, σαν μια δραματική ατάκα καταδικασμένη να επαναλαμβάνει εις το διηνεκές το στίχο της. Και να πώς ο Τζανάτος θα δώσει σάρκα και οστά σε έναν εξυπαρχής αδειασμένο και εκκενωμένο ρόλο, διεκδικώντας για τη γλώσσα του ένα σκηνικό δράμα που θα συντελεστεί προτού καν ξεκινήσει η παράσταση, με μια ποίηση ικανή να σοκάρει ευεργετικά ακόμα και τον πιο ειδοποιημένο αποδέκτη.
