Στις 3 Απριλίου 1973 έγινε η πρώτη τηλεφωνική επικοινωνία με κινητό, όταν ο γιος των εβραίων μεταναστών από την Ουκρανία και μηχανικός της Motorola, Μάρτιν Κούπερ, περπατώντας στην 6η Λεωφόρο της Νέας Υόρκης, τηλεφώνησε στον Τζόελ Ίντζελ, προϊστάμενο στα ανταγωνιστικά εργαστήρια της Bell, λέγοντάς του ειρωνικά: «Σου τηλεφωνώ απλά για να δω αν ο ήχος φτάνει καλά σε σένα». Ήταν η αφετηρία μιας νέας εποχής και ενός αιώνα που η επανάσταση της πληροφορικής τα αλλάζει όλα – όπως είχε γίνει με τον αντίστοιχο αιώνα της βιομηχανικής επανάστασης.
Αυτό το πρώτο κινητό σε μέγεθος τούβλου, που χρειαζόταν φόρτιση δέκα ωρών για 35 λεπτών λειτουργία, το Motorola Dynatac8000x θα κυκλοφορήσει και επισήμως στην παγκόσμια αγορά το 1983, ως brand name της ασύρματης επικοινωνίας. Ακόμα δεν είναι κινητό στην αργκό της αγοράς, αλλά μοτορόλα. Αντικείμενο χρήσης ιδιαίτερων ομάδων, επαγγελματικών κυρίως.
Ίσως και όχι τυχαία, αποδίδοντας φόρο τιμής, στο Κινητό, το με τις απαραίτητες μεταφυσικές πινελιές θρίλερ του Στίβεν Κινγκ, ο πρωταγωνιστής στο δραματικό φινάλε είναι ένα παλιό κινητό Μοτορόλα.
Αυτό που κρατούσε στα χέρια του ο Κλέι δεν ήταν μια κάρτα Ελεύθερης Εξόδου Φυλακισμένων αλλά ένα καταραμένο κινητό. Ένα παλιό βρώμικο Μοτορόλα με ραγισμένη πρόσοψη.
Το 1992, η ΙΜΒ με το Simon Personal Communicator παρουσιάζει την πρώτη συσκευή που συνδυάζει τηλέφωνο και λειτουργίες υπολογιστή. Το πρώτο smartphone. To 2002, η Nokia και η Sony ενσωματώνουν και φωτογραφική μηχανή. Τη χρονιά που η Apple παρουσιάζει το δικό της εξελιγμένο iPhone, ο κόσμος των κινητών εισβάλλει διά χειρός Στίβεν Κινγκ στον κόσμο της λογοτεχνίας.
Το 2006 κυκλοφορεί το Cell του Κινγκ, υβρίδιο όπως όλα σχεδόν τα βιβλία του φαντασίας και πραγματικότητας, μια δυτική εκδοχή του νοτιοαμερικανικού μαγικού ρεαλισμού. Η αδιαμφισβήτητη συγγραφική του ευφυΐα επιστρατεύει ως κεντρικό άξονα της αφήγησης μια σχεδόν «μαγική» συσκευή που δεν έχει εξαντλήσει τις δυνατότητες της και έχει την ικανότητα να συνδυάζει τη σημερινή κυριαρχία της, με μελλοντικές, αναπόφευκτες κοινωνικές συμπεριφορές. Το παρόν και το μέλλον περιγράφονται ως χώροι εξέλιξης φαντασιακών γεγονότων. Η λογοτεχνία του Στίβεν Κινγκ είναι μια λογοτεχνία επιστημονικής φαντασίας που ξεκινά από ένα εργαλείο της πραγματικότητας, πασπαλισμένη με την (εμπορική) χρυσόσκονη ενός θρίλερ τρόμου.
«Όλος ο κόσμος είχε κινητό»
Την 1η Οκτωβρίου, 3.03 το απόγευμα ώρα Ανατολικής Ακτής, ένα παλμικό κύμα από το μόντεμ ενός τρομοκράτη ή ενός ερασιτέχνη διοχετεύτηκε στα κινητά. Το τυχαίο και ο ντετερμινισμός συνυπάρχουν συχνά ως δίδυμα αδερφάκια. Τρεις το απόγευμα με φθινοπωρινή λιακάδα κοντά στο δημοτικό πάρκο της Βοστώνης, μπροστά σε ένα φορητό παγωτατζίδικο, μια κυρία με αντρικό κοστούμι και δυο πιτσιρίκες απαντούν στα κινητά τους και, αμέσως μετά, μεταμορφώνονται σε παλαβές μαινάδες. Αυτή η μανιακή επιθετικότητα, όλοι εναντίον όλων, σύντομα γίνεται ο κανόνας στις συμπεριφορές των ανθρώπων: «όλος ο κόσμος είχε κινητό αυτήν την εποχή» και η πόλη, αυτό το τεράστιο «χαοτικό» οικοσύστημα, διαλύεται. Νησίδες λογικής και κεντρικοί ήρωες παραμένουν ο Κλέι Ρίντελ, ένας σχεδιαστής κόμικς, και ο Τομ Μακκόρτ, ένας κοντούλης με μουστάκι, οι οποίοι δεν έχουν κινητό. Ο πρώτος εκ πεποιθήσεως και ο δεύτερος γιατί του έσπασε και δεν είχε προλάβει να πάρει καινούργιο. Το είχε ρίξει από το τραπέζι ο γάτος του πριν φύγει από το σπίτι.
Στην παρέα θα προστεθεί και ένα κορίτσι, μια έφηβη, η Αλίς, που θα δει τη μητέρα της μέσα στο ταξί να δαγκώνει τον οδηγό στον λαιμό, μόλις χρησιμοποίησε το κινητό της και να επιτίθεται στην ίδια της την κόρη, πριν αυτή της σπάσει τη μύτη με ένα χτύπημα καράτε για να σωθεί.
Έβλεπαν ότι είχαμε χτίσει από την αρχή τον Πύργο της Βαβέλ με ηλεκτρονικά δίκτυα. Και μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα σάρωσαν τα δίκτυα και ο Πύργος κατέρρευσε. Εμείς οι τρεις είμαστε σαν σκαθάρια που έτυχε να γλιτώσουν από την μπότα του γίγαντα.
Η ενσωμάτωση στην παρέα τους ενός ηλικιωμένου καθηγητή της Ακαδημίας του Γκέιτεν και ενός νεαρού φτωχού υποτρόφου της Σχολής, που αντιμετώπιζε την χλεύη των συμφοιτητών του γιατί δεν είχε κινητό, θα γίνει το συγγραφικό εργαλείο εξήγησης του φαινομένου. Ουσιαστικά η επιστημονικοφανής ερμηνεία του συγγραφέα.
Ο εγκέφαλος είναι ένας μεγάλος παλιός σκληρός δίσκος με οργανικά κυκλώματα και άπειρα bytes. Με αυτό το παλμικό κύμα είχαν σβηστεί ταυτόχρονα εκατομμύρια ανθρώπινοι εγκέφαλοι, με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο μπορεί κανείς να σβήσει το δίσκο ενός υπολογιστή παλαιότερης τεχνολογίας με έναν ισχυρό μαγνήτη. Αλλά μέσα μας, στον σκληρό δίσκο του εγκεφάλου, σε αντίθεση με έναν κανονικό σκληρό δίσκο, υπάρχει μια μοναδική γραμμή κώδικα που είναι αδύνατον να απαλειφθεί. Ο πυρήνας μας, η αρχική εντολή είναι αυτό που ο Δαρβίνος ευγενικά περιγράφει ως επιβίωση, ο Φρόυντ ως id και ο Γιουνγκ ως συλλογικό ασυνείδητο – είναι δηλαδή η τρέλα, ο φόνος.
Φτάσαμε να κυριαρχήσουμε στη γη όχι επειδή είμαστε οι εξυπνότεροι ή έστω οι πιο κακοί, αλλά επειδή είμαστε τα πιο δολοφονικά καθάρματα στην ζούγκλα. Και αυτό έφερε στην επιφάνεια ο παλμός.
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος, ως δίσκος, χρησιμοποιεί μόνο ένα μικρό μέρος του – κατά τον συγγραφέα το 2-3 %, το υπόλοιπο παραμένει διαθέσιμο. Ο παλμός, αφού έσβησε πρώτα τον σκληρό δίσκο του εγκεφάλου, εκτός από την αρχική εντολή, ταυτόχρονα ενεργοποίησε κάτι θαμμένο εκατομμύρια χρόνια, μέσα στο πάνω από 95% αχρησιμοποίητο του (ας πούμε) εγκεφαλικού δίσκου. Ο εγκέφαλος, όπως ένας σκληρός δίσκος που έχει σβηστεί, άρχισε να φορτώνει (restart) απ’ την αρχή. Το καινούργιο μήνυμα ήταν: «Τέρμα οι δαγκωνιές, σχηματίστε κοπάδι». Η ανεξέλεγκτη επιθετικότητα είχε περιοριστεί και η καινούργια συμπεριφορά ήταν αυτή του σμήνους, ο συλλογικός νους των κοπαδιών των κοινωνικών όντων. Πουλιά, ψάρια, μυρμήγκια, μέλισσες.
Ταυτόχρονα επιβεβαιώνεται η σκυταλοδρομία της αμερικανικής λογοτεχνίας. Το 2002, το πρόωρα χαμένο τέρας της επιστημονικής φαντασίας, Μάικλ Κράιτον (τα μυθιστορήματά του συνοδεύονται από σελίδες βιβλιογραφίας), στο Θήραμα[1], έχει κάνει κεντρικό άξονα της αφήγησής του τη συμπεριφορά του σμήνους, αλλά και του ανθρώπινου εγκεφάλου ως δικτύου – ιδέα που ενσωματώνεται στο Κινητό του Στίβεν Κινγκ, ακόμα και σε επίπεδο διαλόγων για την ύπαρξη ή τη μη ύπαρξη αρχηγού στα σμήνη[2].
Στην ενδεχόμενη αναγνωστική απορία, πώς μπορεί να συνεχίσει να διαδίδεται ο παλμός σε μια περιοχή όπου έχουν καταρρεύσει τα ηλεκτρικά δίκτυα, απαντάει η ίδια η ζωή. Πάντα το πραγματολογικό υλικό της μυθοπλασίας, εκτός από πηγή γνώσης, θα είναι και βασικό δομικό στοιχείο, καμβάς της λογοτεχνικής εξιστόρησης. Μετά την 11η Σεπτεμβρίου, η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Διαχείρισης Εκτάκτων Αναγκών αποφάσισε να εφοδιαστούν οι κεραίες κινητής τηλεφωνίας σε όλη τη χώρα με γεννήτριες μακράς διαρκείας. Ώστε να είναι εξασφαλισμένη η δυνατότητα επικοινωνίας σε περίπτωση τρομοκρατικών επιθέσεων.
Ο παλμός συνεχίζεται να διαδίδεται. Αλλά, όπως όλοι οι φυσικοί νόμοι, δημιουργεί τις προϋποθέσεις αναίρεσής του. Ένα σκουλήκι, μέσα στο αρχικό πρόγραμμα, επεκτείνεται, και καταστρέφει μεταλλάσσοντας, όπως ο ιός των υπολογιστών, το μήνυμα του μόντεμ. Ίσως αυτή να είναι και η λύτρωση, όπως στον Πόλεμο των Κόσμων, όπου οι εξωγήινοι εξοντώθηκαν από ένα μικρόβιο στο οποίο εμείς, οι γήινοι, είμαστε ανθεκτικοί[3].
Η διαδρομή αυτής της ομάδας, ένα δυστοπικό road trip, σε έναν τεχνολογικής κατάρρευσης κόσμο που έχει καταστραφεί, είναι ο άξονας της αφήγησης με τις εντυπωσιακές συνηθισμένες περιγραφές τρόμου του Κινγκ. Αναζητώντας τον μεταλλαγμένο μικρό του γιο στο σπίτι τους, ο Κλέι στέκεται μπροστά σε μια πινακίδα της τροχαίας με το σήμα STOP που, πάνω της, με ένα σπρέι κάποιος έχει συμπληρώσει ΣΤΑ ΠΥΡΗΝΙΚΑ. STOP ΣΤΑ ΠΥΡΗΝΙΚΑ.
Δεν ήταν θέμα νοήματος, αυτό ήταν ξεκάθαρο, ήταν ένα έξυπνο πολιτικό σύνθημα, αν κοίταζε κανείς θα το έβρισκε σε όλες τις πινακίδες STOP της πόλης, αλλά η αδυναμία του μυαλού του να συλλάβει το πώς αυτό είχε παραμείνει το ίδιο όταν όλος ο κόσμος είχε έρθει τα πάνω κάτω.
H δυστοπία του ΜακΚάρθι
Η απάντηση στον Στίβεν Κινγκ θα ερχόταν την επόμενη χρονιά, όταν ο Κόρμακ ΜακΚάρθι, με διαφορά μερικών μηνών, κατέθεσε τη δική του δυστοπία με τον Δρόμο[4], τη διαδρομή ενός πατέρα με το γιο του σε έναν κατεστραμμένο από τα πυρηνικά κόσμο, όχι προς το Κάσουακ, μια νεκρή ζώνη για τα κινητά, αλλά προς την θάλασσα, για να ξεκινήσουν μια νέα ζωή.
Η σχεδόν βεβαιότητα του ΜακΚάρθι ότι η γη δεν θα αποφύγει έναν πυρηνικό εφιάλτη είναι διάχυτη στο δίδυμο κύκνειο άσμα του, τον Επιβάτη και το Stella Maris[5]. Σε αυτά τα βιβλία του υπενθυμίζει ότι ό,τι περιγράφει στον Δρόμο έχει προαναγγελθεί στην πειραματική έκρηξη στο Λος Άλαμος και έχει συμβεί έστω σε περιορισμένη κλίμακα στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι. Επίσης, ο κεντρικός ήρωας Μπόμπι Γουέστερν (υπενθύμιση της αγάπης του για τις ανοιχτές εκτάσεις) έχει γεννηθεί από τη συνύπαρξη των γονέων του στο «πρόγραμμα Μανχάταν» για την κατασκευή της πρώτης ατομικής βόμβας, ως απάντηση σε μια άλλη δυστοπία, αυτή του ναζισμού:
Αλλά αν δεν καταλαβαίνεις ότι το πρόγραμμα Μανχάταν είναι ένα από τα πιο σημαντικά γεγονότα στην ανθρώπινη ιστορία τότε δεν έχεις καταλάβει τίποτα.. Είναι ισάξιο με τη φωτιά και τη γλώσσα.
Ταυτόχρονα, σε αυτά τα δύο τελικά βιβλία του, εισάγει εντυπωσιακά την επιστημονική γνώση, ίσως όπως ποτέ άλλοτε, στον εγωκεντρικό συναισθηματισμό του λογοτεχνικού κόσμου, τον οποίο δεν εγκαταλείπει αλλά τον ανανεώνει δραματικά. Ο Μπόμπι Γουέστερν του Επιβάτη είναι φυσικός. Και η αδερφή του, κεντρική ηρωίδα στο Stella Maris, μαθηματικός.
Όπως ο Στίβεν Κινγκ, και ο Κόρμακ ΜακΚάρθι είναι εξίσου ταλαντούχος. Κι η επικοινωνία του με τη «θεωρία» του Κινγκ στο Κινητό είναι εμφανής όταν γράφει:
Ο ερχομός της γλώσσας ήταν σαν εισβολή ενός παρασιτικού συστήματος. Το οποίο ιδιοποιήθηκε τις λιγότερες δεσμευμένες περιοχές του εγκεφάλου.
Η αέναη εσωτερική επικοινωνία της λογοτεχνίας, ειδών, αφηγήσεων, στυλ και θιέσεων, κανονική σκυταλοδρομία, συνεχίζεται. Το μυθιστόρημα ανανεώνει τη λογοτεχνική του αναφορά προς ένα μέλλον όχι βέβαιο, προς μια πιθανόν αναπόφευκτη δυστοπία που ίσως αφετηρία της να είναι Το Μηδέν και το Άπειρο του Άρθουρ Καίσλερ, το οποίο σύμφωνα με τον Τζορτζ Στάινερ εκπαίδευσε γενιές στον σταλινικό τρόμο. Επίσης, αξίζει να επισημάνουμε ότι ο Στάινερ θεωρεί αληθινό πρόγονο του Καίσλερ τον Χ. Τζ. Γουέλς και τον Πόλεμο των κόσμων[6]. Και σαν κερασάκι στην τούρτα της λογοτεχνικής αλληλεπίδρασης, να επισημάνουμε με τη σειρά μας την εμμονή του Καίσλερ με την παραψυχολογία και την τηλεκίνηση. Οι άνθρωποι των κινητών του Κινγκ αναπτύσσουν με την επαναφόρτιση του σκληρού δίσκου του εγκεφάλου τους ικανότητες τηλεπάθειας. Οι κανονικοί άνθρωποι ωστόσο, σήμερα, διαδικτυακά συνδεδεμένοι παγκοσμίως μέσω των κινητών τους, δεν έχουν ανάγκη την τηλεπάθεια.
Επίσης, ο προσωπικός αριθμός του κινητού, σήμερα έχει άτυπα αντικαταστήσει, ως πιο έγκυρος φαντάζομαι, τις παραδοσιακές ταυτότητες στις διαδικτυακές συναλλαγές. Οι σταθερές τηλεφωνικές συνδέσεις παραμένουν αδρανείς, ακόμα και αν υπάρχουν, βαίνουσες προς κατάργηση. Οι δε τηλεφωνικοί θάλαμοι στους δρόμους, αποτελούν πια τουριστικά, όπως στο Λονδίνο, τοπόσημα μιας άλλης εποχής.
Το 2020 επιβεβαιώθηκε μια πρόβλεψη. Ο αριθμός των ανθρώπων με κινητό θα ήταν μεγαλύτερος από αυτούς που είχαν ηλεκτρικό στο σπίτι τους. Ο 21ος αιώνας, ο αιώνας των κινητών, είναι εδώ. Τελικά δηλαδή ίσως να είχε δίκιο ο Κώστας Αξελός που θεωρούσε τον κόσμο «σαν να μην είναι ούτε με νόημα αλλά ούτε και παράλογος».
ΥΓ. Ο πρώτος από το λογοτεχνικό σύμπαν που αποχαιρέτισε τον Κόρμακ ΜακΚάρθι όταν πέθανε ήταν, όχι τυχαία, ο Στίβεν Κινγκ. Έγραψε: «Ο Κόρμακ ΜακΚάρθι, ίσως ο μεγαλύτερος μυθιστοριογράφος της εποχής μου, έφυγε από τη ζωή στα 89 του. Τα χρόνια του ήταν γεμάτα και το έργο του καταξιώθηκε αλλά παρ’ όλα αυτά εγώ εξακολουθώ να θρηνώ τον θάνατο του».
[1] Michael Crichton, Θήραμα, μετάφραση: Γιώργος Μπαρουξής, Bell, 2003.
[2] Στο Κινητό του Stephen King, μετάφραση: Γωγώ Αρβανίτη, Bell, 2006 σ. 133. Και στο Θήραμα του Michael Crichton, ό.π., σ. 186.
[3] Η. G. Wells, Ο πόλεμος των κόσμων, μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, Ψυχογιός, 2019.
[4] Cormac McCarthy, Ο δρόμος, μετάφραση: Αύγουστος Κορτώ, Καστανιώτη, 2007.
[5] Cormac McCarthy, Ο επιβάτης, μετάφραση: Γιώργος Κυριαζής, Gutenberg 2023 και Stella Maris, μετάφραση: Γιώργος Κυριαζής, Gutenberg, 2023.
[6] George Steiner, Περί λόγου, τέχνης και ζωής. Κείμενα στο New Yorker, μετάφραση: Γιώργος Λαμπράκος, Πατάκη, 2016.
