Το νουάρ είναι ένα είδος μυθοπλασίας που μπορεί να διαβαστεί απ’ όλους, από λόγιους και καθηγητές πανεπιστημίου πριν κοιμηθούν το βράδυ, από ανθρώπους που ταξιδεύουν για να πάνε ή να επιστρέψουν από τη δουλειά τους, ενώ και κατά καιρούς είχε τεράστια επιτυχία σε πολλές χώρες.
Όταν εκδίδεται σε αυτόνομο βιβλίο συνήθως είναι μυθιστόρημα. Όταν είναι διήγημα (πιο εύχρηστο), παλιότερα δημοσιευόταν σε λαϊκά περιοδικά, είτε ειδικά είτε ποικίλης ύλης. Σήμερα, διηγήματα φιλοξενούνται σε προσωπικές ή σε συλλογικές εκδόσεις. Την παράδοση των παλιών περιοδικών Μάσκα, Μυστήριο κ.λπ. θέλησε να ανανεώσει μια ομάδα ελλήνων συγγραφέων αστυνομικών που, αντί για περιοδικό, εκδίδει συλλογές αστυνομικών διηγημάτων με επιτυχία, στην οποία συμμετέχει και ο Κώστας Καλφόπουλος. (Συμμετέχει, βεβαίως, και στο Πολάρ, αλλά αυτό είναι περισσότερο περιοδικό μελέτης και κριτικής του νουάρ, παρά βήμα δημοσίευσης διηγημάτων).
Η επιτυχία του είδους τις δεκαετίες του 1940, του 1950 και του 1960 δεν θα μπορούσε να επαναληφθεί, για πολλούς λόγους. Ένας από τους σοβαρότερους είναι ότι τα παλιά δίκτυα διανομής δεν υπάρχουν πια, ενώ τα σημερινά δίκτυα είναι απόμακρα από τον μέσο Έλληνα που δεν τον ενδιαφέρει η λογοτεχνία. Όμως ακόμη πιο σημαντικό είναι ότι, μετά τη δεκαετία του 1970, το είδος μεταναστεύει στην εικόνα, περνάει από το σινεμά στην τηλεόραση.
Το αστυνομικό μυθιστόρημα, πολλές φορές και το διήγημα, αποτελείται από μία διπλή αφήγηση. Υπάρχει η ιστορία μέχρι το έγκλημα, και η ιστορία μετά το έγκλημα, όπου ένας ερευνητής (αστυνομικός –κρατικός ή ιδιωτικός–, δημοσιογράφος, εισαγγελέας, δικηγόρος, ακόμη και απλός πολίτης) αναλαμβάνει να διαλευκάνει το έγκλημα της αρχικής ιστορίας ακυρώνοντας την ύβρη ενάντια στην κοινωνία και αποδίδοντας δικαιοσύνη, δουλειά που στην αρχαία τραγωδία αναλάμβανε ο Θεός.
Το κλίμα του νουάρ
Ο Κώστας Καλφόπουλος αποφεύγει να ονομάσει τα διηγήματά του αστυνομικά. Τα ονομάζει, νουάρ, που, ως γνωστόν, σημαίνει μαύρα. Πράγματι, περιγράφονται μαύρες καταστάσεις. Προσωπικά ή κοινωνικά αδιέξοδα που καταλήγουν σε καταστροφές.
Στο διήγημα κάποιες φορές, όπως συμβαίνει και στο βιβλίο του Κώστα Καλφόπουλου, δεν υπάρχει η δεύτερη αφήγηση. Πλεονέκτημα αυτής της επιλογής: η μη χρήση ενός κοινωνικά αντιπαθούς προσώπου, όπως αυτά που ανέφερα παραπάνω. Αλλά ακόμη μεγαλύτερο πλεονέκτημα, η βιωματικότητα της προσωπικής καταστροφής του ήρωα, ίσως πιο ολοκληρωμένη, ακόμη και μεταφυσική.
Στα διηγήματα της συλλογής, Ό,τι αρχίζει ωραίο τελειώνει με φόνο (παραφθορά λαϊκού τραγουδιού για να τονιστεί η λαϊκότητα του είδους), όχι μόνο δεν υπάρχει ερευνητής αλλά σε αρκετά διηγήματα δεν υπάρχει καν έγκλημα (στο ομώνυμο διήγημα υπάρχει). Υπάρχει όμως αφενός το ύφος της γραφής του νουάρ, αφετέρου το αδιέξοδο. Επίσης υπάρχουν αναφορές σε ελληνικά ή ξένα αστυνομικά κείμενα ή ταινίες που ενισχύουν τη μετάβαση του αναγνώστη στον κόσμο αυτό. Όπως στο διήγημα «Τη μέρα που δεν επέστρεψε ο αστυνόμος Μπέκας» (αναφορά στο ελληνικό αστυνομικό των δεκαετιών 1950 και 1960), στο οποίο δεν υπάρχει φόνος, εκτός αν θεωρήσουμε φόνο την de facto κατάργηση του είδους και τη σιωπή του Γιάννη Μαρή από την επιβολή της δικτατορίας του 1967, καθώς έκτοτε ο αστυνόμος Μπέκας δεν επέστρεψε στο γραφείο του. Μάλιστα, ο αστυνόμος Μπέκας νεκραναστήθηκε πολύ αργότερα από τις εκδόσεις Άγρα, που επανεκδίδει τον Μαρή, και από την ομάδα των συγγραφέων αστυνομικών που προανέφερα.
Στο διήγημα «Το μυστήριο της κίτρινης εσάρπας», γίνεται αναφορά στο έργο του Χίτσκοκ Σιωπηλός μάρτυς (Rear Window).
Οι νουάρ ήρωες των διηγημάτων είναι άντρες, νεαροί, τεχνίτες, φαντάροι, μετανάστες, λάτρεις του ποδοσφαίρου και των λαϊκών τραγουδιών. Άνθρωποι με μπέσα που ερωτεύονται εύκολα και βαθιά και μάλλον από μακριά. Σε πρώτη φάση θεωρούν τις γυναίκες ουράνιες και αμόλυντες, φουντώνουν από έρωτα ενώ, ακολούθως, υφίστανται φυσικά προδοσίες από τις όμορφες και γήινες γυναίκες του κόσμου τούτου. Προδίνονται οι ήρωες της διήγησης ή μάλλον ο κόσμος που είχαν πλάσει στο κεφάλι τους. Αλλά μια προδοσία είναι πάντα μια προδοσία, κι ένα αδιέξοδο πραγματικό ή φανταστικό είναι αδιέξοδο.
Τα διηγήματα αυτά φτάνουν μέχρι εκεί, δεν υπάρχει καθαρτήρια τιμωρία ακόμη και στις περιπτώσεις φόνου (για ειδικούς λόγους, μόνο στο «Έγκλημα στο Αμβούργο»). Ο αναγνώστης αφήνεται να φανταστεί τη συνέχεια, να θεωρήσει ότι επήλθε ή δεν επήλθε κάθαρση ή κάτι άλλο. Όπως συνέβη με το διήγημα «Η Κίτρινη Εσάρπα», όπου ο αναγνώστης του, Άγης Πεταλάς, έγραψε μια φαντασιακή συνέχεια και όλο μαζί εκδόθηκε σε βιβλίο από το Βιβλιοπωλείο της Εστίας με την υπογραφή των δύο συγγραφέων και τον τίτλο, Όταν έρθει η μέρα που ξέρεις.
Η γλώσσα του Καλφόπουλου είναι η δημοσιογραφική γλώσσα που χρησιμοποιούνταν στα παλιά αστυνομικά. Δεν αποφεύγει όμως νεωτερισμούς, όπως παρεμβολές στοχασμών και ιδεών που κάνουν τη διήγηση μοντέρνα κι ενδιαφέρουσα. Απόλαυσα το βιβλίο, διαβάζοντάς το μονορούφι σε μία μέρα, ενώ σε αρκετά διηγήματά του φαντάστηκα μια πρόσθετη εκδοχή, μια συνέχεια. Κάτι που είναι μεγάλο πλεονέκτημα, καθώς ο Καλφόπουλος δημιουργεί έναν κόσμο στον οποίο ο αναγνώστης περιφέρεται, συλλογίζεται, φαντάζεται και φτιάχνει τη δική του ιστορία.
