Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Πόε ήταν γνωστός στις ΗΠΑ κυρίως για το ποίημά του Το κοράκι, ένα έργο για το οποίο ο ίδιος έγραψε ένα επεξηγηματικό δοκίμιο με τίτλο Η φιλοσοφία της σύνθεσης, όπου δείχνει τον τρόπο με τον οποίο δούλεψε το ποίημά του. Σε αυτό επιχειρεί να αποδείξει πως η δημιουργία ενός ποιήματος δεν είναι αποτέλεσμα έμπνευσης, αλλά συστηματικής δουλειάς εκ μέρους του ποιητή. Η ανάπτυξή του δεν οφείλεται στο τυχαίο ή στη διαίσθηση, προχωρεί βήμα βήμα προς την ολοκλήρωσή του «με την ακρίβεια και την άκαμπτη συνεπαγωγή ενός μαθηματικού προβλήματος».
Στο ίδιο δοκίμιο σημειώνει ότι στη διάρκεια της επεξεργασίας του Κορακιού είχε μπροστά του σταθερά το στόχο να αναγνωριστεί το έργο παγκοσμίως. Πέρα όμως από τις ποιητικές του επιδόσεις, ήταν και διακεκριμένος κριτικός της λογοτεχνίας, μάλιστα προσδοκούσε να λάβει εξέχουσα θέση στο χώρο της κριτικής. Το 1834 προσελήφθη στο περιοδικό Southern Literary Messenger, όπου σύντομα ανέλαβε τη στήλη της κριτικής, με αποτέλεσμα να ανεβεί η κυκλοφορία του κι ο ίδιος να προβιβαστεί σε βοηθό αρχισυντάκτη. Αυτή όμως η ενασχόληση αποτελούσε εμπόδιο για την ιδιότητά του ως δημιουργού, δυσκόλευε δηλαδή την καθιέρωσή του ως συγγραφέα.
Έτσι η δόξα άργησε να έρθει. Χρειάστηκε να διαβάσει τα γραπτά του ο Σαρλ Μπωντλαίρ, o οποίος γοητεύτηκε απ’ αυτά, ιδίως από τα πεζά του. Μετέφρασε αρκετά στην αρχή της δεκαετίας του 1850, συντελώντας έτσι στην καθιέρωσή του στη Γαλλία και στη συνέχεια σε όλη την Ευρώπη, όπου κυκλοφόρησαν τα επόμενα χρόνια (ποιήματά του μετέφρασαν αργότερα ο Στεφάν Μαλαρμέ και ο Αρθούρος Ρεμπώ). Ένας από τους σημαντικότερους θαυμαστές του Πόε ήταν και ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, ο οποίος, το 1861, έγραψε έναν πρόλογο-δοκίμιο για μερικά διηγήματά του που μεταφράστηκαν στη ρωσική γλώσσα. Μπορούμε μάλιστα να πούμε πως ο φοιτητής Ρασκόλνικοφ στο Έγκλημα και τιμωρία έχει κάτι από τους ήρωες του Πόε, αφού μετά τις δολοφονίες πλημμυρίζει από αντιφατικά αισθήματα, τύψεις και εκρήξεις παράνοιας.
ΕΠΙΡΡΟΕΣ
Μετά το θάνατό του, το 1849, ο Πόε αντιμετωπίστηκε με δύο εκ διαμέτρου αντίθετους τρόπους: οι αγγλόφωνοι αναγνώστες δεν αναγνώριζαν το ταλέντο του, ενώ οι Γάλλοι και οι Ευρωπαίοι το είχαν ασμένως αποδεχτεί. Επιπλέον, οι συμπατριώτες του τον θεωρούσαν «καταραμένο ποιητή», το κακό παιδί της αμερικανικής λογοτεχνίας, ανάξιο ν’ ασχοληθεί κανείς μαζί του.
Οι μεταφράσεις του Μπωντλαίρ επηρέασαν τον Γκυ ντε Μωπασάν, ο οποίος, χάρη στα αφηγήματα του Πόε, τελειοποίησε τα δικά του και έτσι παγίωσε τη φήμη του ως ο μεγαλύτερος γάλλος διηγηματογράφος. Ο Πόε άσκησε επίσης επιρροή και στον Ιούλιο Βερν, ο οποίος απόλαυσε τα φανταστικά ταξίδια του και, εμπνευσμένος από τη νουβέλα του Η αφήγηση του Άρθουρ Γκόρντον Πιμ, έγραψε τη Σφίγγα των πάγων. Μάλιστα, την αφιέρωσε στον Πόε. Επίσης, εμπνεύστηκε την ιδέα του κρυπτογραφήματος στο μυθιστόρημά του Ματίας Σάντορφ από τον Χρυσό σκαραβαίο, ενώ Τα τέκνα του πλοιάρχου Γκραντ χρωστούν την ύπαρξή τους στο Χειρόγραφο μέσα στο μπουκάλι και Το ταξίδι του Χανς Πφάαλ στη σελήνη, τον οδήγησε στο Από τη Γη στη Σελήνη. Ακόμα, το 1862 δημοσίευσε ένα δοκίμιο για το έργο του.
Βεβαίως, και το μυθιστόρημα του Χέρμαν Μέλβιλ, Μόμπι Ντικ, είναι εμπνευσμένο από την ίδια νουβέλα του Πόε. Το μυθιστόρημα του Όσκαρ Ουάιλντ, Το πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέυ, είναι βασισμένο στο Γουίλλιαμ Γουίλσον, όπως και το Δόκτωρ Τζέκυλ και μίστερ Χάυντ του Ρόμπερτ Λούις Στίβενσον, ενώ η σχολή του γαλλικού συμβολισμού ακολούθησε τα χνάρια του Πόε, κάτι που έπραξαν και οι σουρεαλιστές.
Η επίδραση του αμερικανού συγγραφέα στις τέχνες εκτείνεται πέραν της λογοτεχνίας. Μια μετάφραση του Κορακιού από τον Μαλαρμέ είχε εικονογράφηση του Εντουάρ Μανέ, ενώ ο Πωλ Γκογκέν φιλοτέχνησε την προσωπογραφία του Μαλαρμέ με ένα κοράκι στον ώμο του. Αλλά και ο Μαξ Ερνστ επηρεάστηκε από τον Πόε και αγάπησε κυρίως το διήγημα «Βερενίκη», βάζοντας την ηρωίδα στα κολάζ και τη ζωγραφική του. Επίσης, ο Σαλβαδόρ Νταλί και ο Ρενέ Μαγκρίτ ζωγράφισαν έργα εμπνευσμένα από τα αφηγήματα του Πόε.
Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΟΣ
Ο Kέβιν Χέυς είναι σαφής: ο Πόε είναι ο μεγαλύτερος μεταρρυθμιστής , ο μεγάλος καινοτόμος της αμερικανικής λογοτεχνίας. Μόνο; Ένας από τους σημαντικότερους έλληνες μελετητές του Πόε, ο Στέφανος Μπεκατώρος, έχει γράψει πως δύο από τις επινοήσεις του, που έγιναν παγκοσμίως δημοφιλείς, είναι η «μουσική» για τη λυρική ποίηση και η «πλοκή» για το σύντομο αφήγημα. Ο Χάρης Βλαβιανός, εξάλλου, εκτιμά ότι «ίσως το μεγαλύτερο επίτευγμα του Πόε ήταν η πρωτοτυπία του. Το καθένα από τα καλύτερα ποιήματα και διηγήματά του είναι μοναδικό στο είδος του».
Μεγάλη επίδραση άσκησε ο Πόε και στον κινηματογράφο, παρέχοντας θέματα στους σκηνοθέτες και επηρεάζοντας την εξέλιξη της κινηματογραφικής θεωρίας και τεχνικής. Ένα από τα πρώτα εγχειρίδια συγγραφής σεναρίου συστήνει την ανάγνωση του διηγήματός του «Η πτώση του οίκου των Άσερ», ως αναγνώσματος που επιτρέπει να γίνει αντιληπτός ο συνδυασμός σκηνικού και δράσης σε ένα ενιαίο σύνολο. Ο Σεργκέι Αϊζενστάιν έχει πει ότι ο Πόε τον επηρέασε στη διαχείριση των πρώτων πλάνων στις ταινίες του. Αρκετά έργα του μεταφέρθηκαν στη μεγάλη οθόνη. Δεν ήταν μόνο οι φτηνές παραγωγές που σκηνοθετούσε ο Ρότζερ Κόρμαν με πρωταγωνιστή τον Βίνσεντ Πράις τη δεκαετία του 1960. Πριν απ’ όλα ήταν η γοητεία των έργων του που είχε ωθήσει πολύ νωρίτερα τον «σκαπανέα» Ντέηβιντ Γουόρκ Γκρίφιθ να σκηνοθετήσει. το 1909, την επέτειο των εκατό χρόνων από τη γέννηση του Πόε, το μικρό βιογραφικό ντοκιμαντέρ Έντγκαρ Άλαν Πόε, όπου ενσωματώθηκαν στοιχεία από το Κοράκι και από άλλα ποιήματα ή πεζά. Ο Γκρίφιθ επανήλθε στον Πόε το 1914 με την ταινία μεγάλου μήκους Η συνείδηση-τιμωρός, που ήταν βασισμένη στο διήγημα «Μαρτυριάρα καρδιά». Επίσης, το 1928, ο γάλλος σκηνοθέτης Ζαν Επστάιν γύρισε την Πτώση του οίκου των Άσερ, χρησιμοποιώντας επιτηδευμένη κινηματογραφική γλώσσα που θεωρούσε ότι αντιστοιχεί στο κείμενο.
Στην εξέλιξη του κινηματογράφου συνέβαλαν επίσης τα κριτικά δοκίμια του Πόε. Σύμφωνα με τη θεωρία του για τη σύνθεση, ένα διήγημα πρέπει να διαθέτει μια θεμελιώδη ενότητα, με όλα τα επί μέρους στοιχεία να συνεργάζονται για τη δημιουργία μιας ενιαίας εντύπωσης. Ακόμα, η συγκεκριμένη θεωρία επηρέασε σημαντικά τον Μωρίς Ραβέλ, ο οποίος συνέθεσε τη μουσική του ακολουθώντας τη σύλληψη του Πόε περί «ενότητας εντυπώσεων». Επίσης, ο Κλωντ Ντεμπυσσύ, όταν ήταν νέος, επιχείρησε να συνθέσει μια συμφωνία βασισμένη στην «Πτώση του οίκου των Άσερ».
Οι κορυφαίες μορφές του γαλλικού νέου κύματος, επίσης, εκτιμούσαν το έργο του Πόε. Ο Ζαν-Λυκ Γκοντάρ γύρισε την ταινία Ζούσε τη ζωή της (1962), την οποία του ενέπνευσε το διήγημα «Οβάλ πορτρέτο». Προς το τέλος της ταινίας, ένας ήρωας διαβάζει κομμάτια από μια συλλογή διηγημάτων του Πόε. Αλλά και ο Φρανσουά Τρυφφώ στο Φαρενάιτ 451 έβαλε έναν ηθοποιό να διαβάζει Πόε. Ας μην ξεχνάμε και τις Παράξενες ιστορίες (1967), μια σπονδυλωτή ταινία με τρία επεισόδια σκηνοθετημένα από τον Φεντερίκο Φελλίνι («Μη στοιχηματίζεις το κεφάλι σου με τον διάβολο»), τον Λουί Μαλ («Γουίλλιαμ Γουίλσον») και τον Ροζέ Βαντίμ («Μετσενγκερστάιν»).
ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ ΤΗΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
Και βέβαια, είναι ο Πόε που, άθελά του, δημιούργησε την αστυνομική λογοτεχνία, ένα είδος που δεν υπήρχε στην εποχή του και τελειοποιήθηκε από τους επιγόνους του, κυρίως στην Αγγλία. «Οι φόνοι της οδού Μοργκ» (1841), το πρώτο διήγημα στην ιστορία της αστυνομικής λογοτεχνίας, περιέχει όλα εκείνα τα στοιχεία στα οποία στηρίζουν μέχρι σήμερα τα αφηγήματά τους οι αστυνομικοί συγγραφείς. Ακολούθησαν το Μυστήριο της Μαρί Ροζέ (1842), Ο χρυσός σκαραβαίος (1843), Το κλεμμένο γράμμα (1844), Εσύ είσαι ο δολοφόνος (1844), όλα αφηγήματα «λογικής ανάλυσης», επειδή η λύση βρίσκεται ύστερα από μια σειρά σκέψεων. Στα τρία από αυτά, εκείνα με ήρωα τον ιδιωτικό ντετέκτιβ Αύγουστο Ντυπέν, τα εγκλήματα γίνονται με κίνητρο την εκδίκηση, ενώ κοινό γνώρισμα σε όλα είναι η ικανοποίηση για την πνευματική νίκη που επιτυγχάνει ένας άνθρωπος όταν ξεδιαλύνει το μυστήριο.
Είναι άκρως εμφανής η παραδοχή του Άρθουρ Κόναν Ντόιλ για το χρέος του προς τον Πόε στο μυθιστόρημά του Σπουδή στο άλικο (1887). Δεν χρειάζεται πολύ μυαλό για να καταλάβει ο αναγνώστης πως ο Ντυπέν του Πόε έγινε Σέρλοκ Χολμς που τις περιπέτειές του αφηγείται ο Γουάτσον, αλλά έγινε και Ηρακλής Πουαρό, τους άθλους του οποίου εξιστορεί ο λοχαγός Χάστινγκς. Στην Αγγλία, εκτός από τον Ντόυλ και την Άγκαθα Κρίστι, ο πιο καλός επίγονος του ήταν ο Γκίλμπερτ Κηθ Τσέστερτον, ο δημιουργός του πατρός Μπράουν.
Αλλά και το είδος της επιστημονικής φαντασίας αποτελεί επινόηση του Πόε, o οποίος είχε γοητευτεί από τα μαθηματικά, τον ηλεκτρομαγνητισμό, τη θεωρία των πιθανοτήτων, τις θεωρίες του Κέπλερ, του Νεύτωνα, του Λαπλάς, τα αερόστατο, τα εξωτικά ταξίδια και τις ψευδοεπιστημονικές ανακαλύψεις, στις οποίες αναφέρονταν συχνά οι αμερικανικές εφημερίδες της περιόδου 1830-1840. Ο Πόε, που πίστευε πως όλες οι μεγάλες ανακαλύψεις έγιναν με τη βοήθεια της ενόρασης, το 1835, δημοσίευσε το αφήγημα Το ταξίδι του Χανς Πφάαλ στη σελήνη, ενώ το 1844 δημοσίευσε τη Μπλόφα του αερόστατου, που παρουσιάστηκε ως το ημερολόγιο ενός αεροναύτη. Η θέση του για τις επιστήμες και τα ταξίδια είναι ορατή στο Εύρηκα, όπου έγραψε πως προσπάθησε να διαπεράσει «το Φυσικό, Μεταφυσικό και Μαθηματικό σύννεφο της άγνοιας».
Η σύντομη, γεμάτη προσωπικά δράματα ζωή του Πόε επέδρασε καταλυτικά στις «αλλόκοτες» λογοτεχνικές ιστορίες του, στις οποίες κυριαρχούν η φθορά, ο θάνατος, ο φόβος, η θλίψη. Κι όμως, πολλά από τα έργα του είναι πλημμυρισμένα από ειρωνεία και μαύρο χιούμορ. Ορισμένοι μελετητές του έχουν επισημάνει πως ο Πόε προσπαθούσε να παίξει το ρόλο του χιουμορίστα και του διασκεδαστή. Σε αρκετά διηγήματά του έχουν διακρίνει την ειρωνεία και τη σατιρική διάθεση, ενώ έχουν παρατηρήσει πως μερικές σκηνές τρόμου και φρίκης έχουν και κωμικές διαστάσεις. Μια τέτοια κωμική διάσταση υπάρχει στο διήγημα «Το χιλιοστό δεύτερο παραμύθι της Σεχραζάτ» όπου, αφηγούμενος το τι έλεγε και το τι έπραττε η κόρη του βεζύρη για να μην τη σκοτώσει ο βασιλιάς που την είχε παντρευτεί, διακωμωδεί και το ίδιο το παραμύθι, και τον Σεβάχ, αλλά και τη διάλεκτο cockney του ανατολικού Λονδίνου (είχε ζήσει στην πόλη). Ο Αντρέ Μπρετόν, στην Ανθολογία του μαύρου χιούμορ (1939), συμπεριλαμβάνει το διήγημα του Πόε «Ο άγγελος του παράξενου», όπου ο αφηγητής μιλάει για ένα τερατόμορφο πλάσμα το οποίο εμφανίστηκε στην τραπεζαρία του την ώρα που εκείνος έτρωγε μανιτάρια κι έπινε αλκοόλ, ενώ διάβαζε κάπου μια παράξενη ιστορία θανάτου.
Ίσως με το χιούμορ να προσπαθούσε να πολεμήσει τη φρίκη της ζωής με τα μόνα όπλα που διέθετε, την ευφυΐα και τον σαρκασμό. Μη έχοντας καμιά άλλη κλίση, κατέληξε στην απόφαση να ζήσει από το γράψιμο. Κι επειδή η λογοτεχνία, ποίηση και πεζογραφία, δεν του πρόσφεραν τα απαραίτητα προς το ζην, μπήκε στο χώρο των εφημερίδων και των περιοδικών κι έγινε επαγγελματίας δημοσιογράφος. Κατά καιρούς, έκανε τον εκδότη περιοδικών στο Ρίτσμοντ, στη Φιλαδέλφεια και στη Νέα Υόρκη (λίγο προτού πεθάνει, σκόπευε να δημιουργήσει ένα περιοδικό εθνικής εμβέλειας, το Stylus). Βλέποντας πως η δημοσιογραφία δεν ήταν προσοδοφόρα, επεδίωκε μια θέση δημοσίου υπαλλήλου, ώστε να αφιερωθεί στη λογοτεχνία. Μάταιος κόπος, δεν τα κατάφερε. Ωστόσο, ο Πήτερ Ακρόυντ θεωρεί ότι δεν έτρεφε το παραμικρό ενδιαφέρον για τη δημόσια διοίκηση. Μάλιστα, απεχθανόταν την πολιτική, σε μια εποχή που η Αμερική ήταν χώρα παραδομένη στο πατριωτικό καθήκον και στην ηθική συνείδηση. Για πολλούς ήταν ένας φαντασιόπληκτος της λογοτεχνίας και για άλλους ένας άνθρωπος στα όρια της τρέλας. Περιέργως, ήταν υπέρμαχος της δουλείας και υποστηρικτής αυτού που αποκαλούσε «κάστα». Ο Ζακ Καμπό τον αποκαλεί «νότιο ρατσιστή». Έχει γράψει άρθρο εναντίον των οπαδών της κατάργησης της δουλείας, ενώ εκφράζει αντιδραστικές θέσεις κατά της δημοκρατίας στο Μερικές κουβέντες με μια μούμια. Ως κάτοικος του αμερικανικού Νότου, χαρακτηριζόταν από συντηρητικές ιδέες. Κι όμως, ο Στέφανος Μπεκατώρος έγραψε πως ο Πόε, μολονότι είχε αριστοκρατική αντίληψη για το πνεύμα και τη λογοτεχνία, ώστε «οι καλοζωισμένοι “αριστεροί” της εποχής μας θα τον ονόμαζαν αντιδραστικό», ήταν ένας συνειδητός αντικαπιταλιστής.
Οι ήρωες στα ποιήματα και στα διηγήματά του είναι πάντα οι ίδιοι, πίσω τους βρίσκεται αυτός, ο Πόε, κάτω από διάφορες μεταμφιέσεις. Επίσης, οι ηρωίδες (Βερενίκη, Μορέλα, Ελεωνόρα, Λιγεία, Άναμπελ Λι) είναι μια και μόνη γυναίκα, η πρόωρα πεθαμένη μητέρα του. Στα γραπτά του, τα δύο μοναδικά θέματα είναι η ομορφιά και ο θάνατος. Οι πολιτείες αφανίζονται, τα παλάτια καταρρέουν, οι γυναίκες πεθαίνουν, οι ελπίδες διαλύονται. Η ομορφιά, έλεγε ο Πόε, δεν έχει καμιά σχέση με την αλήθεια ούτε με το καθήκον.
Οι εμμονές του με την ομορφιά και το θάνατο, δεν έβλαψαν το έργο του: αυτές του χάρισαν τη μεταθανάτια φήμη. Κι ωστόσο, αυτός, ο ποιητής της ομορφιάς και του θανάτου, ξόδευε τις ώρες του γράφοντας δημοσιογραφικά κείμενα για τον επιούσιο. Μη δυνάμενος να τιθασεύσει το λογοτεχνικό του ταλέντο, κυνηγώντας την εντυπωσιακή επικαιρότητα, ανακάτεψε πραγματικά γεγονότα με φανταστικά. Μερικές από τις παράξενες ιστορίες του δημοσιεύτηκαν σαν ρεπορτάζ αληθινών γεγονότων με σημαντικότερη την «Αφήγηση του Άρθουρ Γκόρντον Πιμ».
Παρά την πυρετώδη δραστηριότητά του, πάντως, αυτός ο προικισμένος γραφιάς είχε χάσει το παιγνίδι της ζωής. Στις 19 Ιανουαρίου του 1849, στα τεσσαρακοστά του γενέθλια, ο Πόε συνειδητοποίησε πως τα όνειρά του για μια σημαντική λογοτεχνική σταδιοδρομία είχαν ναυαγήσει. Οι προσπάθειές του να ζήσει από το γράψιμο απέτυχαν. Σ’ ένα ταξίδι του από τη Νέα Υόρκη στο Ιλινόις σταμάτησε στη Φιλαδέλφεια, όπου περιπλανιόταν μεθυσμένος. Πήγαινε να συναντήσει μια γυναίκα, την Ελμίρα Σέλτον, και να την παντρευτεί. Στις 27 Σεπτεμβρίου έφυγε από το Ρίτσμοντ με ατμόπλοιο με προορισμό τη Βαλτιμόρη. Οι τελευταίες ώρες της ζωής του καλύπτονται από μυστήριο. Ήπιε, μέθυσε, ώσπου κατέληξε σε νοσοκομείο. Τελικά, στις 7 Οκτωβρίου πέθανε από τρομώδες παραλήρημα. Η ιστορία του θανάτου του είναι σκοτεινή και μυστηριώδης, από τις πιο θλιβερές της αμερικανικής λογοτεχνίας. Ας θυμίσουμε πως ο αμερικανός συγγραφέας Μάθιου Περλ έχει γράψει ένα μυθιστόρημα, Η σκιά του Πόε (στα ελληνικά από τις εκδόσεις Λιβάνη), όπου έβαλε έναν δικηγόρο, θαυμαστή του, να ερευνά τις συνθήκες του θανάτου του.
ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΠΙΡΡΟΕΣ
Τελειώνοντας, ας αναφέρουμε πως o Πόε στο κλασικό σχολείο όπου φοιτούσε στο Ρίτσμοντ της Βιρτζίνια, μελετούσε λατινική φιλολογία, ποίηση και ιστορία, ενώ μάθαινε και αρχαία ελληνικά. Γι’ αυτό δεν πρέπει να μας ξενίζουν οι συχνές αναφορές στα έργα του σε αρχαίους έλληνες ποιητές και φιλόσοφους. Επίσης, ας προσθέσουμε πως ανέκαθεν ο Πόε ήταν αγαπητός στην Ελλάδα. Τον μετέφρασαν σημαντικά ονόματα της ελληνικής διανόησης, ο Ροΐδης, ο Κοσμάς Πολίτης, ο Τ.Κ. Παπατσώνης, ο Ζήσιμος Λορεντζάτος, ενώ η Λιλίκα Νάκου έγραψε μια μυθιστορηματική βιογραφία του με τον τίτλο Ποτέ πια. Πριν από λίγα χρόνια, ο Γιάννης Σολδάτος έγραψε το θεατρικό έργο Πόε με θέμα τις γυναίκες του μεγάλου λογοτέχνη, που ανέβηκε το 2009 σε αθηναϊκό θέατρο σε σκηνοθεσία του Αλμπέρτο Εσκενάζυ.
Βιβλία του Έντγκαρ Άλαν Πόε και βιβλία για τον Πόε
Σαρλ Μπωντλαίρ,Τζβετάν Τοντόροφ, Μαρία Βοναπάρτη, Ζακ Καμπό, Έντγκαρ Άλαν Πόε, μετάφραση: Ανδρέας Ταρνανάς, Λίλυ Δρακουλίδη, Τάκης Αντωνόπουλος, Κώστας Ουράνης, Αιγόκερως, 1982
Περιοδικό Διαβάζω, αρ. 112, 13/2/1985
Edgar Allan Poe, Το κοράκι και η Φιλοσοφία της σύνθεσης, εισαγωγή - μετάφραση: Τζίνα Πολίτη, Άγρα, 2000
Έντγκαρ Άλαν Πόε, Διηγήματα, μετάφραση: Μαρία Κατή, πρόλογος: Κατερίνα Σχινά, Πατάκη, 2009
Peter Ackroyd, Πόε, Μια σύντομη ζωή, μετάφραση Μαρία Φακίνου, Πατάκης, 2010
Έντγκαρ Άλαν Πόε, 21 ιστορίες και «Το κοράκι», μετάφραση: Κατερίνα Σχινά, Μεταίχμιο, 2013
