Έχουν περάσει σχεδόν τέσσερις μήνες από τις 30 Δεκεμβρίου 2019, όταν ο 34χρονος γιατρός Λι Γουενλιάνγκ, που εργαζόταν ως οφθαλμίατρος σε νοσοκομείο της Γουχάν, προειδοποίησε τους συναδέλφους του για την επερχόμενη επιδημία ενός νέου ιού. Στη συνέχεια διώχθηκε, δικαιώθηκε και, τελικά, παρά τη νεαρή ηλικία του, έχασε τη ζωή του από τον κορωνοϊό στις 7 Φεβρουαρίου 2020, πιθανόν λόγω του μεγάλου ιικού φορτίου στο οποίο είχε εκτεθεί.
Η κυκλοφορία του κορωνοϊού ξεκίνησε κατά πάσα πιθανότητα αρχές Νοεμβρίου στην Κίνα και πήρε 3-4 μήνες μέχρι να εξελιχθεί σε πανδημία. Συνήθως χρειάζονται 4-8 εβδομάδες από την εισαγωγή των πρώτων κρουσμάτων σε μια κοινότητα μέχρι την εκδήλωση της επιδημίας. Κλείνουμε δηλαδή το πρώτο εξάμηνο από την αρχή της πανδημίας και έχουμε δει πάρα πολλά, ελπίζουμε να μην έχουμε πολλές νέες εκπλήξεις.
Από επιστημονική διαστροφή παρακολουθώ καθημερινά τους τελευταίους τρεις μήνες τον παγκόσμιο χάρτη εξάπλωσης του ιού από το Πανεπιστήμιο Johns Hopkins. [1]
Η πρώτη παρατήρηση είναι ότι η επιδημία εξαπλώνεται με διαφορετικές ταχύτητες και για διαφορετικούς λόγους στις διάφορες χώρες.
Ας πάρουμε ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα όπως αυτών της Ταϊβάν και της Αυστραλίας, σε αντιπαραβολή με τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Η Ταϊβάν και η Αυστραλία βρίσκονται πολύ κοντά στην Κίνα αλλά έχουν εξαιρετικά χαμηλό αριθμό περιπτώσεων με COVID-19 (Ταϊβάν 393 περιπτώσεις σε πληθυσμό 24 εκατομμυρίων, Αυστραλία 6.300 περιπτώσεις σε πληθυσμό 25 εκατομμυρίων).
Μπορεί μεν το φαινόμενο στην Αυστραλία να αιτιολογείται εν μέρει λόγω της αραιοκατοίκησης και των υψηλών θερμοκρασιών της εποχής, στην Ταϊβάν όμως δεν ισχύει κανένα από τα δύο. Κατά πάσα πιθανότητα, το φαινόμενο ιδιαίτερα της Ταϊβάν σχετίζεται και με πολιτισμικούς παράγοντες αλλά οφείλεται και στα έγκαιρα μέτρα περιορισμού του συγχρωτισμού που έλαβε η κυβέρνηση λόγω της προηγούμενης εμπειρίας από πανδημίες.
Στον αντίποδα, δυστυχώς, στις ΗΠΑ και στο Ηνωμένο Βασίλειο κυριάρχησαν το πρώτο διάστημα διάφοροι «Μπαρουφάκηδες» της Επιδημιολογίας και της Στατιστικής, οι οποίοι συμβούλευσαν εμμέσως ή ευθέως πολιτικούς αρχηγούς των μεγάλων και σοβαρών αυτών κρατών για πολιτικές τύπου ανεξέλεγκτης ανοσίας της αγέλης, με τα τραγικά αποτελέσματα τα οποία βλέπουμε. Βεβαίως, οι υποτίθεται «αιρετικές» αυτές απόψεις βρήκαν ευήκοα ώτα στο ιδιαίτερο ταπεραμέντο των Τραμπ και Τζόνσον, ευτυχώς όχι για μεγάλο διάστημα, αρκετό όμως να προκαλέσει μεγάλες απώλειες.
Είναι εξαιρετικά αποκαλυπτική η δυσκολία να πείσουν τον Ντόναλντ Τραμπ και η δυστοκία των Κέντρων Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (Centers for Disease Control and Prevention) των ΗΠΑ να ανακοινώσουν προτάσεις για την αντιμετώπιση της πανδημίας, τις πρώτες φάσεις εξέλιξής της. Ακόμα και ο πολύ έμπειρος, μεταξύ άλλων και σύμβουλος έξι προέδρων των ΗΠΑ, Άντονι Φάουτσι, μόνο αφού είχε αρχίσει να καλπάζει η πανδημία, στις 12 Απριλίου 2020, δήλωσε ότι άργησαν πολύ τα πάρουν μέτρα. Παρόμοια ήταν η αντίδραση των αντίστοιχων οργανισμών στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Επίσης, η καθυστέρηση στη λήψη μέτρων σε Ιταλία και Ισπανία είχε αποτέλεσμα τον τραγικό απολογισμό που βλέπουμε, με τους χιλιάδες νεκρούς καθημερινά. Στην Ελλάδα προλάβαμε να αποτιμήσουμε την έκρηξη της πανδημίας στη γειτονική Ιταλία λόγω του μεγάλου αριθμού των κινέζων επισκεπτών του βόρειου τμήματός της και, σε συνδυασμό με τη στιβαρή καθοδήγηση της επιστημονικής ομάδας του καθηγητή Σωτήρη Τσιόδρα, ελήφθησαν έγκαιρα μέτρα από μια πολιτική ηγεσία που άκουσε έγκαιρα την ήρεμη φωνή της επιστήμης.
Βέβαια, για να είμαστε δίκαιοι, η δημοκρατία είναι μεν το καλύτερο πολίτευμα αλλά εξ ορισμού έχει μεγάλο χρόνο απόκρισης όταν πρέπει να ληφθούν μέτρα που περιορίζουν τα δικαιώματα των πολιτών όπως η απαγόρευση της κυκλοφορίας κ.ά., ακόμα και εάν αυτά είναι απαραίτητα για το κοινό καλό. Αντίθετα, σε κοινωνίες όπως η κινεζική με μειωμένα δημοκρατικά αντανακλαστικά, έγινε δυνατό, και με χρήση βίας, να ληφθούν πολύ δραστικά μέτρα για την άμεση αντιμετώπιση της πανδημίας, κάτι που δεν θα μπορούσε να γίνει στην καρδιά της δημοκρατίας, στην Ευρώπη.
Ιδιαίτερα ανησυχητική, τέλος, είναι η περιορισμένη μεν προς στιγμήν, αλλά διαρκής αύξηση των κρουσμάτων στην Αφρική, τη Νότια Αμερική, την Ινδία και αλλού, σε χώρες στις οποίες η υγειονομική περίθαλψη παρουσιάζει πολύ σοβαρά προβλήματα και όπου η έκρηξη της πανδημίας μπορεί να έχει ανεξέλεγκτες συνέπειες.
Το καλοκαίρι και το φθινόπωρο
Ώς τώρα, η αντιμετώπιση του ιού στην Ελλάδα αντιμετωπίστηκε ως success story. Τι θα γίνει όμως το καλοκαίρι που έρχεται;
Οι εκτιμήσεις των επιστημόνων είναι ότι μάλλον δεν θα υπάρξει ύφεση του ιού το καλοκαίρι. Αυτό βεβαίως εξαρτάται από πολλούς τοπικούς παράγοντες. Σε νότιες χώρες, π.χ., όπως η Ελλάδα, λόγω της μεγάλης διάρκειας των υψηλών θερμοκρασιών, της ηλιοφάνειας, των ανέμων, των γεωγραφικών χαρακτηριστικών, λόγω των συνθηκών δηλαδή που μειώνουν το συγχρωτισμό των ανθρώπων σε σχέση με το χειμώνα, υπάρχουν οι προϋποθέσεις για ανάσχεση του ιού. Ο ήλιος και η θάλασσα είναι πολύ καλά αποστειρωτικά, υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι δεν υπάρχει συνωστισμός στις πλαζ. Για την Ελλάδα μπορούμε να προβλέψουμε ότι θα είναι η χρονιά, εάν όλα πάνε καλά, των απομονωμένων παραλιών. Μόνο που η μετακίνηση προς τα νησιά εμπεριέχει τον κίνδυνο των πλοίων όπου, λόγω του κλειστού συστήματος εξαερισμού, οι πιθανότητες μόλυνσης από τον ιό αυξάνονται. Οπότε μάλλον η ηπειρωτική Ελλάδα είναι πιο προνομιακή υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες, γιατί θα μπορούν οι άνθρωποι να μετακινούνται με τα ιδιωτικά τους αυτοκίνητα.
Αντίθετα, σε χώρες της Βόρειας Ευρώπης, στις πολιτείες των ΗΠΑ, στον Καναδά και αλλού όπου οι συνθήκες κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού ποικίλλουν, οι πιθανότητες διατήρησης της εξέλιξης του ιού είναι υψηλές. Εκτιμάται ότι περίπου 500.000 Κινέζοι ταξίδεψαν στις ΗΠΑ τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο προς όλες τις πολιτείες της Αμερικής, γι’ αυτό και παρατηρείται διασπορά σε όλες τις πολιτείες. Η εξέλιξη της πανδημίας υπό αυτές τις τόσο μαζικές συνθήκες δυστυχώς προβλέπεται ιδιαίτερα άσχημη, σε βαθμό που οι 40.000 θάνατοι στις ΗΠΑ έως την ώρα που γράφεται αυτό το κείμενο να φαντάζουν πολύ μικρό νούμερο. Οι εκτιμήσεις των επιστημόνων μιλούν για 100.000 έως 500.000 θανάτους. Επίσης, οι χώρες με υψηλές θερμοκρασίες αλλά με πολύ υψηλή υγρασία, όπως π.χ., οι Φιλιππίνες, ευνοούν ιδιαίτερα την ανάπτυξη του ιού.
Άλλο σοβαρό ερώτημα: θα υπάρξει δεύτερο κύμα έξαρσης του ιού το φθινόπωρο; Η πανδημία του 1918, που θα μπορούσε να είναι μέτρο σύγκρισης, επέστρεψε δριμύτερη το φθινόπωρο. Ευτυχώς, οι εκτιμήσεις λένε ότι η επιδημία του κορωνοϊού είναι ηπιότερη της ισπανικής γρίπης του 1918, όταν πέθαινε το 10% όσων προσβάλλονταν. Ο καθηγητής στο Yale, Νικόλας Χριστάκης, εκτιμά ότι η επιδημία COVID-19 είναι πλησιέστερα σε εκείνη του 1957.[2] Από την εποχική γρίπη υπολογίζεται ότι πεθαίνει ποσοστό 0,1%, ενώ από τη γρίπη του 1957 και από την COVID-19, πεθαίνει ποσοστό περίπου 1%.[3]
Οι περισσότερες αναπνευστικές μολυσματικές ασθένειες έχουν σχήμα U σε σχέση με τις ηλικίες τις οποίες θίγουν, αφορούν δηλαδή κυρίως τους πολύ νέους και τους πολύ ηλικιωμένους. Η πανδημία του 1918 είχε σχήμα W, προσέβαλε δηλαδή κυρίως τους πολύ νέους, τη μέση ηλικία αλλά και τους πολύ ηλικιωμένους, ενώ η COVID-19 έχει το σχήμα του μπαστουνιού του χόκεϊ, θίγει δηλαδή κυρίως τις πολύ μεγάλες ηλικίες αλλά ξεκινάει με χαμηλά ποσοστά από την ηλικία των 55-60.[4]
Οι ιοί μεταλλάσσονται εύκολα γιατί αφ’ ενός είναι μικροί οργανισμοί, αφ’ ετέρου πολλαπλασιάζονται πάρα πολύ γρήγορα και βεβαίως δεν διαθέτουν μηχανισμούς επιδιόρθωσης των λαθών/μεταλλάξεων όσους διαθέτουν ο άνθρωπος και τα ζώα. Για να το καταλάβουμε καλύτερα αρκεί να συνειδητοποιήσουμε ότι ο άνθρωπος χρειάστηκε 8 εκατομμύρια χρόνια για να αλλάξει το 1% του γονιδιώματός του, ενώ οι ιοί αλλάζουν το 1% του DNA τους σε λίγες μόνο μέρες. Αυτό έχει αποτέλεσμα, όπως είπαμε παραπάνω, εάν υπάρχει μεγάλος συγχρωτισμός των ανθρώπων με τα ζώα, να καταφέρει κάποιο στέλεχος του ιού ανάμεσα στις πολλές χιλιάδες διαφορετικά να επιβιώσει στον ανθρώπινο οργανισμό. Στη συνέχεια, βέβαια, ανάλογα με το είδος του ιού αλλά και με το γενετικό υπόβαθρο, την ηλικία και την κατάσταση της υγείας του ανθρώπου που έχει μολύνει θα πολλαπλασιαστεί και θα μεταλλαχθεί εκ νέου. Οι μεταλλάξεις αυτές μπορεί να έχουν αποτέλεσμα έναν ιό ιδιαίτερα θανατηφόρο, όπως έγινε στο δεύτερο κύμα της πανδημίας του 1918 ή με ιούς ανάλογης μολυσματικότητας, και όπως συμβαίνει με τον SARS-CoV2 σήμερα.
Βλέπουμε ότι η μετακίνηση του ιού από τη μία ήπειρο στην άλλη έχει αποτέλεσμα τη δημιουργία νέων στελεχών του στην Ευρώπη, στην Αμερική, στην Κίνα και αλλού. Μέχρι στιγμής, έχουν ταυτοποιηθεί οκτώ διαφορετικά στελέχη του SARS-CoV2 που προκαλεί την ασθένεια COVID-19 σε όλη την υφήλιο (βλ. την εικόνα, παραπλεύρως, όπου η ποικιλομορφία του ιού παρουσιάζεται με διαφορετικά χρώματα).[5] Αυτό, κατά πάσα πιθανότητα, οφείλεται σε διαφορετικούς παράγοντες όπως το γενετικό υπόβαθρο, η διατροφή, το κλίμα, πολιτισμικές συνήθειες, τυχαίες μεταλλάξεις κ.ά. Τα στελέχη αυτά δεν διαφέρουν ιδιαίτερα μεταξύ τους και δεν φαίνεται να σχετίζονται με τη σοβαρότητα της νόσου. Δεν μπορούμε όμως να αποκλείσουμε το να συνδέονται με κάποια διαφορετικά συμπτώματα. Είναι νωρίς ακόμα για ασφαλή συμπεράσματα.
Πολλά εργαστήρια σε όλον τον κόσμο έχουν αλλάξει τα ερευνητικά τους ενδιαφέροντα και προσπαθούν να συνεισφέρουν με τις δυνάμεις τους ώστε να αναλυθούν στη μέγιστη λεπτομέρεια η συμπεριφορά των διαφόρων στελεχών του ιού και των μεταλλάξεων που προκύπτουν κατά το ταξίδι του κορωνοϊού ανά την υφήλιο. Υπάρχουν στελέχη τα οποία είναι πιο επιθετικά από άλλα; Οι αλληλουχίες στο DNA του ιού που διαβάζονται σε διαφορετικά εργαστήρια του κόσμου συγκεντρώνονται στον ιστότοπο https://nextstrain.org/ ο οποίος δείχνει ότι ο ιός μεταναστεύει και χωρίζεται σε διαφορετικούς υπότυπους. Ευτυχώς, μέχρι σήμερα κοινή πεποίθηση των ερευνητών είναι ότι νέα στελέχη που προκύπτουν δεν είναι πιο θανατηφόρα από τα προηγούμενα, και ότι δεν πρέπει να είναι πιο θανατηφόρα. Ο ιός μεταλλάσεται αργά και τα νέα στελέχη ευτυχώς μοιάζουν μεταξύ τους.
Είναι η πρώτη φορά που φυλογενετικά δέντρα γίνονται τόσο δημοφιλή στο διαδίκτυο. Στα δέντρα αυτά έχουν αναλυθεί ώς σήμερα περίπου χίλια γονιδιώματα του ιού από 36 διαφορετικές χώρες και φαίνεται η εξέλιξη των διαφορετικών στελεχών.
Όσο η πανδημία θα προχωρεί, θα προστίθενται και νέα στελέχη από χώρες που δεν εκπροσωπούνται (από τη Νότια Αμερική, την Αφρική κ.λπ.) ώς σήμερα με αυτά τα δεδομένα. H εικόνα έπειτα από 1-2 μήνες θα είναι κατά πάσα πιθανότητα αρκετά διαφορετική.[6] Αρκεί να σκεφτούμε ότι σήμερα έχουμε περισσότερους από 2,5 εκατομμύρια φορείς του ιού και μόνο χίλια γονιδιώματά του έχουν αναλυθεί. Ιδιαίτερης σημασίας είναι τα πρώτα γονιδιώματα από τη Γουχάν της Κίνας, τα οποία δεν είναι διαθέσιμα σήμερα και δεν ξέρουμε εάν θα γίνουν ποτέ διαθέσιμα για πολιτικούς λόγους. Το πολύ κρίσιμο ερώτημα εάν το πρώτο στέλεχος που πέρασε στους ανθρώπους ήταν ένα ή αν υπήρχαν περισσότερα δεν έχει απαντηθεί, και δεν ξέρουμε εάν θα γίνει δυνατή η απάντησή του. Η Κίνα, όπως είναι λογικό, προσπαθεί να αποποιηθεί την ευθύνη του «κινεζικού ιού», όπως τον αποκαλεί ο αμερικανός πρόεδρος Τραμπ. Άρα έχουμε πολύ δρόμο ακόμα για να καταλάβουμε τα διαφορετικά στάδια εξέλιξης του ιού.
Μεταλλαξιγένεση
Ξέρουμε ότι οι ασθενείς έχουν πολύ διαφορετικά συμπτώματα: υπάρχουν άνθρωποι με τον ιό σχεδόν ασυμπτωματικοί, αλλά υπάρχουν κάποιοι και με αρκετά σοβαρές επιπλοκές. Περίπου το 15% χρειάζεται νοσοκομειακή περίθαλψη, ενώ περίπου το 1% πεθαίνει. Το ποσοστό θανάτων ποικίλλει από χώρα σε χώρα, αλλά φαίνεται ότι σχετίζεται με τον αριθμό των ελέγχων που γίνονται. Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των ελέγχων τόσο περισσότερα είναι τα κρούσματα, άρα μειώνεται το ποσοστό των θανάτων.
Το ερώτημα που προκύπτει από το δεδομένο αυτό είναι αν τα διαφορετικά συμπτώματα συνδέονται με διαφορετικά στελέχη. Το ερώτημα αυτό είναι πολύ νωρίς να απαντηθεί, καθ’ ότι έχει αναλυθεί πολύ μικρός αριθμός γονιδιωμάτων του ιού. Πάντως τα διαφορετικά στελέχη μοιάζουν πολύ μεταξύ τους, όπως δείχνει η εμπειρία έως σήμερα. Έτσι, πιο πιθανό είναι το επίπεδο νόσησης να συνδέεται με τη γενετική ιδιαιτερότητα του κάθε ανθρώπου, την ηλικία και την ύπαρξη διαφόρων υποκείμενων νοσημάτων, για να χρησιμοποιήσω μια δημοφιλή φράση του Σωτήρη Τσιόδρα.
Όλα αυτά, πάντως, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η μεταλλαξιγένεση του ιού είναι 10 φορές πιο αργή από τον ιό της γρίπης και παρόμοια με εκείνη των ιών SARS και MERS. Δεν αναμένεται συνεπώς η COVID-19 να εξελιχθεί αυθόρμητα σε μια πιο θανατηφόρα μορφή από αυτή που εμφανίζεται ήδη στον άνθρωπο. Μεταδίδεται καλά από άνθρωπο σε άνθρωπο, άρα δεν βρίσκεται υπό εξελικτική πίεση ώστε να μεταλλαχθεί σε ένα στέλεχος πιο επιθετικό.
Τι σημαίνει όμως η φράση ότι το ποσοστό των «μη ιχνηλατημένων» περιστατικών είναι μικρό (κάτω του 20%); Σημαίνει ότι το ποσοστό των φορέων που κυκλοφορούν ανάμεσά μας είναι μικρό, γι’ αυτό και ο Σωτήρης Τσιόδρας αναφέρεται συχνά στα ποσοστά νοσούντων που συνδέονται με ταξίδι ή στα συναφή ποσοστά που έχουν σχέση με συγκεκριμένους ασθενείς. Λόγω της κοινωνικής αποστασιοποίησης, το ποσοστό αυτό παραμένει μικρό.
Θεωρίες συνωμοσίας και «εναλλακτικές» φήμες
Στο σημείο αυτό, έχει ενδιαφέρον να δούμε πώς η κοινή λογική την οποία υποστηρίζουν διάφοροι «εναλλακτικοί» καταλήγει σε συμπεράσματα τα οποία φαντάζουν λογικά αλλά εν τέλει δεν είναι. Λένε λοιπόν ότι όλες οι ασθένειες που συμβαίνουν στον άνθρωπο, βεβαίως και η COVID-19, συμβαίνουν γιατί έχασε την επαφή του με τη φύση, ότι για όλα φταίνε ο καπιταλισμός, η μαζική κτηνοτροφική παραγωγή, τα εμβόλια, οι κατασκευασμένοι στα εργαστήρια των Αμερικανών ιοί κ.λπ. Αγνοούν όμως ότι η χειρότερη πρόσφατη πανδημία ήταν του 1918, η οποία όπως και σήμερα προέκυψε από την τυχαία επιβίωση ενός ιού των ζώων στον άνθρωπο. Αυτό ήταν και είναι αποτέλεσμα του συγχρωτισμού των ανθρώπων με τα ζώα σε συνθήκες πρωτόγονες, κάτι που ακόμα υφίσταται κυρίως σε περιοχές της Κίνας, αλλά και αλλού. Να θυμηθούμε ότι ο ιός της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV), που προκαλεί το AIDS, προέκυψε γύρω στα 1920 στο Κονγκό, γιατί εκείνα τα χρόνια η άνθρωποι σκότωναν και έτρωγαν χιμπατζήδες και αυτές οι πρακτικές είχαν αποτέλεσμα τη μεταφορά αίματος του πιθήκου στο αίμα των κυνηγών μέσω τραυμάτων και αμυχών. Η επώαση του HIV χρειάστηκε περίπου 60 χρόνια για να φτάσει μέσω σεξουαλικών πρακτικών στο επίπεδο της πανδημίας, τη δεκαετία του 1980, σε όλη την υφήλιο.
Θα χρειαστεί επίσης να απαντήσουμε σε ένα ακόμα ερώτημα που συζητείται: μήπως ο ιός κατασκευάστηκε στο εργαστήριο από ανάλγητους νεοφιλελεύθερους, χρηματοδοτούμενους από τη λέσχη Ρότσιλντ; Η επιστημονική κοινότητα αδυνατεί να συμφωνήσει με αυτές τις ασυναρτησίες που δυστυχώς διαδίδονται ευρέως στο διαδίκτυο. Μου προκαλεί ωστόσο ιδιαίτερη θλίψη προσωπικά, γιατί είχε παίξει ρόλο στις επαγγελματικές μου επιλογές στο παρελθόν, η περίπτωση του νομπελίστα γάλλου ερευνητή Λυκ Μοντανιέ, ο οποίος στις 17 Απριλίου δήλωσε ότι ο ιός κατασκευάστηκε στα εργαστήρια της Γουχάν. Ο ίδιος ερευνητής, τα τελευταία χρόνια, έχει εκφράσει και άλλες «αιρετικές» απόψεις: έχει τοποθετηθεί κατά του εμβολιασμού, είναι υπέρμαχος της θεωρίας της σχετικής με την κατασκευή του DNA από καθαρό νερό διότι δήθεν τα μόρια του νερού έχουν μνήμη, υποστηρίζει τη μεταφορά ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων μέσω του e-mail, και γενικώς διακινεί σειρά από επιστημονικοφανείς υποθέσεις που δυστυχώς προκαλούν γέλιο αλλά και θλίψη.
Τέτοιες απόψεις έχουν απορριφθεί από την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα.
Ας μείνουμε όμως στη θεωρία της κατασκευής του ιού. Κατ’αρχάς πρέπει να αναρωτηθούμε εάν οι πανδημίες και οι επιδημίες του εικοστού αιώνα προέρχονταν επίσης από κατασκευασμένους στα εργαστήρια μικροοργανισμούς. Προφανώς όχι. Άλλωστε η κατευθυνόμενη μεταλλαξιγένεση, η ικανότητα δηλαδή του ανθρώπου να επεμβαίνει στο DNA οργανισμών, ουσιαστικά ξεκίνησε τη δεκαετία του 1980. Σήμερα είναι πολύ εύκολο να δημιουργήσουμε μεταλλάξεις στους ιούς, ακόμα και στην Ελλάδα. Το πρόβλημα όμως είναι ότι κανέναν ιό δεν μπορούμε να τον περιορίσουμε σε συγκεκριμένες χώρες ή σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες. Αναπόφευκτα, αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, ο ιός θα ξέφευγε σκοτώνοντας και τους ίδιους τους κατασκευαστές του. Ποιος θα κάνει λοιπόν βιολογικές επιθέσεις με θύμα τον εαυτό του;
Άρα, η σωστή εξήγηση είναι αυτή που διακινούν οι ειδικοί. Είναι πολύ γνωστό στο χώρο των ιολόγων ότι πολλοί ιοί που προέρχονται από ζώα μπορούν να υπερβούν το φράγμα του ανθρώπινου σώματος και να το μολύνουν, υπό την προϋπόθεση ότι υπάρχει καθημερινός συγχρωτισμός του ανθρώπου με τα ζώα σε πρωτόγονες συνθήκες.
Γιατί πεθαίνουν και νέοι
Γιατί όμως ο νεαρός οφθαλμίατρος Λι Γουενλιάνγκ έχασε τη ζωή του, αφού η ασθένεια πλήττει τις μεγάλες κυρίως ηλικίες;
Για την εξέλιξη της κατάστασης όσων νοσούν, εξετάζονται τρεις κυρίως παράγοντες: το γενετικό υπόβαθρο, το ιικό φορτίο και η ύπαρξη ή μη άλλων υποκείμενων νοσημάτων. Είναι γνωστό από πολλούς ιούς, όπως ο ιός του έρπητος, ο HIV και άλλοι, ότι κάποιοι άνθρωποι αντιστέκονται στις λοιμώξεις γιατί ο υποδοχέας του ιού στο ανθρώπινο σώμα περιέχει μια μετάλλαξη (ή μάλλον έναν πολυμορφισμό) που τον εμποδίζει να επιβιώσει, κυρίως να πολλαπλασιαστεί και να δημιουργήσει τη λοίμωξη.
Είναι πολύ πιθανό η μακροημέρευση του SARS-CoV-2 στο ανθρώπινο σώμα να εμποδίζεται από μεταλλάξεις στον υποδοχέα του ιού, και από πρωτεΐνες που αντιδρούν διαφορετικά στον ιό από άνθρωπο σε άνθρωπο. Αυτή η υπόθεση μένει να αποδειχθεί. Το σίγουρο είναι πως το γενετικό υπόβαθρο ενός ατόμου επιδρά στον τρόπο πρόσληψης της φαρμακευτικής αγωγής όσο και στην ανοσιακή απόκρισή του. Γι’ αυτό, τα πράγματα δεν είναι καθόλου απλά στην αναζήτηση των φαρμάκων αλλά και της ανοσίας του πληθυσμού και θα χρειαστούν πολλές ερευνητικές προσπάθειες για να διαλευκανθεί το τοπίο. Δεν είναι προφανές, π.χ., ότι όσοι και όσες μολύνονται από τον ιό αποκτούν ανοσία.
Ο δεύτερος παράγων, το ιικό φορτίο, φαίνεται ότι είναι σημαντικός τόσο σε νέους ανθρώπους όσο και σε μεγαλύτερους. Όσο μεγαλύτερη είναι η έκθεση κάποιου στον ιό, φαίνεται ότι τόσο βαρύτερα νοσεί. Εδώ ίσως βρίσκεται η εξήγηση του θανάτου του Λι.
Τέλος, άλλες ασθένειες που ενυπάρχουν συμβάλλουν σε μικρότερο ή σε μεγαλύτερο βαθμό στην οξύτητα των συμπτωμάτων που μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις.
Σε κάθε περίπτωση η COVID-19 είναι μια καινούργια ασθένεια και θα χρειαστούμε τουλάχιστον 1-2 χρόνια ακόμα για να καταλάβουμε πώς λειτουργεί στο ανθρώπινο σώμα.
Ο ιός δηλαδή δεν πρόκειται να εξαφανιστεί γρήγορα. Κατά πάσα πιθανότητα θα ζήσουμε εποχές εναλλασσόμενης κανονικότητας με καραντίνα, ανάλογα με το πώς θα πηγαίνει η επιτήρηση του πληθυσμού από πλευράς ανοσίας. Γιατί όσο περισσότεροι αποκτούν ανοσία, τόσο περισσότερο προστατεύονται και οι υπόλοιποι.
Η επιστροφή σε κάποια κανονικότητα θα έχει ενδιαφέρουσες αλλαγές. Τέλος οι χειραψίες, οι αγκαλιές και τα φιλιά για κάποια χρόνια. Τα άρρωστα παιδιά μας δεν θα τα στέλνουμε στο σχολείο. Όταν αρρωσταίνουμε, έστω και λίγο, δεν θα πηγαίνουμε στη δουλειά. Θα αλλάξουν και πολλά άλλα που ποτέ δεν θα φανταζόμασταν.
Aθήνα, 23/4/2020
[1] https://coronavirus.jhu.edu/map.html.
[2] Συνέντευξη του καθηγητή Νικόλα Χριστάκη στον HowardBauchner του περιοδικού JournalofAmericanMedicalAssociation, https://www.youtube.com/watch?v=RscVhN2HX_8&feature=youtu.be&fbclid=IwAR08tyPgudQIV3dUF7y_pdYCd7E6kDFuPpL1GwC6yCyTCPmM2KAZc2nLpTM.
[3] Morens DM, Daszak P, Taubenberger JK, “Escaping Pandora's Box - Another Novel. Coronavirus”,The New England Journal of Medicine, 2 Aπριλίου 2020, 2.382(14):1293-1295.
[4]Συνέντευξη του καθηγητή Νικόλα Χριστάκη, ό.π.
[5] https://nextstrain.org/ncov/global.
