Shoah

Μαρία Μαμαλίγκα, Μερκάντο. Νουβέλα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2024, 132 σελ.

Στις 23 Ιουλίου 1944 εκτοπίστηκαν 1.661 Εβραίοι της Ρόδου. Τους υποχρέωσαν να ανεβούν σε τρία πλοία του εμπορικού ναυτικού, τα οποία πήγαν στη Λέρο για να παραλάβουν από κει τον μοναδικό Εβραίο του νησιού και να ανεφοδιαστούν. Στη συνέχεια, μαζί με ακόμα ένα πλοίο στο οποίο επέβαιναν οι 98 Εβραίοι της Κω, έφτασαν στον Πειραιά. Από εκεί, όλοι επιβιβάστηκαν σε τρένα και αποτελούν την  τελευταία αποστολή Ελλήνων Εβραίων με προορισμό το Άουσβιτς. Η νουβέλα Μερκάντο της Μαρίας Μαμαλίγκα δεν είναι ιστορικό βιβλίο, έκανε όμως πολύ μεγάλη ιστορική έρευνα για να το γράψει. [ΤΒJ]

Γιάννης Στίγκας, Sonderkommando, Άγρα, Αθήνα 2023, 48 σελ.

Οι Sonderkommando στο Άουσβιτς-Μπιρκενάου και στα άλλα στρατόπεδα θανάτου ήταν κρατούμενοι που έπρεπε να ζήσουν για να κάνουν την πιο βαριά δουλειά. Στα αποτρόπαια καθήκοντά τους συγκαταλέγονταν η εισαγωγή των θυμάτων στους θαλάμους αερίων, η εξαγωγή των πτωμάτων από τους θαλάμους, η καύση των νεκρών στα κρεματόρια και στους λάκκους αποτέφρωσης, η κοπή των γυναικείων μαλλιών, η εξόρυξη των χρυσών δοντιών, η σύνθλιψη των οστών, το σκόρπισμα της τέφρας. Πώς γράφεται, λοιπόν, σήμερα ποίηση για αυτούς τους δυστυχείς ανθρώπους με τις τόσο αφόρητες υποχρεώσεις; Μπορεί να υπάρξει ποιητική των κρεματορίων; [ΤΒJ]

Δημήτρης Ελευθεράκης, Το Ολοκαύτωμα στην ελληνική κουλτούρα μνήμης, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2023, 223 σελ.

Τρεις μύθοι ορίζουν την εγχώρια μνήμη του Ολοκαυτώματος. Ο μύθος της σιωπής των Εβραίων επιζώντων αλλά και του Τύπου, που για δεκαετίες λειτούργησε ως άλλοθι για τη σιωπή της ιστοριογραφίας. Ο μύθος της συλλογικής διάσωσης των Εβραίων από την εαμική Αντίσταση. Και ο μύθος της επίσης συλλογικής διάσωσης των Εβραίων χάρη στις προσπάθειες της Εκκλησίας.

Κάποιες στιγμές νιώθεις ότι πεθαίνεις στη θέση ενός άλλου. Υφασματέμπορα εκ Δράμας, σαραντατριάχρονε Μισέλ Φ.,  ουγγροεβραϊκής φύτρας, πλέον γελάω για σένα, τρώω για σένα, πίνω για σένα (ροζέ που σου άρεσε), παίζω χαρτιά για σένα (πόκα που σου άρεσε), χορεύω για σένα (βαλς που σου άρεσε), φοράω κουστούμια για σένα (κασμιρένια γκρι σουρί που σου άρεσαν με ροζ γαρίφαλο στην μπουτονιέρα),  ταξιδεύω για σένα (Βιέννη και Τεργέστη που σου άρεσαν), διαβάζω Φραντς Κάφκα, Ισαάκ Μπάσεβιτς Σίνγκερ και Πρίμο Λέβι για σένα, κοιμάμαι για σένα, ξαγρυπνώ για σένα, κλαίω για σένα, χύνω για σένα, φιλάω τα πράσινα μάτια της τριανταοκτάχρονης λατρεμένης σου Κλάρας, γονατίζω και φιλώ τα χέρια της μητέρας σου και γιαγιάς μου Ρίβκα, ενώ ο επτάχρονος γιος μου Μάρκος παίζει κρυφτό και κυνηγητό με τη δεκαεπτάχρονη Νταίζη σου, τον δεκαεξάχρονο Ίνο σου και τον ενδεκάχρονο Σιμαντόφ σου. Κάποια βράδια στον ύπνο μου ξυπνάω στον σκοτεινό βυθό του Δούναβη. Εκεί που κατέληξες οικογενειακώς με ομογάλακτους από τη Δράμα και την υπόλοιπη κεντρική Μακεδονία. Τα υπόλοιπα είναι γνωστά. Άγρια. Αποδελτιωμένα. Αμετάκλητα. Τσεκάρω τις στάσεις από το περιφερόμενο λούνα παρκ του τρόμου.

Aντώνης Μόλχο, Η Κοινοτοπία του Καλού. Ένα εβραιόπουλο στην Ελλάδα της Κατοχής, πρόλογος: Katherine E. Fleming, Πατάκη, Αθήνα 2022, 328 σελ.

Κατά πόσο μπορούμε να διεκδικήσουμε με επάρκεια και ασφάλεια την ιδιοκτησία της μνήμης μας; Πώς περιφράσσεται (αν μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο) ή και πώς συνυπάρχει η ατομικότητα με τη συλλoγικότητα και τη θεσμικότητα; Πώς μπορούμε να ενώσουμε τα σπασμένα της ζωής και να γεφυρώσουμε τις ρήξεις και τις συνέχειες; Ποια είναι τα όρια στις σχέσεις ανάμεσα στους Έλληνες και τους Εβραίους εκεί γύρω στο 1940 στη Θεσσαλονίκη αλλά και γενικότερα σε όλη την ελληνική επικράτεια; Απαντήσεις, στο αυτοβιογραφικό βιβλίο του Αντώνη Μόλχο με τις αναμνήσεις του, αυτού, ενός μικρού εβραιόπουλου, από την Ελλάδα της Κατοχής. (τεύχος 143)

Αντώνης Μόλχο,  Η κοινοτοπία του καλού. Ένα εβραιόπουλο στην Ελλάδα της Κατοχής, πρόλογος: Katherine E. Fleming, Πατάκη, Αθήνα 2022, 328 σελ.

Μιὰ ἱστορία διάσωσης ποὺ διαδραματίζεται ἀπὸ τὸν Μάρτιο τοῦ 1943, ὅταν ὁ τετράχρονος Ἀντώνης Μόλχο καὶ οἱ γονεῖς του ἐγκαταλείπουν τὴ γενέτειρα Θεσσαλονίκη, ὣς τὸν Ἀπρίλιο τοῦ 1945, ὁπότε ἐπιστρέφουν σὲ μιὰ πόλη ποὺ δὲν εἶναι πιὰ ἐκείνη ποὺ ἄφησαν, ἡ δική τους. Μιὰ ἁλυσίδα ἀπὸ τυχαῖα συμβάντα καὶ ἀπρόβλεπτες διαφυγὲς, ὅπου ἡ εὔνοια τῆς τύχης συνδυάζεται εὐμενῶς μὲ τὶς πράξεις κάποιων ἀνθρώπων, οἰκείων καὶ ξένων, ποὺ ἐπέλεξαν νὰ παραμείνουν (ἢ νὰ γίνουν) δίκαιοι καὶ ἐνάρετοι, στὸ λίγο ἢ τὸ πολὺ ποὺ ἀναλογοῦσε στὸν καθένα. Τόσο μόνο ζητάει κάποτε ἡ ἱστορία ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους, καὶ τόσο μόνο ἀρκεῖ. (τεύχος 143)