Κίμων Χατζημπίρος

Η επιστήμη της Οικολογίας, με τους κλάδους Δυναμική Πληθυσμών και Ανάλυση Οικοσυστημάτων, ερμηνεύει εύστοχα τη λειτουργία της φύσης, όπως εκδηλώνεται στα επίπεδα πληθυσμών, βιοκοινοτήτων και τοπίου. Είναι σε θέση να κάνει αξιόπιστες προβλέψεις και να προτείνει θεραπείες για περιβαλλοντικά προβλήματα. Ο κλάδος όμως της Ανθρώπινης Οικολογίας, βασισμένος στον ανθρώπινο πληθυσμό και στα οικοσυστήματα, δεν προχωρά διεπιστημονικά για να προσεγγίσει τις βιολογικές, δημογραφικές, περιβαλλοντικές και τεχνολογικές διαστάσεις των κοινωνικών συστημάτων. Κάνει προτάσεις για αειφορία, ποιότητα ζωής και περιβαλλοντική ευθύνη, βλέποντας τον άνθρωπο σαν ζωικό οργανισμό σε τεχνητό οικοσύστημα. Ασκεί κριτική στην ανάπτυξη και εξετάζει πολύπλοκα κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά φαινόμενα, καλλιεργώντας ψευδαισθήσεις πως προβλέπει το ανθρώπινο μέλλον. (Τεύχος 138)

Η άνοδος των ενεργειακών τιμών επαναφέρει στο προσκήνιο την πυρηνική ενέργεια. Ζήτημα που προκαλεί κοινωνική πόλωση, ενώ αποκαλύπτει ορέξεις για προμήθειες και εξοπλισμούς. Η χρήση πυρηνικής ενέργειας σχάσης, ακόμα και για ειρηνική παραγωγή, συνιστά τεχνολογία επικίνδυνη από τη φύση της. Η προστασία από τη ραδιενέργεια απαιτεί αποκλεισμό μεγάλων ατυχημάτων, εγγυημένη διαχείριση ραδιενεργών αποβλήτων και ασφαλή αποσυναρμολόγηση των εργοστασίων στο τέλος της ζωής τους. Για κανένα από τα ζητήματα αυτά δεν έχει βρεθεί ικανοποιητική λύση έως σήμερα. Αντίθετα, παρά τη βελτίωση των συστημάτων προστασίας μετά το Τσερνόμπιλ, είναι γεγονός ότι στην ανεπτυγμένη και οργανωμένη Ιαπωνία συνέβη ένα «αδιανόητο» και, παρ’ ολίγον, πολύ καταστροφικό ατύχημα.

Τεύχος 128.

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, κακοσχεδιασμένη στρατιωτικά και πολιτικά, δεν είχε τα αναμενόμενα κεραυνοβόλα αποτελέσματα. Ανεξάρτητα από την τελική έκβαση των μαχών, η ανθρώπινη δυστυχία και η σθεναρή αντίσταση του πληθυσμού, συμπύκνωσαν τον πολιτικό χρόνο και πυροδότησαν μείζονες ανατροπές:

Η δαρβινική θεωρία της εξέλιξης, όπως ολοκληρώθηκε με τη μοριακή θεωρία του κώδικα κληρονομικότητας, ανήκει στις σπουδαιότερες συνεισφορές των δύο προηγούμενων αιώνων, έδωσε στον άνθρωπο την ικανότητα να γνωρίσει τον έμβιο κόσμο και τον εαυτό του. Ο βιολόγος Ζακ Μονό (Jacques Monod), βραβείο Νόμπελ 1965, εμπλούτισε το 1970, με το βιβλίο Η τύχη και η αναγκαιότητα, την παγκόσμια επιστημονική, φιλοσοφική και πολιτική συζήτηση. Αν και τεχνικό κατά ένα μέρος, το βιβλίο πραγματοποίησε πωλήσεις που ξεπέρασαν τα 200.000 αντίτυπα τον πρώτο χρόνο. Μια καίρια παρέμβαση που επηρεάζει την εξέλιξη της σκέψης, κατά την καταλυτική δεκαετία του 1960 έως και σήμερα. (τεύχος 127)

Η κλιματική απειλή και η ενεργειακή κρίση προσφέρονται για ποικίλες πρωτοβουλίες. Πολλοί απορρίπτουν την πράσινη πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), με το επιχείρημα ότι κινείται βιαστικά. Μερικοί σπεύδουν να προτείνουν επαναφορά της πυρηνικής ενέργειας. Κράτη παραγωγοί φυσικού αερίου επωφελούνται για να αυξήσουν την γεωπολιτική τους ισχύ. Όσοι έχουν επενδύσει στο φυσικό αέριο ζητούν να παραταθεί η μεταβατική περίοδος. Λαϊκιστές τρομοκρατούν τη μεσαία τάξη, με φόβητρο την ενεργειακή φτώχεια. Κάποιοι προσδοκούν υποθαλάσσιες εξορύξεις ορυκτών καυσίμων και αγωγούς. Ωστόσο, ο διεθνής χρηματοπιστωτικός τομέας, βλέποντας έναν νέο κόσμο ευκαιριών για πράσινους επενδυτές, κινητοποιεί τεράστια κεφάλαια, επιταχύνοντας αειφόρες δραστηριότητες. (τεύχος 126)

Πολύς λόγος γίνεται για τις ανισότητες, στις οποίες κάποιοι αποδίδουν τα δεινά του σημερινού κόσμου. Εκτεταμένη αρθρογραφία καταγγέλλει την υπερσυγκέντρωση ή την «παγκόσμια πρόκληση» του χρήματος. Πράγματι, περίπου το 1% του πληθυσμού κατέχει σχεδόν τον μισό παγκόσμιο πλούτο, ενώ οι πολύ πλούσιοι αυξάνονται. Ωστόσο, οι πολύ φτωχοί ελαττώνονται. Τo ποσοστό της ακραίας φτώχειας έχει μειωθεί πάνω από 50% τα τελευταία 30 χρόνια, αν και τα 800 εκατομμύρια ανθρώπων που ζουν με λιγότερα από 1,90 δολάρια την ημέρα αυξήθηκαν περίπου κατά 10% λόγω πανδημίας. Ο στόχος του ΟΗΕ  για εξάλειψη της ακραίας φτώχειας ώς το 2030 θεωρείται εφικτός. 

Η πραγματικότητα του τοπίου στην Ελλάδα απογοητεύει. Η κοινωνία γενικά το αγνοεί, μόνο όταν χρησιμοποιείται ως πρόσχημα από ομάδες κατά των ανεμογεννητριών αναδύεται στην κοινωνική μνήμη. Δεν συνιστά αντικείμενο περιβαλλοντικής πολιτικής που διέπεται από συντεχνιακές λογικές. Για πλείστα τοπία που συνδυάζουν φυσική και πολιτιστική όψη απαιτείται σύνθετη διεπιστημονική προσέγγιση, η οποία παραμένει άγνωστη λέξη στην πλειονότητα των πολιτών, στις κυβερνήσεις και στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Παρά την αξία του, το εξαίρετο και το «καθημερινό» (everyday landscape) ελληνικό τοπίο είναι η διάσταση του περιβάλλοντος που κινδυνεύει περισσότερο και προστατεύεται λιγότερο.

Winston Leonard Churchill, Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, μετάφραση από τα αγγλικά: Αντώνης Σαμαράκης (πολυτονικό μείγμα καθαρεύουσας και δημοτικής). Ελληνική Μορφωτική Εστία, Αθήνα 1948, 4 τόμοι, 2956 σελίδες, περίπου 3000 φωτογραφίες, ανάλογος αριθμός πρωτότυπων τηλεγραφημάτων και μηνυμάτων.

 Το Νόμπελ Λογοτεχνίας του 1953 επιβράβευσε το εξαιρετικό ιστορικό και βιογραφικό έργο του Ουίνστον Τσόρτσιλ. Επιλεγμένα αποσπάσματα από το ευπώλητο βιβλίο του, που γράφτηκε το 1948 με την βοήθεια ομάδας βοηθών, δείχνουν πως ο ανυποχώρητος πολέμιος του ναζισμού διέβλεπε την αρνητική τελική έκβαση του πολέμου, ιδιαίτερα για τους κατοίκους των κρατών της Ανατολικής Ευρώπης, που απελευθερώθηκαν μόλις το 1989. Προσπάθησε αλλά δεν κατάφερε να αποτρέψει τις δυσοίωνες εξελίξεις, παρά μόνο στην Αθήνα (Δεκέμβριος 1944). 

Η στάση του ανθρώπου προς τα ζώα επηρεάζεται περισσότερο από συναίσθημα παρά από λογική. Η θεωρητικοποίηση της συναισθηματικής ροπής διαμορφώνει διάφορες φιλοσοφικές τάσεις που προτείνουν δικαιώματα για τα ζώα. Σε ποιο βαθμό όμως διαθέτουν στέρεη λογική και επιστημονική βάση; Τα ζώα, ως δυνητικοί κάτοχοι δικαιωμάτων, είναι δυνατόν να αναλάβουν ηθικές και νομικές υποχρεώσεις; Πολλοί ηθολόγοι, ανθρωπολόγοι και φιλόσοφοι επισημαίνουν την έλλειψη μέτρου των σχετικών προτάσεων. Η απονομή δικαιωμάτων στα ζώα ωθεί πράγματι την πρόοδο ή υποσκάπτει την ηθική υπόσταση του ανθρώπου, όπως έχει διαμορφωθεί από τον ανθρωποκεντρισμό του Διαφωτισμού; 

Το ζήτημα των σχέσεων του ανθρώπου με τα ζώα έρχεται, με διάφορες μορφές, όλο και περισσότερο στην επικαιρότητα. Τα MME προσφέρουν κάθε είδους εντυπώσεις που καταναλώνει με ικανοποίηση το κοινό, από πληροφορίες για την άγρια ζωή, την εκτροφή ζώων, τη χρήση τους για πειράματα, διασκέδαση ή συντροφιά, μέχρι αποκαλύψεις για την κακομεταχείρισή τους. Οι κλάδοι της ζωολογίας τεκμηριώνουν με αυξανόμενη ακρίβεια τις ικανότητες ορισμένων ζώων να μαθαίνουν, να αισθάνονται συγκινήσεις, να χρησιμοποιούν εργαλεία, να πραγματοποιούν σχεδιασμούς και καινοτομίες, να εμφανίζουν ικανότητες προβολής στο μέλλον κ.λπ., άρα τα όρια ανθρώπου-ζώου γίνονται λιγότερο σαφή. Οι γνώσεις αυτές τροφοδοτούν κοινωνικές ανησυχίες για τις ηθικές ευθύνες του ανθρώπου και το νομικό καθεστώς των ζώων. Ορισμένες ηθικές προσεγγίσεις κρίνουν τις πράξεις προς τα ζώα με όρους δικαίου. Θεωρίες που δίνουν κυρίαρχη θέση στο συναίσθημα αρνούνται να αποδεχθούν τις καθαρά ορθολογικές προσεγγίσεις του ζητήματος.   

Ένα βασικό πρόβλημα είναι να ορισθεί ποια ζώα θα πρέπει, ενδεχομένως, να έχουν δικαιώματα. Η ζωολογία διακρίνει δεκάδες εκατομμύρια διαφορετικά είδη, ενώ η έννοια του ζώου δεν είναι ακριβής στην καθημερινή γλώσσα, π.χ. η φράση «συναντήσαμε πολλά ζώα και πουλιά» δείχνει ότι ταυτίζουμε τα ζώα με τα θηλαστικά.

Μεταχείριση και δικαιώματα

Το καθεστώς και η αντιμετώπιση των ζώων έχουν γίνει ευαίσθητα θέματα, όπου το πάθος υπερτερεί του λόγου, συσκοτίζοντας τα προβλήματα αντί να τα φωτίζει. Είναι γεγονός ότι, σε πολλές περιπτώσεις, οι συνθήκες εκτροφής πουλερικών, χοίρων κ.λπ. είναι απαράδεκτες. Μερικές φορές ασκείται ανώφελη βία κατά τη μεταφορά ή πριν από τη σφαγή τους. Η περιφρονητική μεταχείριση των εκτρεφόμενων ζώων δεν είναι άσχετη με το γεγονός ότι θεωρούνται αναλώσιμα αντικείμενα που πρέπει να αποδίδουν το μέγιστο κέρδος. Βία ασκείται επίσης εναντίον αδέσποτων ζώων. Η σοβαρή κακομεταχείριση των ζώων ενισχύει απόψεις που ζητούν να καταργηθούν η κτηνοτροφία, η χρήση πειραματόζωων ή η εκμετάλλευση ζώων για ψυχαγωγία.

Η οργάνωση Farm Animal Welfare Council πρόβαλε το 1993 πέντε βασικές προϋποθέσεις ευεξίας των ζώων: απουσία πείνας, δίψας και κακής διατροφής, ύπαρξη κατάλληλου καταφυγίου, απουσία ασθένειας και τραυμάτων, απουσία φόβου ή αγωνίας και δυνατότητα έκφρασης συμπεριφορών του είδους τους. Προφανώς, αυτά αφορούν κυρίως οικιακά και εκτρεφόμενα ζώα. Η ευεξία των ζώων συντροφιάς μερικές φορές εξανθρωπίζεται σε ακραίο βαθμό, με σχετικά κομμωτήρια, ξενοδοχεία, νεκροταφεία και επισκέψεις σε ψυχολόγους.

Από νομική άποψη, τα ζώα είναι αντικείμενα, αλλά με ειδικά καθεστώτα. Διεθνείς συμβάσεις προστατεύουν τα άγρια ζώα, ως στοιχεία βιοποικιλότητας. Η ΕΕ έχει επιβάλει κανόνες για την αποφυγή ωμοτήτων έναντι των ζώων. Μερικές χώρες έχουν καθιερώσει ειδική συνταγματική προστασία για τα ζώα ως άτομα. Οι επιστημονικές ανακαλύψεις ότι ορισμένα ζώα έχουν αυτοσυνειδησία, πεποιθήσεις και επιθυμίες, οδήγησαν φιλοζωικούς κύκλους να προτείνουν να γίνουν τα ζώα νομικά πρόσωπα, όπως οι άνθρωποι ή οι εταιρείες, να τους αποδοθούν ηθικά δικαιώματα ή, τουλάχιστον, να αναγνωρίζονται ως «πρόσωπα μη ανθρώπινα», επομένως να μη θανατώνονται, να μη βασανίζονται και να μη στερούνται την ελευθερία τους.  

Η «Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων των Ζώων» υιοθετήθηκε από διεθνείς οργανώσεις στο πλαίσιο συνάντησης στο Λονδίνο το 1977 και υπογράφηκε στο Παρίσι το 1978. Αναφέρει μεταξύ άλλων: Όλα τα ζώα γεννιούνται με ίσα δικαιώματα. Ο άνθρωπος ανήκει στο ζωικό βασίλειο και δεν μπορεί να εξοντώνει ή να εκμεταλλεύεται τα άλλα ζωικά είδη. Κάθε ζώο δικαιούται φροντίδα, προσοχή και προστασία από τον άνθρωπο. Κανένα ζώο δεν πρέπει να υποβάλλεται σε κακομεταχείριση ή σε απάνθρωπη συμπεριφορά. Τα ζώα που εκτρέφονται για ανθρώπινη διατροφή πρέπει να στεγάζονται, να τρέφονται, να μετακινούνται ή να θανατώνονται χωρίς πρόκληση πόνου και αγωνίας. Απαγορεύεται η εκμετάλλευση των ζώων για διασκέδαση των ανθρώπων. Σκηνές βίας με θύματα ζώα στην τηλεόραση ή στον κινηματογράφο να απαγορεύονται, να επιτρέπονται μόνο σκηνές ενημερωτικές για τα δικαιώματα των ζώων.

Δεν εξηγείται στη Διακήρυξη ποια ακριβώς θεωρούνται «ζώα», γιατί αποκλείονται τα φυτά ή πώς απαγορεύεται η εκμετάλλευση των ζώων αφού επιτρέπεται η διατροφή με κρέας.

Βιοκεντρισμός και χορτοφαγία

Μια βαθύτερη βιοκεντρική στάση, εμφανιζόμενη ως προέκταση της κοινωνικής ισότητας, αναγνωρίζει την προσδοκία ευτυχίας για όλες τις μη ανθρώπινες μορφές ζωής. Δέχεται ότι κάποια αγαθά δεν έχουν σχέση με ανθρώπινη ύπαρξη, υπήρχαν πριν από την εμφάνιση του ανθρώπου και θα επιβιώσουν μετά απ’ αυτόν. Επομένως, ο ζωντανός κόσμος έχει τη δική του εγγενή αξία. Η διατροφική και η ιατρική βιομηχανία αναπτύχθηκαν για να υπηρετήσουν τον άνθρωπο εις βάρος των άλλων ειδών.

Πολλές φιλοζωικές οργανώσεις απορρίπτουν απόλυτα το κυνήγι, που κρίνεται απαράδεκτη πράξη, ακόμα και αν διεξάγεται με επιστημονικούς κανόνες. Μικρότερη είναι η αντίθεση στο ψάρεμα. Στην εποχή μας γίνονται της μόδας κινήματα που καταδικάζουν την κρεατοφαγία, επειδή τα εκτρεφόμενα ζώα υποφέρουν. Έτσι, φιλοσοφικές θέσεις για τα δικαιώματα των ζώων καταλήγουν στη διατροφή χωρίς κρέας (vegetarian). Η αυστηρή χορτοφαγική διατροφή (vegan) υπερακοντίζει, προβάλλοντας τρόπους ζωής που αποκλείουν κάθε μορφή εκμετάλλευσης ζώων για φαγητό, ρουχισμό ή άλλο σκοπό. Αποκλείεται οποιοδήποτε προϊόν παράγεται από ζώα, όπως μέλι, αυγά ή δέρματα. Δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η τάση είναι ανοδική. Στις ΗΠΑ δήλωναν αυστηρά χορτοφάγοι το 1% του πληθυσμού το 2014 και το 6% το 2017. Οι διαδικτυακές αναζητήσεις του όρου «vegan» έχουν επταπλασιασθεί μέσα σε λίγα χρόνια.

Η χορτοφαγική επιλογή γίνεται για λόγους ιδεολογικούς, υγείας ή περιβαλλοντικούς. Η αποφυγή κατανάλωσης κρέατος πιθανόν ωφελεί την ανθρώπινη υγεία, μειώνοντας τους κινδύνους από χοληστερόλη, αρτηριακή πίεση, διαβήτη, ίσως και από κάποιους τύπους καρκίνου. Ωστόσο, η αποκλειστικά χορτοφαγική διατροφή ίσως προκαλεί μικρές ή και σοβαρές βλάβες στην υγεία, οι οποίες συχνά περνούν απαρατήρητες. Στο ζωικό βασίλειο, η ζωή επιβιώνει τρεφόμενη από τη ζωή. Οι άνθρωποι έτρωγαν άλλα ζώα πριν από την εμφάνιση του Homo sapiens, το σώμα τους εξελίχθηκε έτσι ώστε να χρειάζεται ζωική και φυτική τροφή. Ως προς το περιβάλλον, σημαντική ρύπανση προκαλεί η εντατική κτηνοτροφία, όπως και η εντατική γεωργία. Πάντως, αν οι άνθρωποι κατανάλωναν λιγότερο κρέας και περισσότερα φυτικά προϊόντα που σήμερα χρησιμοποιούνται για την εκτροφή των ζώων, η υπάρχουσα φυτική παραγωγή θα μπορούσε να διαθρέψει περισσότερους ανθρώπους.

Κατά κανόνα, η αυστηρή χορτοφαγία συνδέεται με πεποιθήσεις ισχυρότερες από τον υγιεινό τρόπο ζωής. Ξεκινά από μια διάθεση συμπάθειας και φθάνει σε επιθυμία για έναν τρόπο ζωής απ’ όπου θα απουσιάζει κάθε μορφής εκμετάλλευση.

Μια οικοκεντρική ελευθεριακή σκέψη αναγνωρίζει μη ανθρωπογενή αξία και δικαιώματα όχι μόνο στα όντα που αισθάνονται, αλλά σε όλα τα όντα, όπως φυτά, μικρόβια και ιοί, ακόμα και βράχια, ποτάμια ή μορφές της Γης. Ο άνθρωπος, εκμεταλλευόμενος μη ανθρώπινες μορφές, αρνείται την ηθική θεώρηση της εγγενούς αξίας τους. Ούτε οι μηχανές ενός εργοστασίου πρέπει να ταλαιπωρούνται υπέρμετρα.

Ανθρωποκεντρισμός και Διαφωτισμός

Ο ανθρωποκεντρισμός βλέπει το ανθρώπινο είδος ως το σημαντικότερο συστατικό του κόσμου. Η επιχειρηματολογία ξεκινά από τον Αριστοτέλη και συνεχίζει με τον Καρτέσιο και τον Καντ, που προσεγγίζουν τα ζώα μέσα από την ωφελιμότητα για τον άνθρωπο. Η σκέψη του Διαφωτισμού αναπτύσσει μια αντίληψη για την ανθρώπινη πρόοδο που περιλαμβάνει την εκμετάλλευση φυσικών πόρων, άρα και των ζώων, αλλά παράλληλα μια ανθρωποκεντρική ευαισθησία για την καλή μεταχείρισή τους.

Ο ανθρωποκεντρισμός είναι συμβατός με τον γενικότερο ειδισμό (speciesism),  το φυσικό φαινόμενο όπου όλα τα βιολογικά είδη μεταχειρίζονται διαφορετικά τα άτομα ενός άλλου είδους. Μερικοί τον παρομοιάζουν με τον ρατσισμό και τον σεξισμό. Ο ρατσιστής είναι προκατειλημμένος υπέρ των μελών της φυλής του, ο σεξιστής υπέρ των μελών του φύλου του, ο ειδιστής υπέρ του είδους. Ωστόσο, οι διαφορές μεταξύ φυλών ή φύλων είναι αμελητέες, ενώ είναι σημαντικές μεταξύ ειδών, ειδικότερα μεταξύ ανθρώπων και ζώων. Οι περισσότεροι άνθρωποι θα εμπόδιζαν κάποιον που επιχειρεί να απαγάγει ένα παιδί, αλλά όχι το γεράκι που αρπάζει ένα ποντίκι. Η νεωτερική ηθική είναι ανθρώπινη κατασκευή, έχει νόημα μόνο εντός των ανθρώπινων σχέσεων.

Κάποιοι προτείνουν ως κριτήριο για το δικαίωμα ευεξίας των ζώων την ικανότητα του αισθάνεσθαι (sentience) πόνο ή ευχαρίστηση. Όμως, οι ακτιβιστές χορτοφάγοι αποδέχονται να φάνε φυτά, αν και αυτά εμφανίζουν αποκρίσεις σε ερεθίσματα. Τί έχει ένα ζώο παραπάνω από ένα φυτό; Πόσο περισσότερο αισθάνεται ένα μύδι από ένα καρότο; Πολλά ζώα, όπως σπόγγοι, μέδουσες, αστερίες δεν διαθέτουν νευρικό σύστημα ή έχουν τόσο στοιχειώδες που δεν αισθάνονται σχεδόν τίποτα. Αναμφισβήτητα, υπάρχει κλιμάκωση της ικανότητας του αισθάνεσθαι, κάποια όντα είναι πιο ευαίσθητα από άλλα, ωστόσο η έννοια δεν ορίζεται σαφώς ούτε από τη φιλοσοφία ούτε από τη νευροεπιστήμη. Αν δεχτούμε την ικανότητα του αισθάνεσθαι ως κριτήριο για την ηθική αξία των όντων, τότε όσα έχουν μεγαλύτερη ευαισθησία, όπως οι άνθρωποι, αξίζουν περισσότερο. Ο  ειδισμός είναι λογικά αναπόφευκτος.

Η καλή μεταχείριση των ζώων απέχει από τις θέσεις περί δικαιωμάτων. Αν τα ζώα είχαν δικαιώματα, τότε έπρεπε να είχαν και καθήκοντα, που αναπόφευκτα θα παραβίαζαν. Κανένας σκύλος δεν θα σταματούσε το ενοχλητικό γαύγισμά του τις ώρες κοινής ησυχίας. Η πολιτισμένη κοινωνία, με βάση την ανθρώπινη και όχι τη ζωική αξιοπρέπεια, αντιτίθεται στην ωμότητα προς τα ζώα ή στην ταλαιπωρία των φυτών, όχι επειδή κατέχουν δικαιώματα αλλά επειδή ο άνθρωπος, ως ανώτερο ον, έχει ευθύνη για τον κόσμο. Τα ζώα συχνά υποφέρουν και πονούν μέσα στη φύση. Η υπεροχή του ανθρώπινου είδους προέρχεται από διαδικασίες εξέλιξης εκατομμυρίων ετών. Η δίκαιη σχέση του ανθρώπου με τα ζώα και τα φυτά βασίζεται σε ανθρώπινους κανόνες, που καθορίζουν τη δυνατότητα να τα εκτρέφει και να τα χρησιμοποιεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, για λόγους που σχετίζονται με την υγεία, το περιβάλλον και την οικονομία. Προφανώς, η μεταχείρισή τους διαφέρει, ο σκύλος, το ποντίκι και η μύγα δεν αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο. Ειδική σημασία δίνεται σε ζώα υψηλής νοημοσύνης, όπως οι πίθηκοι ή τα δελφίνια.

Η ιδεαλιστική θέση των ακτιβιστών που εξομοιώνουν τα δικαιώματα ανθρώπων και ζώων λογικά εγκυμονεί ακόμα και έγκλημα. Εφόσον ένας άνθρωπος έχει την ίδια αξία με ένα ζώο, τότε αξίζει να καταστραφούν λίγες ανθρώπινες ζωές προκειμένου να σωθούν πολλά ζώα, όπως, αντίστοιχα, αξίζει η εξόντωση ενός δολοφόνου, αν έτσι σωθούν τα θύματά του.

Όταν ένας σκύλος έχει τσιμπούρια, είναι ηθικά ορθό να τα σκοτώσουμε, δηλαδή να θυσιάσουμε κάποια ζώα για την άνεση ενός άλλου; Σύμφωνα με τις θέσεις περί δικαιωμάτων των ζώων, μόνη ηθικά ορθή πράξη είναι να αφήσουμε τα τσιμπούρια πάνω στον σκύλο. Εφόσον παρέμβουμε, έχουμε κρίνει ότι ο σκύλος είναι ανώτερος από το τσιμπούρι, δηλαδή αποδεχόμαστε τον ειδισμό.

Ο αντι-ειδισμός (anti-speciesism) και η αυστηρή χορτοφαγία (veganism) εμφανίζονται ενίοτε ως προγράμματα για την κοινωνία. Πολιτικά κόμματα οικοδομούνται ιδεολογικοποιώντας τα ζητήματα απερίσκεπτα. Η απομάκρυνση από τη λογική και η αποδοχή μιας μη ανθρώπινης ηθικής ενισχύουν ορισμένες τάσεις της μόδας, που αντιβαίνουν στην ουσία του Διαφωτισμού και υπονομεύουν τη νεωτερική πορεία. Η ανθρωπότητα αυτοκαθορίζεται εφόσον οι άνθρωποι και μόνον αυτοί έχουν ίσα δικαιώματα.

Για να μάθετε περισσότερα:

Jean-Baptiste Jeangène Vilmer (2008). Éthique animale, ed. PUF

Τεύχος με 3 άρθρα (2018). La Recherche, 537-538, σ. 112-118

https://en.wikipedia.org/wiki/Animal_Rights_Without_Liberation

https://link.springer.com/article/10.1007/s10806-018-9711-1

https://speakingofresearch.com/2014/03/20/speciesism-is-unavoidable/

Η επιστημονική προσφορά και η προσωπικότητα του Αϊνστάιν έχουν αποτελέσει θέμα αναρίθμητων δημοσιογραφικών ή επιστημονικών κειμένων και βιβλίων. Η συμβολή του στην επέκταση της γνώσης κατά τον 20ό αιώνα είναι κορυφαία. Όμως, ο θείος Αλβέρτος εμπνέει όχι μόνο θαυμασμό αλλά και οικειότητα σε παράδοξα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων. Κανένα άλλο πρόσωπο της επιστήμης δεν έγινε τόσο γνωστό στο ευρύ κοινό, δεν έχει τόσο σχολιαστεί, αναλυθεί και φωτογραφηθεί. Το λαϊκό αισθητήριο τον ξεχώρισε, ίσως επειδή έδειξε ότι κάποιος άνθρωπος μπορεί να κατανοήσει την λειτουργία του κόσμου, παρ’ όλο που λίγοι θα κατανοήσουν τη θεωρία του. Ταυτόχρονα, εκτιμήθηκε ως άνθρωπος που κινητοποιήθηκε για την ειρήνη, αλλά και νοιάσθηκε να εκλαϊκεύσει τις παράξενες ιδέες του. Αναδημοσίευση από το Books' Journal, τεύχος 106, Φεβρουάριος 2020.