Σύνδεση συνδρομητών

Οι διπλωμάτες ποιητές

Δευτέρα, 20 Σεπτεμβρίου 2021 05:59
12 Νοεμβρίου 1956, Νέα Υόρκη, στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών. Ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής (αριστερά) και ο υπουργός του των Εξωτερικών Ευάγγελος Αβέρωφ (δεξιά) συμβουλεύονται τον διευθυντή της Β’ Πολιτικής Διεύθυνσης του υπουργείου Εξωτερικών, Γιώργο Σεφέρη, στη διάρκεια διαπραγματεύσεων για την ανεξαρτητοποίηση της Κύπρου. Η φωτογραφία, από αφιέρωμα του ενθέτου «7 Ημέρες» της Καθημερινής.
Αρχείο The Books’ Journal
12 Νοεμβρίου 1956, Νέα Υόρκη, στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών. Ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής (αριστερά) και ο υπουργός του των Εξωτερικών Ευάγγελος Αβέρωφ (δεξιά) συμβουλεύονται τον διευθυντή της Β’ Πολιτικής Διεύθυνσης του υπουργείου Εξωτερικών, Γιώργο Σεφέρη, στη διάρκεια διαπραγματεύσεων για την ανεξαρτητοποίηση της Κύπρου. Η φωτογραφία, από αφιέρωμα του ενθέτου «7 Ημέρες» της Καθημερινής.

Ο Σεφέρης ήταν πολύ προσεκτικός και πάσχιζε να ξεχωρίσει την ιδιότητα του ποιητή από εκείνη του διπλωμάτη. Ήταν όμως αυτό εφικτό, και ως ποίο σημείο; Κι αν θέλουμε να πάμε σε μεγαλύτερο βάθος, πού εντοπίζεται η ασυνείδητη αλληλεπίδραση των δύο πλευρών της δημιουργικής προσωπικότητας; Πώς γράφεται δηλαδή, σε τελευταία ανάλυση, ένα ποίημα; Μήπως η διπλωματική ζωή με τις ιδιομορφίες της, τις εμπειρίες της και τις αναποδιές της έπαιξε ρόλο στη διαμόρφωση της λογοτεχνικής δημιουργίας του;

Στην αρχή της καριέρας μου, συζητούσα πολλές φορές με τους τότε προϊσταμένους μου, που είχαν γνωρίσει προσωπικά τον Σεφέρη και είχαν συνεργαστεί μαζί του. Αναφέρονταν σ’ αυτόν ως δύσκολο και απαιτητικό προϊστάμενο. Πρόσεχε και την παραμικρή λεπτομέρεια, απαιτώντας όλα να γίνονται με σοβαρότητα και αίσθημα ευθύνης. Τα τηλεγραφήματα και τα έγγραφά του τα ήθελε απλά, χωρίς καμιά περιττολογία, χωρίς κανένα στολίδι, δωρικά και απολύτως σαφή. Από την άλλη μεριά, συνεχώς παραπονιόταν για τα προβλήματα της υπηρεσίας και της διπλωματικής δουλειάς.

Δέκα χρόνια αργότερα, όταν δημοσίευα τα πρώτα μου διηγήματα, άρχισα να συνειδητοποιώ ότι, παρ’ όλα τα παράπονα του Σεφέρη, η διπλωματική δουλειά φαίνεται να έχει και θετικές επιδράσεις στη λογοτεχνική δημιουργία. Είναι τυχαίο άραγε ότι οκτώ από τους κατόχους Νόμπελ λογοτεχνίας είναι διπλωμάτες; Ο Σαιν-Τζον Περς (Saint-John Perse) από τη Γαλλία, που έφτασε να αναλάβει και γενικός γραμματέας του γαλλικού υπουργείου Εξωτερικών, ο Ίβο Άντριτς από τη Γιουγκοσλαβία, ο Μιγκέλ Άνχελ Αστούριας (Miguel Angel Asturias) από τη Γουατεμάλα, o Πάμπλο Νερούντα και η Γκαμπριέλα Μιστράλ (Gabriela Mistral) από τη Χιλή, ο Oκτάβιο Πας από το Μεξικό και ο Πολωνός Τσέσλαβ Μίλος. Και ότι πολλοί ακόμα αξιόλογοι λογοτέχνες έζησαν τη ζωή του διπλωμάτη; Δεν εννοώ τους πάμπολλους διπλωμάτες που γράφουν βιβλία για τις διεθνείς σχέσεις, την πολιτική, ή καταγράφουν τις εμπειρίες τους. Εννοώ τους διπλωμάτες - λογοτέχνες, που βλέπουν τον κόσμο με ποιητική ματιά.

Ελάχιστη όμως είναι η βιβλιογραφία που εστιάζεται στη διπλή αυτή ιδιότητα. Έτσι, έχοντας ζήσει και τις δύο εμπειρίες, αποφάσισα να γράψω ένα δοκίμιο πάνω στο θέμα αυτό (μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ίκαρος), αλλά και να εστιάσω, εδώ, στη συμβολή της διπλωματίας στην ποίηση. Άλλωστε τα εμπόδια που θέτει η υπηρεσιακή ζωή στην ποιητική δημιουργία μας τα διεκτραγωδεί ο Σεφέρης στα ημερολόγιά του και στις επιστολές του κατ’ επανάληψη και κατά κόρον, με κάθε λεπτομέρεια.

Η έννοια του διπλωμάτη - συγγραφέα ή του συγγραφέα - διπλωμάτη αποκτά σάρκα και οστά κυρίως από την εποχή του Σταντάλ και μετά.  Από τότε, η διπλωματία γίνεται επάγγελμα, ενώ, από τη στιγμή που ο πολύς κόσμος πληρώνει για να αγοράσει βιβλία, περίπου μετά τη Γαλλική Επανάσταση, γίνεται επάγγελμα και η συγγραφή. Οι παλαιότεροι διπλωμάτες - συγγραφείς ξεφεύγουν από την ανάλυση αυτή, γιατί ήταν κυρίως ευγενείς που εκπροσωπούσαν τον ένα μονάρχη στην Αυλή του άλλου, όπως ο Σατωμπριάν, ο Γκριμπογέντοφ ή ο Φον Μάλτιτζ (Apollonius von Maltitz, 1795-1870). Στα γραπτά τους, οι δύο ιδιότητες πολλές φορές αναμειγνύονται.

Από τον Σταντάλ και μετά, όμως, ξεκινά και η προσπάθεια διάκρισης των δύο ιδιοτήτων, για λόγους δεοντολογίας αλλά ακόμα και αυτοπροστασίας. Στα μάτια των τρίτων, η σύμπτωση αντιμετωπίζεται συνήθως με καχυποψία που δεν βοηθά τον ποιητή - διπλωμάτη. Χαρακτηριστική είναι το 1925 η ανοιχτή επιστολή των σουρεαλιστών προς τον διπλωμάτη και λογοτέχνη Πωλ Κλοντέλ, όπου τον ρωτούν «πώς είναι δυνατόν να είσαι ποιητής και ταυτόχρονα πρέσβης της Γαλλίας;»

Ο Σεφέρης ήταν πολύ προσεκτικός και πάσχιζε να ξεχωρίσει τις δύο ιδιότητές του. Ήταν όμως αυτό εφικτό, και ως ποίο σημείο; Κι αν θέλουμε να πάμε σε μεγαλύτερο βάθος, πού εντοπίζεται η ασυνείδητη αλληλεπίδραση των δύο πλευρών της δημιουργικής προσωπικότητας; Πώς γράφεται δηλαδή, σε τελευταία ανάλυση, ένα ποιήμα; Μήπως η διπλωματική ζωή με τις ιδιομορφίες της, τις εμπειρίες της και τις αναποδιές της έπαιξε ρόλο στη διαμόρφωση της λογοτεχνικής δημιουργίας του;

 

Επτά κοινά σημεία

Προσπαθώντας να σχηματοποιήσω τις απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά, εντόπισα επτά σημεία.

1. Πρώτα απ’ όλα, τόσο η ποίηση όσο και η διπλωματία χρησιμοποιούν το ίδιο εργαλείο, την προφορική και γραπτή γλώσσα. Ήδη από την αρχαιότητα, η αποστολή κηρύκων ή πρέσβεων μεταξύ των ελληνικών πόλεων ή και προς τα άλλες πόλεις γινόταν με βάση την ευγλωττία, την ικανότητα της πειθούς. Πολλά είναι τα παραδείγματα στον Θουκυδίδη από τις δημηγορίες πρέσβεων προς άλλες πόλεις όπου προσπαθούν να πείσουν τους άρχοντες συνήθως για να συνάψουν ειρήνη ή συμμαχία. Είναι περιττό βέβαια να τονίσουμε τη σημασία χρήσης της γλώσσας στη λογοτεχνία. Οι λέξεις είναι το εργαλείο του ποιητή όπως οι νότες του μουσικού και ο πηλός του γλύπτη. Πρόκειται ασφαλώς για χρήση σε άλλου είδους ύφος, με άλλο τρόπο και με άλλου είδους στόχο, εμβαπτισμένη στην ποιητική θεώρηση των πραγμάτων.

Μία λάθος λέξη στη διπλωματία μπορεί να σημάνει διπλωματική κρίση ή σύγκρουση με πρόσωπα ή παρερμηνεία διεθνών συνθηκών. Ας θυμηθούμε την περιπέτεια του ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης που υποχρεώθηκε σε μεγάλο βαθμό να εγκαταλείψει τις εστίες του λόγω της τουρκικής ερμηνείας μίας και μόνης λέξης στη Σύμβαση ανταλλαγής πληθυσμών της Λωζάννης: tablis" (εγκατεστημένοι). Αλλά και μια άστοχη λέξη στην ποίηση μπορεί να αλλάξει το νόημα όλου του έργου, ενώ μια εμπνευσμένη λέξη μπορεί να φωτίσει ποιητικά ένα ολόκληρο κείμενο («ιδανικές φωνές κι αγαπημένες»).

2. Το δεύτερο σημαντικό στοιχείο για το διπλωμάτη - συγγραφέα είναι, σίγουρα, οι εμπειρίες του διπλωμάτη μέσα από τα ταξίδια και τη γνώση τόπων και νοοτροπιών που έρχονται να πλουτίσουν το στοχασμό του ποιητή. Η βαθύτερη κατανόηση των λαών και των πολιτισμών ανάμεσα στους οποίους ζει ο διπλωμάτης φωτίζει τον κόσμο και τον φέρνει στις πραγματικές του διαστάσεις, γεγονός που επιτρέπει κατόπιν στον ποιητή να στοχαστεί πάνω σ’ αυτόν και να τον περιγράψει. Αναρωτιέμαι αν ο Oκτάβιο Πας θα είχε γράψει τη συγκλονιστική Piedra del Sol, ένα από τα ωραιότερα κείμενα της ισπανικής γλώσσας, αν δεν είχε υπηρετήσει στο Τόκιο και τη Μαδρίτη ώστε να εξοικειωθεί με τη γιαπωνέζικη φιλοσοφία και τον Ισπανικό Εμφύλιο.

Το ταξίδι ανοίγει πάντα τους ορίζοντες του ανθρώπου. Δεν έχει μεγάλη σημασία η χώρα, πλούσια ή φτωχή, όμορφη ή πληκτική, εξωτική ή κοσμοπολίτικη. Σημασία έχει ότι ο νους αρχίζει και κάνει συγκρίσεις, αρχίζει κι αναρωτιέται γιατί η ζωή και ο θάνατος αντιμετωπίζονται σε κάθε σημείο της Γης με άλλο τρόπο –ή, καμιά φορά, με τον ίδιο– και βγάζει τα συμπεράσματά του, όχι μόνο για τον ξένο τόπο αλλά και για τον δικό του, τις περισσότερες φορές κυρίως για τον δικό του. Χαρακτηριστικά είναι τα όσα γράφει η Σουηδική Ακαδημία στην απονομή του Νόμπελ λογοτεχνίας στον διπλωμάτη Ίβο Άντριτς, αναγνωρίζοντας πως το έργο του, και ειδικά το Γεφύρι του Δρίνου (που γράφτηκε αφού επέστρεψε από το πρεσβευτικό πόστο του στο Βερολίνο) «συνδέει τον πολιτισμό και την ιστορία της Βοσνίας με αυτά του υπόλοιπου πλανήτη». Το γνώθι σαυτόν, στην περίπτωση του διπλωμάτη - ποιητή, σε μεγάλο βαθμό πηγάζει και –θα έλεγα– διαμορφώνεται αποφασιστικά από το συγχρωτισμό με άλλους λαούς, άλλες κοινωνίες και άλλες φιλοσοφίες ζωής.

Τέλος, η ζωή στο εξωτερικό δημιουργεί στους διπλωματικούς, λογοτέχνες ή όχι, και μια εσωτερική ανάγκη του νόστου – «το σύνδρομο του Οδυσσέα». Ο Οδυσσέας είναι το μυθικό πρόσωπο που εμφανίζεται πιο συχνά απ’ όλα στην ποίηση του Σεφέρη. Και η Οδύσσεια, με τα πρόσωπά της, την Κίρκη ή τον Ελπήνορα, αποτελεί τη μυθική αναφορά που έχει αφήσει τη σφραγίδα της στην ποιητική του δημιουργία. Αυτό δεν οφείλεται μόνο στο ότι ο Οδυσσέας, όπως και ο σύγχρονος διπλωμάτης, πολλῶν δ᾿ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω[1], αλλά και στην αέναη νοσταλγία που τον χαρακτηρίζει. Πολύ περισσότερο για τον Σεφέρη, που η απώλεια της Σμύρνης τον κάνει να αισθάνεται ότι δεν έχει πια ιδιαίτερη πατρίδα για να επιστρέψει κι ότι θα είναι μόνιμα σ’ ένα συνεχές ταξίδι.

3. Το τρίτο σημαντικό στοιχείο είναι η απόσταση από τα πράγματα που σου δίνει η ζωή μακριά από τη χώρα σου. Στην περίπτωση του Σεφέρη, μακριά από την Ελλάδα. Όπως για όλους μας, η απόσταση σε κάνει να βλέπεις καλύτερα τη γενική εικόνα, το δάσος, και να μην εστιάζεις το βλέμμα στη λεπτομέρεια, στο δέντρο. Ο διπλωμάτης, απαλλαγμένος από τη συνεχή επαφή με τις καθημερινές εξελίξεις και ιδίως με την κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική ατμόσφαιρα στην Ελλάδα, βλέπει πιο καθαρά την εικόνα της πατρίδας, τη θεωρεί μέσα σ’ ένα γενικό, παγκόσμιο πλαίσιο, τη συγκρίνει καθημερινά με τη χώρα όπου βρίσκεται και με τις άλλες χώρες και βγάζει πιο αντικειμενικά συμπεράσματα.  Η απόσταση σε κάνει Έλληνα - πολίτη της οικουμένης, με πιο καθαρή και νηφάλια κρίση για να υπηρετήσεις την πατρίδα σου και να δώσεις τη σωστή, ζυγισμένη συμβουλή για τα εθνικά συμφέροντα στην πολιτική ηγεσία. Ακόμα και σε σχέση με το χρόνο, η θεώρηση της Ελλάδας είναι πιο πλατιά. Ξεπερνά το σήμερα και επικεντρώνεται στην αιώνια, διαχρονική Ελλάδα. Είναι χαρακτηριστικό αυτό που έγραψε ο αμερικανός συγγραφέας Χένρυ Μίλλερ για τον Σεφέρη, ότι «κάθε τι που κοιτούσε ήταν ελληνικό μ' ένα τρόπο που δεν γνώριζε ποτέ πριν φύγει από τη χώρα του».

4. Η τέταρτη προσφορά της διπλωματίας στη λογοτεχνία είναι η καλύτερη γνώση που αποκτούν οι διπλωμάτες για το πώς λειτουργεί πραγματικά ο κόσμος. Οι εμπειρίες τους είναι καθοριστικές, όπως η κατανόηση και η παρακολούθηση των διεθνών σχέσεων, της ακμής και της παρακμής των κρατών, της λειτουργίας της παγκόσμιας οικονομίας, των συμφερόντων που διακυβεύονται σε κάθε περίσταση και σε κάθε χώρα και του τρόπου με τον οποίο αποφασίζουν τα κράτη και οι λαοί. Η απομυθοποίηση κάθε συνωμοσιολογίας, η παρακολούθηση του ρόλου των ηγετών και των κοινωνικών και οικονομικών δυνάμεων μέσα σε μια κοινωνία. Χαρακτηριστικό είναι το βιβλίο του πολωνού συγγραφέα Τσέσλαβ Μίλος, The Captive Mind.  Μετά τα χρόνια που υπηρέτησε ως διπλωμάτης στην Ουάσιγκτον και, στη συνέχεια, στο Παρίσι, περιγράφει από απόσταση τη ζωή στην κομμουνιστική Πολωνία. Πρόκειται για μια ψυχογραφική ανάλυση για το πώς αντιδρά η ανθρώπινη φύση και ιδίως πώς αντιδρούν οι διανοούμενοι στο αυταρχικό καθεστώς του σταλινισμού, προκειμένου να επιβιώσουν. Τους χωρίζει σε τέσσερα χαρακτηριστικά πρότυπα, ανάλογα με την ψευδαίσθηση που δημιουργούν για τον ίδιο τους τον εαυτό.

Η εμπειρία του Σεφέρη από τα Ηνωμένα Εθνη, την πολιτική των ισχυρών κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, το Μεσανατολικό, τις φυλετικές διακρίσεις στη Νότιο Αφρική, το Κυπριακό, τον οδηγεί όμως και σε μια ευρύτερη φιλοσοφική θεώρηση του κόσμου. Διατυπώνει τους νόμους που διέπουν την εξέλιξη της ανθρωπότητας, πάντα υπό το ελληνοκεντρικό πρίσμα. Τους νόμους της Ύβρεως, της Νέμεσης και της Άττης, που είχαν διατυπωθεί κάτω από το ελληνικό φως σε πανάρχαια χρόνια.

5. Η πρόσληψη των εμπειριών με συνειδητό ή ασυνείδητο τρόπο αποτελεί το πρώτο στάδιο της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Το δεύτερο στάδιο είναι η ανατοποθέτηση, η σύνθεση, η μετουσίωση των εμπειριών, έτσι ώστε να ανταποκρίνονται σε συναισθηματικές καταστάσεις, προβληματισμούς ή υπαρξιακές αγωνίες του δημιουργού, κυρίως συνειδητές αλλά με μηχανισμούς πολύ βαθύτερους, ασυνείδητους. Και στο τέλος, η διαμόρφωση του αποτελέσματος αυτής της θαυμαστής διεργασίας σε σχήματα, φράσεις, μελωδίες ή σχέδια, που δημιουργούν αισθητική συγκίνηση. Η φάση αυτή, στην περίπτωση των λογοτεχνών, μεταφράζεται σε βασανιστικό αγώνα της αποτύπωσης οριστικά στο χαρτί, ασφαλώς με σκληρή δουλειά. Την ασυνείδητη διαδικασία έχουν περιγράψει πολλοί μεγάλοι φιλόσοφοι και αναλυτές της αισθητικής αλλά και μεγάλοι ψυχολόγοι.

Στη γλυπτική είναι πολύ γνωστή η ρήση που αποδίδεται στον Μιχαήλ Άγγελο: «είδα τον άγγελο μέσα στο μάρμαρο και σκάλισα μέχρι να τον απελευθερώσω». Την ασυνείδητη διεργασία μετατροπής των εμπειριών και των συναισθημάτων σε στίχους περιέγραψε ο Έλιοτ, στο μνημειώδες δοκίμιό  του, Tradition and the individual talent.

Αλλά και ο Καβάφης την περιέγραψε με τον δικό του μοναδικό τρόπο,  που προσπερνά τις φιλοσοφικές και ψυχολογικές αναλύσεις, στο πεζό ποίημά του «Τα πλοία». Χρησιμοποιεί μια παραβολή: τα πλοία μεταφέρουν

εμπορεύματα από τας αγοράς της Φαντασίας από λεπτάς υάλους και κεράμους διαφανείς, εις τον λευκόν χάρτινον λιμένα. Aπό την Φαντασίαν έως εις το Xαρτί. Eίναι δύσκολον πέρασμα, είναι επικίνδυνος θάλασσα. H απόστασις φαίνεται μικρά κατά πρώτην όψιν, και εν τοσούτω πόσον μακρόν ταξίδι είναι, και πόσον επιζήμιον ενίοτε δια τα πλοία τα οποία το επιχειρούν. [...]

Ο Έλιοτ έλεγε στον Σεφέρη ότι η δημιουργία της ποίησης γίνεται όλο και πιο δύσκολη, γιατί γίνεται όλο και πιο συνειδητή. Πρέπει να έχει κανείς μιαν άλλη δουλειά. Δεν μπορείς να αφιερωθείς μόνο στην ποίηση, γιατί «ένα μεγάλο μέρος της ποιητικής δημιουργίας είναι ασυνείδητο και πρέπει να έχει κανείς ώρες που τον απασχολούν άλλα πράγματα». Να λοιπόν και το πέμπτο στοιχείο συμβολής της διπλωματικής εργασίας που το αναγνωρίζει και ο ίδιος ο Σεφέρης λίγο πριν αποχωρήσει από τη διπλωματία:

Η διπλωματική δουλειά μου μπορεί να μου χρησίμεψε – ίσως αν ήμουν μόνο συγγραφεύς να μην ήταν καλά για μένα. Ίσως να εξανεμιζόμουν όπως τόσοι άλλοι. Αλλά με βάρυνε, με βασάνισε: διαφορά χαρακτήρων ανθρώπων, τόπων (της Ελλάδας) και της εποχής (Μέγας πόλεμος και πόλεμος Κύπρου).  

Για το θέμα αυτό, στα Τρία κρυφά ποιήματα, το πιο εξομολογητικό του ποίημα που είναι και ο απολογισμός της ζωής του, μιλά για τις εμπειρίες που αποκόμισε στα ταξίδια του από τοπία, ανθρώπους και αισθήματα και τη σπαταλημένη ζωή, δηλαδή τη διπλωματική ζωή, που όμως του έδωσε μουσική.  

Το άσπρο χαρτί σκληρός καθρέφτης

επιστρέφει μόνο εκείνο που ήσουν.

Το άσπρο χαρτί μιλά με τη φωνή σου.

τη δική σου φωνή

όχι εκείνη που σ’ αρέσει·

μουσική σου είναι η ζωή

αυτή που σπατάλησες.

Μπορεί να την ξανακερδίσεις αν το θέλεις

αν καρφωθείς σε τούτο τ’ αδιάφορο πράγμα

που σε ρίχνει πίσω

εκεί που ξεκίνησες.

Ταξίδεψες, είδες πολλά φεγγάρια, πολλούς ήλιους

άγγιξες νεκρούς και ζωντανούς

ένοιωσες τον πόνο του παλικαριού

και το βογγητό της γυναίκας

την πίκρα του άγουρου παιδιού –

ό,τι ένιωσες μοιάζει ανυπόστατο

αν δεν εμπιστευτείς τούτο το κενό.

Ίσως να βρεις εκεί ό,τι νόμισες χαμένο·

τη βλάστηση της νιότης, το δίκαιο καταποντισμό της ηλικίας.

Ζωή σου είναι ότι έδωσες

τούτο το κενό είναι ότι έδωσες

το άσπρο χαρτί.

6. Η πιο πρακτική συμβολή της διπλωματίας είναι ασφαλώς η καθημερινή άσκηση στη γραπτή έκφραση. Η καθημερινή σύνταξη διπλωματικών τηλεγραφημάτων, εγγράφων, αναφορών, εκθέσεων, συνεντεύξεων, ομιλιών (και σήμερα πλέον e-mail και ανακοινώσεων στο twitter), είναι άσκηση στην ικανότητα να βρεθεί η κατάλληλη και πιο δόκιμη λέξη για κάθε έννοια, κάθε απόχρωση της σκέψης και μάλιστα με απόλυτη ακρίβεια και, γι’ αυτό, απαιτητική και καθόλου ευκαταφρόνητη. Η διαδικασία αυτή οξύνει και το μυαλό του ποιητή, την εξοικείωσή του με το βάρος και το χρώμα της κάθε λέξης, έστω και αν χρησιμοποιείται σε τελείως διαφορετικό ύφος από το λογοτεχνικό.

Ιδιαίτερη σημασία έχει στην περίπτωση του Σεφέρη για δύο λόγους. Η προσήλωσή του στην τελειότητα, η αντιπάθειά του σε οτιδήποτε πρόχειρο, καθιστούσε αυτή την άσκηση σκληρή και ουσιαστική. Επιπλέον, πολλά από τα χαρακτηριστικά που έπρεπε να έχει η διπλωματική πένα ήταν τα ίδια με όσα είχε επιλέξει ο ίδιος για την ποιητική πένα. Η συντομία, η λιτότητα, το δωρικό ύφος χωρίς στολίδια και η τεράστια αντιπάθεια στην επιτήδευση, την πολυλογία και τη ρητορεία, όλα αυτά ήταν κοινά για τον Σεφέρη και στις δύο ιδιότητές του.

 

Στοχαστικότητα

7. Μιλώντας ειδικά για τον Σεφέρη πρέπει να προσθέσουμε κάτι ακόμα. Κάθε φορά που το επάγγελμά του τον οδήγησε σε θέσεις κοντά στην εξουσία, σε πολύ κρίσιμες και τραγικές στιγμές για τον τόπο, έχω την αίσθηση ότι είναι βαθύτερη η επίδραση όλων των παραγόντων που αναλύσαμε. Είναι σίγουρα βαθύτερο το αποτέλεσμα, πιο στοχαστικό. Υπάρχει μια ιδιαίτερη κατηγορία ποιημάτων όπου η διπλωματική εμπειρία γίνεται βουβός πόνος κι εκτονώνεται στο ποιητικό γράψιμο, παίρνοντας όμως και υπαρξιακές διαστάσεις.

Αυτού του είδους τα ποιήματα στο σεφερικό έργο ξεκινούν από μια εκτόνωση, όμως με την ιδιοφυΐα του ποιητή στη δημιουργική ασυνείδητη διαδικασία των απροσδόκητων και ποικίλων συνδυασμών που αναφέραμε πιο πάνω παίρνουν διαστάσεις της «μεγάλης ποίησης» για την οποία γράφει ο Έλιοτ. Ξεπερνούν τον τόπο και το χρόνο, γίνονται κάτι πολύ σπουδαιότερο από ένα ξέσπασμα, γίνονται στοχασμός για την ανθρώπινη μοίρα.

Στην Κίχλη, τον Τελευταίο σταθμό, τον Βασιλιά της Ασίνης εντοπίζεται, κατά τη γνώμη μου, η πιο κρίσιμη και πιο ενδιαφέρουσα συμβολή της διπλωματικής δουλειάς στο έργο του. Από τα ποιήματά του φαίνεται καθαρά πως η αγωνία του διπλωμάτη που βλέπει από πολύ κοντά, όχι μόνο σαν απλός πολίτης αλλά μέσα από τη δουλειά του, τον πόλεμο ή τον εμφύλιο να πλησιάζει αναπόφευκτα, μετατοπίζεται με μοναδικό τρόπο στην ποίηση και την κεντρίζει, συντελώντας στη δημιουργία πολύ μεγάλων έργων.

Κι αυτή η συμβολή, ειδικά στους δίσεκτους καιρούς στους οποίους έζησε, έχει ένα ακόμη ενδιαφέρον χαρακτηριστικό: επηρεάζει τον ήδη ευεπίφορο χαρακτήρα του στο τραγικό. Η διπλωματία τού δίνει ως προς αυτό την πρώτη ύλη και η ποίηση την επεξεργάζεται ποιητικά. Η συναίσθηση του αναπότρεπτου, η αδυναμία να αλλάξει την εξέλιξη των πραγμάτων που καθημερινά είναι υποχρεωμένος να παρακολουθεί και να αναλύει υπηρεσιακά, η συνέχιση της ζωής προς το αδιέξοδο, γιατί δεν  μπορεί να γίνει αλλιώς, εμπίπτουν χωρίς αμφιβολία στην έννοια και τον ορισμό του τραγικού. Τον διαμορφώνουν ως τον σύγχρονο έλληνα τραγικό ποιητή.

  

[1] Ομήρου Οδύσσεια, στους πρώτους στίχους.

Βασίλης Παπαδόπουλος

Πρέσβης και συγγραφέας. Υπηρετεί ως Γενικός Γραμματέας της Προεδρίας της Δημοκρατίας. Κυκλοφορεί το βιβλίο του: Διπλωματία και ποίηση. Η περίπτωση του Γιώργου Σεφέρη.

Τελευταία άρθρα από τον/την Βασίλης Παπαδόπουλος

Προσθήκη σχολίου

Όλα τα πεδία είναι υποχρεωτικά. Ο κώδικας HTML δεν επιτρέπεται.