Σύνδεση συνδρομητών

Ο μικρόκοσμος της Αριστεράς

Τρίτη, 11 Νοεμβρίου 2014 10:32
Ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ με την επικεφαλής της κοσμικής συνιστώσας της Αριστεράς.
Ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ με την επικεφαλής της κοσμικής συνιστώσας της Αριστεράς.

Ο αριστερός στην Ελλάδα του 2014 φαίνεται ότι ζει στον δικό του μικρόκοσμο. Στην πιο απεχθή του μορφή, αυτός είναι ένας κόσμος που ο εμπρησμός στα γραφεία μίας εφημερίδας είναι πράξη αντίστασης, ενώ στην πιο συμπαθή του μορφή, είναι ένας κόσμος που η τύχη της ΔΗΜΑΡ έχει σημασία για τον τόπο. Υπό ομαλές συνθήκες, η σύγκριση μεταξύ τρομοκρατών και κοινοβουλευτικών κομμάτων θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ατυχής, αλλά είναι γεγονός ότι ο αυτοαποκαλούμενος «αριστερός» έχει πολλές και διαφορετικές εκτιμήσεις για το τι σημαίνει Αριστερά. Αντλεί μάλιστα αυτή του την εκτίμηση σε σχέση με τις υπόλοιπες ομάδες εντός του ίδιου χώρου. Εξού κι η αναπόφευκτη σύγκριση στη βάση ενός «αριστερόμετρου» που έχει και ακραίες τιμές. Δυστυχώς επί του παρόντος το αριστερόμετρο αυτό κάνει ζημιά στην Αριστερά και υπονομεύει τις προσπάθειες ανασυγκρότησής της.

Η σύγκριση και η κατηγοριοποίηση των ατόμων ως μελών ή οπαδών αριστερών πολιτικών οργανώσεων δεν γίνεται από εξωτερικούς παρατηρητές. Σύμφωνα με τη θεωρία της αυτοκατηγοριοποίησης, γίνεται από τα ίδια τα άτομα που αυτοκατηγοριοποιούνται ως μέλη ομάδων στη βάση μίας συγκριτικής και μίας κανονιστικής αξιολόγησης. Η συγκριτική αξιολόγηση αφορά την εκτίμηση ότι τα μέλη της αριστερής ομάδας στην οποία ανήκουν έχουν περισσότερες ομοιότητες μεταξύ τους από όσο με τα μέλη άλλων αριστερών ομάδων και η κανονιστική αξιολόγηση αφορά τις νόρμες και τους κανόνες που ενστερνίζεται η κάθε ομάδα χωριστά.

Η αντίσταση στο μνημόνιο, η δημοκρατική παράταξη, ο κομμουνισμός, ο αναρχοκομμουνισμός παρέχουν τέτοια πλαίσια κανόνων. Αν κρίνουν τα άτομα ότι η νόρμα της αντίστασης στο μνημόνιο χαρακτηρίζει μία ομάδα ανθρώπων (κανονιστική αξιολόγηση), για παράδειγμα την ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ, και πως οι διαφορές μεταξύ των οπαδών του ΣΥΡΙΖΑ είναι μικρότερες από τις διαφορές τους με τα μέλη άλλων ομάδων (συγκριτική αξιολόγηση), τότε είναι πολύ πιθανό να εξηγούν τη συμπεριφορά των μελών του ΣΥΡΙΖΑ με γνώμονα αυτή τους την ιδιότητα. Αν περαιτέρω με βάση τις εμπειρίες τους, τις αξίες και τους στόχους τους, οι ίδιοι νιώθουν ότι ταυτίζονται με την ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ, η συμπεριφορά τους επίσης θα καθοριστεί από τους κανόνες και τις νόρμες του ΣΥΡΙΖΑ.

Η θεωρία της αυτοκατηγοριοποίησης προτείνει ότι μετά την κατηγοριοποίηση, οι αντιλαμβανόμενες διαφορές με τις άλλες ομάδες επιτείνονται ασυνείδητα. Δεν είναι τυχαίο ότι στελέχη, μέλη και υποστηρικτές κοινοβουλευτικών και εξωκοινοβουλευτικών (κεντρο)αριστερών πολιτικών σχηματισμών νιώθουν ότι τους χωρίζουν τόσα πολλά. Προασπίζονται σθεναρά τις θέσεις τους και τονίζουν τις αντιθέσεις τους. Άπειρα είναι τα άρθρα σε εφημερίδες ή τα σχόλια σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης που υιοθετούν τις θέσεις αυτές με περισσή αυτοπεποίθηση, πολύ συχνά ενάντια στους υπολοίπους σχηματισμούς της αριστεράς. 

Το ερώτημα που τίθεται είναι αν οι διαφορές που προτάσσουν αυτοί οι κοινωνικοί σχηματισμοί εκφράζουν κάποιο σοβαρό πολιτικό διακύβευμα. Δεν θα μπορούσε να προταχθεί μία θεμελιώδης αρχή όπως η ισότητα ή το κοινωνικό κράτος και μία συνολική ατζέντα που θα κατάπινε όλους αυτούς τους πολύχρωμους σχηματισμούς προς όφελος μίας ενιαίας αριστερής προοδευτικής ταυτότητας; Σε καμία περίπτωση, θα πουν οι ίδιοι, καθώς βλέπουν αγεφύρωτα χάσματα στις θέσεις που με τόσο σθένος υπερασπίζονται.

Οι δεξιοί, θα μου πείτε, δεν επιδεικνύουν αντίστοιχη ασυνεννοησία; Όχι σε αυτό το βαθμό. Συμφωνούν επί της αρχής σε κάποιες συντηρητικές κατευθυντήριες γραμμές τύπου «Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια» και δεν βλέπουν την ανάγκη να προχωρήσουν σε περαιτέρω ανάλυση. Ακόμη κι αν η εποχή του μνημονίου παρήγαγε φαινόμενα Ανεξάρτητων Ελλήνων και Χρυσής Αυγής, η τρέχουσα δημοσκοπική τάση δείχνει ότι, στη μεταμνημονιακή εποχή, αυτά τα φαινόμενα θα συρρικνωθούν και η συντηρητική παράταξη θα είναι σχετικά ενωμένη. Η κατηγορία του συντηρητικού δεξιού δείχνει πολύ πιο συμπαγής και νοηματοδοτική από αυτή του προοδευτικού αριστερού.

Η Αριστερά παγκοσμίως βέβαια αντιμετωπίζει την πρόκληση του επαναπροσδιορισμού της ταυτότητας της. Η ελληνική Αριστερά, με τις τρέχουσες δυσκολίες που περνά η οικονομία, είναι λογικό να περνά ακόμη μεγαλύτερη κρίση. Σοβαρή συζήτηση, όμως, γύρω από την ταυτότητα του προοδευτικού αριστερού, με τρόπο που να μπορεί να συμπαραταχθεί η ελληνική κοινωνία, δεν έχει γίνει. Η «αντίσταση στο μνημόνιο» του ΣΥΡΙΖΑ έχει ημερομηνία λήξης, η «ανανεωτική Αριστερά» της ΔΗΜΑΡ πέρασε την ημερομηνία λήξης πρόσφατα, η «δημοκρατική παράταξη» του ΠΑΣΟΚ λίγο πιο παλιά και ο «κομμουνισμός» του ΚΚΕ προ πολλού. Ο αναρχοκομμουνισμός που τροφοδοτεί την τρομοκρατία δεν μπορεί ποτέ να αποτελέσει υγιή αριστερή κοινωνική δύναμη και για το ΠΟΤΑΜΙ 

Η λέξη Αριστερά είναι ταμπού. Η κατηγορία του αριστερού χρειάζεται λοιπόν αναμφίβολα συνολικό και ριζικό επαναπροσδιορισμό.

Ο ριζικός επαναπροσδιορισμός δεν μπορεί να μην λάβει υπ' όψη ότι η όποια αυτοκατηγοριοποίηση πραγματοποιείται στη βάση του κοινωνικού πλαισίου που νοηματοδοτεί. Η συμπεριφορά που ατόμου μπορεί να καθορίζεται ανά πάσα στιγμή από την αυτοκατηγοριοποίησή του, για παράδειγμα, ως οπαδού του Ολυμπιακού (στο γήπεδο), ως πατέρα (στο σπίτι), ως Έλληνα (σε μία συζήτηση για εθνικά θέματα). Η πολιτική του συμπεριφορά επίσης μπορεί να καθοριστεί από την ιδιότητα του ως πατέρα, ως Έλληνα, ακόμη και, δυστυχώς, ως οπαδού του Ολυμπιακού. Βεβαίως καθορίζεται πιο συχνά από την ιδιότητα του ως οπαδού του ΣΥΡΙΖΑ, της ΔΗΜΑΡ,  του ΠΑΣΟΚ ή του ΚΚΕ. Αν και μπορεί να αναγνωρίσει κάποιος ότι είναι παράλληλα και αριστερός, η ταυτότητα αυτή εν τούτοις αδυνατεί να τον φέρει πιο κοντά με τα μέλη άλλων αριστερών παρατάξεων. Ο επαναπροσδιορισμός λοιπόν πρέπει να στοχεύει στην αλλαγή πεποιθήσεων και ιδεών ώστε όταν οι πολίτες προβαίνουν σε πολιτικές συμπεριφορές, να το κάνουν με βάση την υπερκείμενη συλλογική ταυτότητα του αριστερού και προοδευτικού ανθρώπου, και λιγότερο με βάση την επιμέρους ιδιότητα του μέλους των μεμονωμένων αριστερών παρατάξεων.


Η 
νοηματοδότηση της κατηγορίας του αριστερού, προοδευτικού ανθρώπου δίνει την προοπτική στις αριστερές κοινωνικές δυνάμεις να ασκήσουν κάποια στιγμή την εξουσία με πραγματική λαϊκή βούληση και ουσιαστική εντολή διακυβέρνησης. Δεν είναι μάλιστα λίγοι αυτοί που ανοίγουν τη συζήτηση της διαμόρφωσης της ταυτότητας του αριστερού του 21ου αιώνα. Γενικά δεν είναι πολύ πειστικοί καθώς προέρχονται συνήθως από το χώρο του ΠΑΣΟΚ που αυτή τη στιγμή συγκυβερνά πλάι σε μία δεξιά παράταξη. Πέρα όμως από αυτό, η απλή περιγραφή του ιδεώδους του σύγχρονου αριστερού δεν αρκεί. Αντί λόγων, το πρότυπο μίας ομάδας μπορεί να αναδειχθεί πιο αποτελεσματικά από ένα άτομο που θα ενσαρκώνει τις ιδέες της αριστεράς και θα προταθεί από περισσότερες της μίας παράταξης. Πριν ένα χρόνο (προ ΠΟΤΑΜΙΟΥ και Ελιάς) είχα προτείνει μία, χάριν παραδείγματος, διαδικασία ανάδειξης κοινού ηγέτη για τη ΔΗΜΑΡ και το ΠΑΣΟΚ, όταν είχαν σαφώς περισσότερα ερείσματα στην κοινωνία. Τώρα μάλλον χρειάζεται και η συνδρομή του ΠΟΤΑΜΙΟΥ, ενδεχομένως και του κόμματος Λυκούδη. Μακάρι να συμμετείχε και ο ΣΥΡΙΖΑ και το ΚΚΕ, αλλά τα κόμματα αυτά, για τους δικούς τους λόγους το καθένα, έχουν άλλη ατζέντα. Όσο πιο υπερκομματική η διαδικασία ανάδειξης κοινού ηγέτη πάντως, τόσο πιο κοντά θα έρθουν οι αριστεροί στην κατάκτηση μίας ενιαίας ταυτότητας.

Όπως όμως υπάρχει από τη μία πλευρά το όραμα της ενωμένης Αριστεράς, υπάρχουν από την άλλη πλευρά μικροκομματικές σκοπιμότητες, υπέρογκοι εγωισμοί, ιδέες που φανατίζουν. Είναι παραπάνω από πιθανό το ενδεχόμενο οι δυνάμεις να συνεχίσουν να κλείνονται στα χαρακώματα του μικρόκοσμου της αριστεράς και να μαλώνουν για τις διαφορές τους, προσομοιάζοντας σκετς των Μόντυ Πάιθονς. Δραστικές και αποφασιστικές λύσεις για σύγκλιση υπάρχουν, αλλά φοβάμαι ότι κανένας δεν νιώθει έντονη την ανάγκη να προσχωρήσει σε ένα υπέρτερο σχηματισμό όσο έχει κάποια δύναμη στα χέρια του που πηγάζει είτε από την καρέκλα της εξουσίας, είτε από την υπερεκτιμημένη αυθεντία της γνώμης του, είτε από την ισχύ της τρομοκρατίας. Καλωσήρθατε λοιπόν στον πολύχρωμο μικρόκοσμο της Αριστεράς.

Αλέξιος Αρβανίτης

Διδάκτωρ κοινωνικής ψυχολογίας. Διδάσκει στο τμήμα ψυχολογίας του Οικονομικού Κολλεγίου Αθηνών (BCA), στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα κατάρτισης στις διαπραγματεύσεις του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και στο τμήμα ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης

Προσθήκη σχολίου

Όλα τα πεδία είναι υποχρεωτικά. Ο κώδικας HTML δεν επιτρέπεται.