Η προσπάθεια σύγκρισης του αγιορειτισμού με το κίνημα των ζαπατίστας, στην οποία προέβη ο Αλέξης Τσίπρας κατά τη διαμονή του στο Άγιον Όρος (http://www.avgi.gr/article/3633691/al-tsipras-oi-agioreites-ensarkonoun-to-sunthima-ton-zapatistas-ola-gia-olous-tipote-gia-mas-), σε συνδυασμό με την ανάδειξη του αντικαταναλωτικού τρόπου ζωής των μοναχών ως προτύπου, καταδεικνύουν όχι γκάφα, αλλά μια αντι-νεωτερική πρόσληψη της νεωτερικότητας.
Δεν είναι μεγάλη η σχέση του αγιορειτισμού με τη νεωτερικότητα. Παράδοση, πολιτικός ρόλος της θρησκείας, μοναστική κοινοκτημοσύνη, αποχώρηση από τα εγκόσμια από τη μία πλευρά, κατασκευή ατόμου με τη φιλοδοξία να βιογραφήσει τη ζωή του και πολιτικότητα διά μέσου του κράτους από την άλλη. Πώς θα μπορούσε εκ πρώτης όψεως να υπάρχει η οποιαδήποτε σχέση;
Η σχέση αυτή προκύπτει αφ' ενός ως απότοκο θεωρητικών και πολιτικών αποριών αφ' ετέρου της ελληνικής πραγματικότητας. Ως προς το πρώτο είναι γνωστό ότι ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ (και το κόμμα του) είναι ένας εκ των de jure εκπροσώπων στην Ελλάδα μιας ισχυρότατης κριτικής της φιλελεύθερης νεωτερικότητας, του μαρξισμού και της Αριστεράς εν γένει. Όμως αυτή η κριτική κατ' αρχήν φιλοδοξεί να αποδομήσει τη φιλελεύθερη νεωτερικότητα από την οπτική του μέλλοντος: υπ’ αυτήν την έννοια το κράτος και η ατομική ιδιοκτησία μέσων παραγωγής εμποδίζουν το μέλλον, του οποίου οι κολλεκτίβες που επαγγέλλεται είναι προϊόν συνεργασίας ελευθέρων και ίσων ατόμων. Δεν είναι της παρούσης να αποτιμηθούν 170 χρόνια κριτικής, αρκεί να τονιστεί εδώ ότι η μέχρι τώρα αποτυχία της πρακτικής έλευσης του κόσμου που ευαγγελίζεται αυτή η παράδοση έχει προκαλέσει κατά καιρούς σε εκπροσώπους της απογοήτευση και η έχθρα προς το φιλελευθερισμό είναι τέτοια που τα όρια ανάμεσα σε μια μοναστική κοινοκτημοσύνη και την ελεύθερη κολλεκτίβα μπορεί να γίνουν δυσδιάκριτα: η Αριστερά όχι ως το επόμενο στάδιο της νεωτερικότητας αλλά ως η άρνησή της.
Η εξέλιξη αυτή έχει εν πολλοίς προκληθεί από τη λειτουργία του σύγχρονου ατόμου: ήδη η προβληματική της δημιουργίας «ψευδών αναγκών» από τον καπιταλισμό στην παραδοσιακή αριστερή σκέψη προκαλεί μια ένταση με την ελευθερία του ατόμου. Εν τέλει βέβαια διακηρυσσόταν η αρχή «στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του», αλλά ο προσδιορισμός της ανάγκης είναι μαύρο κουτί της αριστερής αντικαπιταλιστικής σκέψης. Η ανάδειξη αντι-αναπτυξιακών προταγμάτων (λόγω π.χ. ανάγκης προστασίας του περιβάλλοντος ή της πρακτικής διαπίστωσης ότι η παραγωγικότητα του καπιταλισμού είναι ίσως αξεπέραστη σε αντίθεση με ό,τι λεγόταν από το πρώην ανατολικό μέτωπο) προσκαλεί πολλούς αριστερούς σε μια κριτική της έννοιας της προόδου, όχι πολύ διαφορετική από μία επιστροφή στη συντήρηση: η ολιγάρκεια και ο αντικαταναλωτισμός είναι καλύτερες από το σήμερα.
Τα ανωτέρω σκιαγραφούν τις δηλώσεις του προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ. Αν συμπληρωθεί το παζλ με την ελληνική πραγματικότητα, τούτες διαφωτίζονται πλήρως. Αφ' ενός η ορθόδοξη παράδοση στην Ελλάδα διαδραματίζει ακόμη σοβαρό ρόλο, τούτο οφείλεται και στη σχετική ιστορική ευφυΐα του ελληνορθόδοξου κλήρου να αποφεύγει σε μεγάλο μέρος της ιστορίας του τις πολιτικές ταυτίσεις. Αφ' ετέρου η ελληνική κοινωνική δομή πόρρω απέχει από την κλασική ανάλυση της μονοκόμματης ύπαρξης μεγάλου κεφαλαίου από τη μία, μισθωτής μάζας από την άλλη. Ο ελληνικός κοινωνικός σχηματισμός παραμένει σε μεγάλο βαθμό μικροαστικός, με ατομικές και κλαδικές οικονομικές διαφοροποιήσεις και η διάκριση Αριστεράς-Δεξιάς, αν και υπαρκτή, δεν μπορεί να εγγραφεί απροβλημάτιστα στα δυτικά μοντέλα. Κατά τούτο, η μεταφορά δυτικών προτύπων σκέψης en bloc λειτουργεί συχνότατα ως ψευδής ιδεολογία στην ελληνική πραγματικότητα. Τα κομπλιμέντα του Τσίπρα στην αγιορείτικη πολιτεία και στη συντηρητική παράδοση είναι μια στιγμή αλήθειας ενός Έλληνα νοικοκυραίου.
Ιωάννης Κουτσούκος. Νομικός, υποψήφιος διδάκτορας συνταγματικού δικαίου στο Paris 1.
