Σύνδεση συνδρομητών

Ο Χομπς για τον πόλεμο

Πέμπτη, 12 Οκτωβρίου 2023 18:50
Thomas Hobbes, Χαρακτικό του William Faithorne, 1668. Ο συγγραφέας του Λεβιάθ, μεταξύ άλλων, έχει γράψει για τον πόλεμο ότι «όταν παραχωρείται η συγχώρεση σ' όσους εμμένουν στην έχθρα, δεν πρόκειται για ειρήνη, αλλά για φόβο»
William Faithorne / Wellcome Images
Thomas Hobbes, Χαρακτικό του William Faithorne, 1668. Ο συγγραφέας του Λεβιάθ, μεταξύ άλλων, έχει γράψει για τον πόλεμο ότι «όταν παραχωρείται η συγχώρεση σ' όσους εμμένουν στην έχθρα, δεν πρόκειται για ειρήνη, αλλά για φόβο»

Με αφορμή τη δικαιολόγηση των απάνθρωπων πρακτικών των τρομοκρατών της Χαμάς από ορισμένους «ρεαλιστές» πάνω σε μια interest-based λογική, κάνω ορισμένους παραλληλισμούς με τη σκέψη του Χομπς, η οποία –αδίκως αν ρωτάτε τη γνώμη μου– έχει συνδεθεί με τον κυνισμό. Η κυρίαρχη ερμηνεία πάντως, αν και όχι η μοναδική, καθώς ήδη προκύπτουν νέες μελέτες που δίνουν διαφορετική διάσταση στη χομπσιανή πολιτική φιλοσοφία, περιγράφει τον Χομπς ως κυνικό και ακραιφνή ρεαλιστή που δεν πίστευε στην ύπαρξη ηθικών περιορισμών κατά τη διεξαγωγή του πολέμου. Κάτι τέτοιο φυσικά δεν προκύπτει από μια συνολική εξέταση των γραπτών του, βασίζεται δε σε μια αποσπασματική, και τελικώς παραπλανητική, ερμηνεία τους. Όσον αφορά την ωμότητα και την αναλγησία, ο άγγλος φιλόσοφος έχει πολύ ενδιαφέροντα πράγματα να μας πει.

Αρχικά, πρέπει να τονιστεί ότι ο πρώτος και θεμελιώδης Νόμος της Φύσης είναι να επιδιώκουμε την ειρήνη όποτε αυτό είναι εφικτό, αλλιώς να εκμεταλλευόμαστε τα πλεονεκτήματα του πολέμου. Εδώ γίνεται ξεκάθαρο ποια κατάσταση είναι επιθυμητή: η ειρήνη. Από την άλλη, όταν η ειρήνη δεν είναι εφικτή, ο άνθρωπος οφείλει για την αυτοσυντήρησή του να κάνει χρήση των πλεονεκτημάτων του πολέμου. Πουθενά ο Χομπς δεν παροτρύνει τον αναγνώστη να επιθυμεί τον πόλεμο ως κατάσταση ζωής, ούτε ότι κάθε πράξη δικαιολογείται αν γίνεται για την αυτοσυντήρηση. Όλο το υπόλοιπο χομπσιανό σύστημα λειτουργεί στοχεύοντας ακριβώς στην υιοθέτηση ειρηνόφιλων τάσεων μεταξύ ανθρώπων και κρατών. Υπ’ αυτή την έννοια, ο Χομπς εντάσσει στους Νόμους της Φύσης τη συγχώρεση, όταν δεδηλωμένα ο δράστης έχει μετανιώσει, ενώ χαρακτηρίζεται ως νόμος της φύσης η αποφυγή της σκληρότητας και της βαναυσότητας. Ιδιαίτερα αυτός ο νόμος δεν παύει να ισχύει ούτε εν καιρώ πολέμου, παρά τη διαδεδομένη άποψη ότι στον πόλεμο οι νόμοι σιωπούν: «όμως, υπάρχουν ορισμένοι φυσικοί νόμοι, η τήρηση των οποίων δεν σταματά ούτε εν καιρώ πολέμου· γιατί δεν μπορώ να καταλάβω πώς μπορεί να συμβάλλει η μέθη ή η σκληρότητα (δηλαδή, η εκδίκηση που δεν αφορά το μελλοντικό καλό) στην ειρήνη ή την αυτοσυντήρηση κάθε ανθρώπου» [Περί του Πολίτη, κεφ. ΙΙΙ, υποσημ. 2, 165].

Τι μας διδάσκει εδώ ο Χομπς λοιπόν; Ότι ακόμα και στον πόλεμο υπάρχουν νόμοι ή, αν θέλετε, κανόνες, οι οποίοι απαγορεύουν συγκεκριμένες συμπεριφορές γιατί αυτές δεν ενθαρρύνουν την εμπέδωση της ειρήνης. Το βλέμμα του είναι πάντα στραμμένο στην ειρήνη, ακόμα και εν καιρώ πολέμου. Για παράδειγμα, όταν ένα κράτος ή τέλος πάντων μια πολιτική οντότητα επιδεικνύει κατά τη διάρκεια πολέμου εξαιρετικά απάνθρωπες πρακτικές, τότε απωθεί ακόμα περισσότερο τους αντιπάλους του, μειώνοντας ταυτόχρονα και τις πιθανότητες για να τεθούν τα μελλοντικά θεμέλια της ειρήνης. Πώς θα μπορέσει κάποιος να ξεκινήσει συζητήσεις για τον τερματισμό του πολέμου, όταν ο υπαίτιος επιδεικνύει προκλητικά τη σκληρότητα και την απανθρωπιά του, οι οποίες ούτε συμβάλλουν στην εξέλιξη του πολέμου, ούτε μετέπειτα στην ειρήνη, αλλά ικανοποιούν μονάχα τις πιο ποταπές και σκοτεινές κλίσεις του ανθρώπου; Επομένως, το βάρος εδώ μετατίθεται στον εγκληματία και όχι σε εκείνον που προσπαθεί να σωθεί από τη βαρβαρότητα και την απανθρωπιά του πρώτου. Αντίθετα, σήμερα κάποιοι θα δικαιολογήσουν τους βιασμούς, τη σκύλευση νεκρών, τη μαζική σφαγή μωρών, και γενικότερα κάθε είδους βαρβαρότητα, γιατί λέει με αυτόν τον τρόπο τιμωρείται για τη συμπεριφορά του το κράτος του Ισραήλ.

Σε μια χομπσιανή ανάγνωση, οι πρακτικές των τρομοκρατών της Χαμάς δεν ευνοούν την επίτευξη της ειρήνης, όπως υποκριτικά διατείνονται οι εγχώριοι υποστηρικτές τους, αλλά κάνουν οτιδήποτε είναι δυνατόν για να δείξουν τον βούρκο της απανθρωπιάς τους και να απωθήσουν τον πολιτισμένο κόσμο. Μάλιστα, από τη στιγμή που καμαρώνουν για τα εγκλήματά τους και τα δημοσιοποιούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως τρόπαια όλη αυτή την περίοδο, δεν υφίστανται οι απαραίτητες προϋποθέσεις για να μπορέσουν γενικότερα η Δύση και ειδικότερα το Ισραήλ να αφήσουν πίσω τους αυτή τη σκοτεινή περίοδο, καθώς κάτι τέτοιο δεν θα ισοδυναμούσε με ειρήνη αλλά με φόβο: «όταν όμως παραχωρείται η συγχώρεση σ' όσους εμμένουν στην έχθρα, δεν πρόκειται για ειρήνη, αλλά για φόβο» [Λεβιάθαν, 15.18].

Αυτά διδάσκει ο Χομπς –και πολλά ακόμα αλλά δεν μπορούν να εκτεθούν εδώ– και όχι έναν ψευδεπίγραφο ρεαλισμό που αποθεώνει τη βαρβαρότητα.

Προσθήκη σχολίου

Όλα τα πεδία είναι υποχρεωτικά. Ο κώδικας HTML δεν επιτρέπεται.