Η εποχή του χαλκού λήγει σιγά σιγά για τον Παγκόσμιο Ιστό. Κράτησε αρκετά και σε λίγο καιρό θα μας φαίνεται πρωτόγονο να ρωτάμε κάτι το Google και να μας φέρνει 1 εκατομμύριο αποτελέσματα, ιεραρχημένα βέβαια, αλλά τα οποία θα πρέπει να λιχνίσουμε για να ξεχωρίσουμε την ήρα από το στάρι. Μπαίνουμε λοιπόν στην εποχή του σιδήρου και αυτό γίνεται με την Παραγωγική Τεχνητή Νοημοσύνη. Φέτος είναι η χρονιά της. Με πρωτοπόρο το ChatGPT, για το οποίο δεν χρειάζονται ιδιαίτερες συστάσεις.

Ωστόσο, η Παραγωγική ΤΝ, αυτή η μορφή υποκατάστασης του ανθρώπινου νου που ενέσκηψε ως τυφώνας στις αρχές του χρόνου, απειλεί να αλλάξει δραστικά τον τρόπο που ζούμε και εργαζόμαστε, να καταργήσει επαγγέλματα, να θολώσει τα  όρια του ανθρώπινου και του τεχνητού και να δημιουργήσει νέους κανόνες δεοντολογίας. Άπειροι χρήστες την εμπιστεύονται τυφλά, ακόμη και για κρίσιμες επαγγελματικές δραστηριότητες, ως τον υπέρτατο παντογνώστη. Όμως πόσο αξιόπιστο είναι αυτό και τα παρόμοια εργαλεία που έχουν εμφανιστεί;

Ένα αρκετά καλό τεστ είναι να ρωτήσουμε το ChatGPT πώς καταλαβαίνει και πώς ερμηνεύει τις ελληνικές παροιμίες. Ο παροιμιακός λόγος έχει αρκετές δυσκολίες κατανόησης για μία μηχανή: είναι μεταφορικός, συχνά ιδιολεκτικός, και δεν απαντά πολύ συχνά στα κείμενα που καταβροχθίζει ένα μεγάλο γλωσσικό μοντέλο, όπως το ChatGPT,  προκειμένου να εκπαιδευτεί. Το τεστ είναι ελαφρά στημένο στα ελληνικά, επειδή τη νεοελληνική γλώσσα δεν την ομιλεί ούτε τη γράφει μεγάλος πληθυσμός, και συνεπώς ο όγκος των κειμένων που παράγεται  δεν έχει καμία σχέση με τον όγκο των αγγλικών – ή ακόμη και των σουαχίλι, μίας γλώσσας που ομιλείται από περίπου 100 εκατομμύρια ανθρώπους ως μητρική ή ως δεύτερη γλώσσα στην Αφρική. Αλλά στα ελληνικά δεν θα χρησιμοποιήσουμε το ChatGPT για να «γράψουμε» λόγου χάριν μία αναφορά, μία ομιλία ή μία παρουσίαση; Συνεπώς με τα ελληνικά θα πορευτούμε, και εκεί θα πρέπει να το  κρίνουμε, για την ώρα τουλάχιστον. Χωρίς λοιπόν άλλη  χρονοτριβή, και χωρίς σχολιασμό, ας δούμε πώς απαντά το θαυματουργό εργαλείο όταν το ρωτήσουμε τι σημαίνουν χαρακτηριστικές ελληνικές παροιμίες.

Τα κουκιά

1.     Πότε ο Γιάννης δεν μπορεί πότε ο κώλος τον πονεί

Πότε λέγεται: Για να περιγράψει μια κατάσταση όπου κάποιος αισθάνεται ανυπόφορη ή απροσδόκητη δυσφορία ή δυσκολία, χωρίς συγκεκριμένη αιτία ή πρόβλεψη.

Στο παράδειγμα αυτό, η φράση αναφέρεται σε δύο διαφορετικά πρόσωπα: τον Γιάννη και τον κώλο του. «Ο Γιάννης» μπορεί να αντιπροσωπεύει ένα άτομο και «ο κώλος του» είναι μια περιγραφή μιας συγκεκριμένης σωματικής περιοχής.

Η παροιμία αυτή υποδηλώνει ότι η ζωή μας μπορεί να είναι γεμάτη απρόβλεπτες στιγμές και αναπάντητα ερωτήματα. Περιγράφει το γεγονός ότι συχνά αντιμετωπίζουμε καταστάσεις που δεν μπορούμε να κατανοήσουμε ή να ελέγξουμε, και αυτές οι στιγμές μπορεί να προκαλέσουν σύγχυση, πόνο, ή δυσκολία στη ζωή μας.

Τι διδάσκει: Να αντιμετωπίζουμε μεγάλη επιείκεια και αντοχή, αντιμετωπίζοντας τις προκλήσεις της ζωής με αισιοδοξία και προσαρμοστικότητα.

2.    Κάλλιο δέκα και στο χέρι παρά πέντε και καρτέρει*

Πότε λέγεται: Για να υπογραμμίσει ότι είναι προτιμότερο να έχετε κάτι βέβαιο ή σίγουρο (δέκα στο χέρι) παρά να περιμένετε κάτι αβέβαιο ή πιθανό αλλά μη βέβαιο (πέντε και καρτέρι).

Τι διδάσκει: Τη σημασία του να αξιοποιείτε τις διαθέσιμες ευκαιρίες και να επιλέγετε την ασφαλέστερη ή πιο βέβαιη επιλογή, παρά να επιμένετε σε αβέβαιες ή ενδεχόμενες επιλογές που μπορεί να μην πραγματοποιηθούν.

*η διαστρέβλωση της παροιμίας είναι ηθελημένη: θα μπορούσε άραγε να την καταλάβει η τεχνητή νοημοσύνη;

3.    Καλόμαθε η γριά στα σύκα...

Πότε λέγεται: Για να υπονοήσει ότι κάποιος έχει αποκτήσει εμπειρία και γνώση σε ένα συγκεκριμένο θέμα ή πεδίο, λόγω μακροχρόνιας παρατήρησης ή εμπειρίας.

Η φράση αναφέρεται σε μια γριά, που είναι ηλικιωμένη γυναίκα, που έχει περάσει πολλά χρόνια παρατηρώντας τα σύκα, έτσι ώστε να μάθει πολλά γι’ αυτά.

Τι διδάσκει: Ότι [κάποιος] με το χρόνο έχει κατακτήσει τη γνώση και την εμπειρία σχετικά με τα σύκα.

4.    Στη βράση κολλάει το σίδερο

Πότε λέγεται: Για να υποδηλώσει ότι κάτι που προσπαθούμε να επιτύχουμε ή να επιτελέσουμε συνήθως δεν γίνεται εύκολα και απαιτεί πολύ χρόνο, προσπάθεια και υπομονή.

Η παροιμία αντλεί την έμπνευσή της από την καθημερινή πρακτική του μαγειρέματος, όπου σε ορισμένα τρόφιμα (όπως το σίδερο ή το κρέας) για να μαγειρευτούν σωστά και να γίνουν μαλακά, απαιτείται πολύς χρόνος βρασίματος. Έτσι, η παροιμία υποδηλώνει πως πρέπει να έχουμε υπομονή και να είμαστε επιμελείς κατά την προσπάθεια να πετύχουμε κάτι δύσκολο ή περίπλοκο.

Τι διδάσκει:  Να μην απογοητευόμαστε εύκολα όταν αντιμετωπίζουμε δυσκολίες και να συνεχίζουμε να προσπαθούμε με υπομονή και επιμονή, γιατί μόνο με προσπάθεια και χρόνο μπορούμε να επιτύχουμε τους στόχους μας.

5.    Ιδού η Ρόδος, ιδού και το πήδημα

Πότε λέγεται: Για να υπογραμμίσει την ολοκλήρωση μιας δράσης ή μιας πράξης με επιτυχία και με απόλυτη σιγουριά. Συνήθως χρησιμοποιείται για να δείξει ότι η πράξη αυτή έχει ολοκληρωθεί με απόλυτη επιτυχία και χωρίς κανένα πρόβλημα ή εμπόδιο.

Η πρόταση αναφέρεται στον χορό του πηδήματος όπου η χορεύτρια (ή χορευτής) μπορεί να εκτελέσει τον πήδημα με απόλυτη ακρίβεια και ασφάλεια, και να φτάσει επιτυχώς στον προορισμό του.

Η μεταφορά: Δείχνει  ότι κάποιος ολοκλήρωσε μια δράση με επιτυχία και ασφάλεια, χωρίς να αντιμετωπίσει προβλήματα. Σημαίνει πως η πράξη ή η ενέργεια που έγινε ήταν απόλυτα επιτυχημένη και ολοκληρώθηκε με ακρίβεια και ικανοποίηση.

6.    Λίγα είναι τα ψωμιά του

Πότε λέγεται: Για να υποδηλώσει ότι κάποιος δεν έχει πολλά περιουσιακά αγαθά ή ότι δεν είναι πλούσιος. Συνήθως, αναφέρεται σε κάποιον που ζει σε σχετική φτώχεια ή περιορισμένους πόρους.

Η φράση αυτή προέρχεται από το γεγονός ότι το ψωμί, ως βασικό τρόφιμο, αντιπροσωπεύει την επιβίωση και την κάλυψη των βασικών αναγκών. Έτσι, αν κάποιος έχει λίγα ψωμιά, συνήθως σημαίνει ότι δεν έχει πολλά περισσότερα από αυτό για να ζήσει.

Τι διδάσκει: Τη σημασία της επίγνωσης και της εκτίμησης του τι έχουμε και της αναγνώρισης της αξίας του. Επιπλέον, μας υπενθυμίζει να είμαστε ευγνώμονες για αυτά που έχουμε, ανεξαρτήτως πόσο πολλά ή λίγα μπορεί να είναι, και να διαχειριζόμαστε τους πόρους μας με φροντίδα και έξυπνα.

7.    Κλαίνε οι χήρες κλαίν’ και οι παντρεμένες

Πότε λέγεται: Για να υπογραμμίσει ότι οι συναισθηματικές αντιδράσεις, όπως η θλίψη και ο πόνος, είναι κοινές και ισχύουν για όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτως κατάστασης ή κοινωνικής κατηγορίας.

Στην παροιμία αυτή, οι "χήρες" αναφέρονται σε γυναίκες που έχουν χάσει τους συζύγους τους λόγω θανάτου, ενώ οι "παντρεμένες" αναφέρονται σε γυναίκες που είναι παντρεμένες και έχουν σύζυγο. Η φράση δείχνει πως ανεξάρτητα από την κατάσταση ή τον κοινωνικό ρόλο των γυναικών, η θλίψη και ο πόνος μπορούν να επηρεάσουν όλους τους ανθρώπους.

Τι διδάσκει: Την κοινή ανθρώπινη εμπειρία της θλίψης και του πόνου, και ότι αυτά τα συναισθήματα δεν επηρεάζονται από το αν κάποιος είναι παντρεμένος ή χήρες, όπως η θλίψη και ο πόνος, είναι κοινές και ισχύουν για όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτως κατάστασης ή κοινωνικής κατηγορίας.

8.    Από ολότελα καλή κι η Παναγιώταινα

Πότε λέγεται: Για να υπογραμμίσει ότι κάτι είναι πολύ εύκολο ή πολύ απλό. Συγκρίνει ένα απλό πράγμα με μια πολύ ευκολότερη και πιο απλή πράξη ή κατάσταση.

Η παροιμία πιθανόν να αναφέρεται στην ευκολία του να γράφει κανείς το όνομα «Παναγιώταινα» που αποτελεί μια παραλλαγή του ονόματος «Παναγιώτης». Συνήθως, οι άνθρωποι θεωρούν το όνομα «Παναγιώταινα» πιο εύκολο και απλό στην προφορά.

Τι διδάσκει:  Ότι η διεκπεραίωση μιας δράσης ή η αντιμετώπιση μιας κατάστασης είναι τόσο εύκολη όσο η απλή πράξη του να γράψεις το όνομα «Παναγιώταινα».

9.    Σαν τη χήρα στο κρεβάτι

Πότε λέγεται:  Για να περιγράψει κάποιον που είναι πολύ άρρωστος ή αδύναμος, και δεν μπορεί να κάνει κάτι πολύ δραστικό ή ενεργητικό.

Η εικόνα της χήρας στο κρεβάτι υποδηλώνει κάποιον που βρίσκεται σε κατάσταση ασθένειας ή αδυναμίας, συχνά λόγω της απώλειας του συζύγου της. Σε αυτή την κατάσταση, η χήρα είναι περιορισμένη στο κρεβάτι της και δεν μπορεί να εκτελέσει καθήκοντα ή δραστηριότητες που απαιτούν φυσική ικανότητα.

Η μεταφορά:  Η αδυναμία ή η ανικανότητα κάποιου να πράξει κάτι, είτε λόγω ασθένειας είτε για άλλους λόγους που τον περιορίζουν.

10.          Πυρ, γυνή και θάλασσα

Πότε λέγεται: Για να περιγράψει μια γυναίκα με έντονα συναισθηματικά και παθιασμένα χαρακτηριστικά. Συνδυάζει δύο έντονα στοιχεία, το πυρ και τη θάλασσα, προκειμένου να εκφράσει την ένταση και το πάθος που έχει η συγκεκριμένη γυναίκα.

Το «πυρ» αναφέρεται στον φόβο του πυρός, καθώς είναι ένα στοιχείο που καίει, είναι ζεστό και μπορεί να είναι ισχυρό και επικίνδυνο. Έτσι, η παροιμία υποδηλώνει πως αυτή η γυναίκα έχει έντονο χαρακτήρα, είναι ενθουσιώδης και παθιασμένη στις ενέργειές της.

Από την άλλη, η «θάλασσα» είναι ένας τεράστιος και απέραντος ωκεανός. Αυτό συμβολίζει την ένταση των συναισθημάτων και την ικανότητά της να δείχνει πολλές διαφορετικές πτυχές του εαυτού της, καθώς ο ωκεανός μπορεί να είναι ήρεμος, ή χαλαρωτικός, αλλά και άγριος και ανεξέλεγκτος.

Η μεταφορά: Μία γυναίκα  που δείχνει πολλές διαφορετικές πλευρές του εαυτού της, ανάλογα με το περιβάλλον και τις καταστάσεις.

Για να είμαστε δίκαιοι πρέπει να αναφέρουμε ότι σε  αρκετές περιπτώσεις, το ChatGPT απάντησε σωστά, ή βρέθηκε, σε γενικές γραμμές μέσα στο πνεύμα των παροιμιών που το ρωτήσαμε, και αυτό είναι παρήγορο, αλλά όχι απαραίτητα ενθαρρυντικό. Εδώ όμως παρουσιάζουμε τα κακά παραδείγματα, την απόλυτη αστοχία.

Μπορεί οι απαντήσεις να προκαλούν μειδίαμα, το συμπέρασμα ωστόσο είναι πολύ σοβαρό. Από τα παραπάνω παραδείγματα  παρατηρούμε πως ακόμη και όταν δεν ξέρει πού του πάν’ τα τέσσερα (παρεμπιπτόντως,  μια έκφραση που κατανοεί πολύ καλά), το ChatGPT απαντά με ύφος ολύμπιας αυθεντίας, εντυπωσιάζοντας τον ανυποψίαστο, ο οποίος, παρά τις προειδοποιήσεις μπορεί να το πάρει απολύτως στα  σοβαρά. Με άλλα λόγια, δεν παραδέχεται την άγνοιά του φόρα παρτίδα, όπως ίσως θα έκανε ένας ασφαλής άνθρωπος. Αν, ωστόσο,  το ρωτήσουμε για την αξιοπιστία του, μας  απαντά  ως εξής;

Ως γλωσσικό μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης, δεν έχω προσωπικές πεποιθήσεις ή προθέσεις. Σκοπός μου είναι να παρέχω χρήσιμες και ακριβείς πληροφορίες με βάση τα δεδομένα στα οποία έχω εκπαιδευτεί. Ωστόσο, είναι σημαντικό να κατανοήσετε ότι είμαι απλώς ένα μοντέλο μηχανικής μάθησης και όχι ένας άνθρωπος. Παρόλο που προσπαθώ να είμαι όσο το δυνατόν πιο ακριβής και αξιόπιστος, μπορεί να κάνω λάθη ή να παρέχω πληροφορίες που μπορεί να είναι ξεπερασμένες ή ελλιπείς.

Όταν χρησιμοποιείτε γλωσσικά μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης όπως το ChatGPT, είναι σημαντικό να ασκείτε κριτική σκέψη και να επαληθεύετε τις πληροφορίες από αξιόπιστες πηγές, ειδικά για κρίσιμα ή ευαίσθητα θέματα. Εάν έχετε ανησυχίες σχετικά με τις παρεχόμενες πληροφορίες ή θέλετε να διασφαλίσετε την ακρίβεια, είναι πάντα καλή ιδέα να διασταυρώνετε τις πληροφορίες με πολλαπλές αξιόπιστες πηγές.

Λίγοι το ρωτούν, λιγότεροι διασταυρώνουν την πληροφορία – και κάποια στιγμή σίγουρα θα την πατήσουν. Όπως εκείνος ο νεοϋορκέζος δικηγόρος που ζήτησε από το CharGPT –και το οποίο εκθύμως του βρήκε– ανάλογες ευνοϊκές υποθέσεις με εκείνη που χειριζόταν, προκειμένου να υπερασπιστεί έναν πελάτη του. Ρώτησε μάλιστα επανειλημμένα το εργαλείο αν οι υποθέσεις είναι όντως πραγματικές, παίρνοντας κάθε φορά καταφατική απάντηση. Μόνον που δεν ήταν: η μηχανή παραληρούσε. Του κόστισε 5.000 δολάρια πρόστιμο και ένα ρεζίλεμα ολκής. Ας είχε ρωτήσει και εκείνος πρώτα πόσα απίδια πιάνει ο σάκος και ας πρόσεχε, κρατώντας αποστάσεις ασφαλείας.